مەن عابيت مۇسىرەپوۆتى قالاي رەنجىتتىم؟ - جازۋشى عابباس قابىش ۇلى
ەسىك تىق- تىق قاعىلىپ، اقىرىن اشىلدى دا، مۇستافين عابيدەن اعا كىرە بەردى. جايدارى ۇنمەن:
- موجنو ما؟ - دەدى. مەن اۋەلى ورنىمنان ۇشىپ تۇردىم با، الدە اۋەلى «اسسالاۋماعالەيكۇم!» دەدىم بە، بىلمەيمىن، كەيىن دە ەسىمە تۇسىرە المادىم، ايتەۋىر، عاباڭدى تىم ابىرجىپ قارسى الدىم. ال عاباڭ:
- ۋاعايلەيكۇماسسالام! - دەپ، سول قولىنداعى كەلتە تاياقتى قوس قانات ۇشاقتىڭ پروپەللەرىنشە اينالدىرىپ- اينالدىرىپ جىبەرىپ، ماعان وڭ قولىن ۇسىندى. مەن ول كىسىنى بوساعادان بىرەر قادام بەرىدە قارسى العانىمدى ەندى بايقادىم، قۇراق ۇشا ۇمتىلسام كەرەك. شاكىرت كەزىمىزدەن شىعارمالارىن وقىپ وسكەن، سىرتتاي جاقسى بىلەتىن، جازۋشىلار وداعىنداعى جيىنداردا سىرتىنان سان كورگەن، ءبىراق جانىنا بارىپ سالەم بەرۋگە باتىلىم جەتپەگەن اتاقتى جازۋشى مەنىڭ جۇمىس بولمەمە ويدا جوقتا كىرىپ كەلەدى، قولىن ۇسىنىپ امانداسادى دەپ ويلاپپىن با؟!
«موجنو ما؟» دەپ جورتا ورىسشالاپ، ءازىل تاستاي كىرگەنى جانە تاياقشاسىن ويناتقانى دا تاڭدانتقان. الاقانى قاتقىلداۋ بولعانىمەن جىپ- جىلى ەكەن، سول جىلىلىق بويىما تاراي قالىپ، ساباما ءتۇسىپ:
- اعا، تورلەتىڭىز، وتىرىڭىز! - دەپ ۇستەلىمە قارسى ىرگەدەگى ديۆاندى نۇسقادىم. عاباڭ جايلانىپ وتىرىپ، جاسىلتىم كوزاينەگىن ءبىر قوزعاپ، ماعان قاراپ: - مەنىڭ ءبىر تورەشىك تۋىسىم بار، جاڭاعى «موجنو ما؟»- سونىڭ جەكەمەنشىك ءسوزى، عابيدەن شالدىڭ ءسوزى ەكەن دەپ قالما، - دەدى جىميىپ.
- جو- عا، بىلەم عوي، - دەگەنىم. نەنى «بىلەم!» دەگەنىمدى قۇداي ءبىلسىن، ابىروي بولعاندا عاباڭ ونى سۇراعان جوق.
- كەل، وتىر، - دەپ جانىنان ورىن مەڭزەدى، ۇستەل باسىنداعى كرەسلوما وتىرۋعا ىڭعايسىزدانىپ تۇر ەدىم، جاتىرقاماي كىرىپ، جاتسىنباي جىلى سويلەپ، جانتارتا قاسىنا شاقىرعانى ماعان ەرەكشە ءبىر ەركىندىك سىيلادى دا، قاتارىنا قىمسىنباي جايعاستىم.
- قالقام، قاي جاقتىڭ بالاسىسىڭ؟ - دەدى، ديۆانعا شالقيا، قارسىعا تۋرا قاراپ وتىرىپ. - شىعىس قازاقستاننان، وسكەمەننەنمىن، انىعىندا ۇلان اۋدانىنانمىن.
- سۇيەگىڭ نايمان بولدى. سارسەن امانجولوۆپەن جەرلەس ەكەنسىڭ عوي، جاقسى، جاقسى. سارسەن ۇلكەن عالىم، وقىمىستى جىگىت ەدى، - دەپ ءسال ءۇنسىز وتىردى دا:
- قالقام، كەشەگى قازاق : «جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر، جەتى اتاسىن بىلمەگەن - قۇلاعى مەن جاعىن جەر» دەگەن. ول - ءجون ءسوز، نيەتى تازاعا ايتىلعان ءسوز. جاقسى، ەندى ۋاقىتىڭدى المايىن، سەنىڭ شارۋاڭ، كەلىمدى- كەتىمدى كىسىلەرىڭ بولادى، ال مەن - ەرىككەن شالمىن. ساعان ەشقانداي بۇيىمتايىم بوپ كەلگەن جوقپىن، كورەيىن، تانىسايىن، ءبىر تىلەك بىلدىرەيىن دەپ قانا كەلىپ وتىرمىن.
بۇل ادەبي قور - ءبىر ءىسى ءجۇز ءسوز بولاتىن، كوپتىڭ كوزى قادالا بەرەتىن جەر، اتتىلى دا، جاياۋ دا ىزدەيتىن وتكەل. مۇندا قازىرگى شالداردىڭ ءبىرازى ىستەگەنبىز. البەتتە، كەشەگىدەن بۇگىنگىسى بولەكتەۋ، وزگەرىسى، جاڭالىعى كوبىرەك، قاپشىعى تولىعىراق شىعار. ال اقشا جۇرگەن جەردە ءازازىل جۇرەدى، الباستى دا جۇرەدى، ەڭ قيىنى - سول. ءازازىل مەن الباستى، ەگەر ادام ساقتانباسا، اباي بولماسا، ىشتەن دە، سىرتتان دا شالادى. التىن كورگەن پەرىشتەنىڭ كەبىن قۇشقان تالايدى وكىندىرگەن. سەن، قالقام، ساقتانا ءبىل، ابايلاي ءبىل، كۇنبە- كۇنگى ىسىڭە كۇنبە- كۇن قىراعى بول، ادال بول، ءادىل بول. بۇگىندە بىزدە نە كوپ، كىم كوپ - مۇقتاجدىق كوپ، جاس تا، جاسامىس تا جازۋشى كوپ. جازۋشىنىڭ بارىنە اقشا كەرەك. شىن كەرەك ەتەتىندەر - ءۇيسىز، كۇيسىز جۇرگەن اناۋ جاستار، جاس تالاپتار. سەن قولىڭنان كەلگەنىنشە سولارعا كومەكتەس، سولارعا قارايلاس. مەن سياقتى شالدار سۇراپ كەلسە، - دەپ ماعان ەزۋ تارتا قاراپ قويدى دا، ءسوزىن ساباقتاي بەردى:
- اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ، جىلى قاباقپەن شىعارىپ سال، ەگەر تونىن اينالدىرار بولسا، وندايلاردان ۇرىكپە دە قورىقپا، سەبەبى ءبىز سەنەن اقشانى ەرىككەندىكتەن سۇرايمىز، قالتامىزدا سىقاپ تۇرسا دا سۇرايمىز، ويتكەنى سولاي داعدىلانعانبىز. جازۋشى - قاجەتكە جاراعان شىعارماسىمەن عانا جازۋشى... ال بىزدە بۇل قادىرلى اتاقتى اپاق- ساپاقتا العاندار بار، ولار بولىمسىز بىردەڭە بەرگەندەر جانە سونىسىن ءومىر بويى تالشىق ەتۋگە كىرىسكەندەر. سوندايلار مىنا ليتفوندىنىڭ ەسىگىن كۇندە اشاتىن دا شىعار، اناۋ جىلداردا سويتەتىن. باسقا بىتىرەتىنى قالماعاندارعا داۋا جوق...
ولار عانا ما... مىنا ءبىز - اتاعى شىققان سايىن شاتاعى قوسا شىعاتىن قىزىلكوزدەرمىز. سەن، عابباس قالقام، وسىنى جادىڭا ءتۇي، جاڭا ايتتىم عوي، سەن ءبىزدىڭ دەگىشتىگىمىزدەن سەسكەنبە، ۇرەيلەنبە. جىلى قاباعىڭدى تانىعىسى كەلمەگەندەرىمىزگە سىرتىڭدى بەرىپ وتىرىپ ال، بۇرىلما، جىبىمە. ايعالاپ- ءۇيعايلاپ قويامىز، قيراتقاندا باسشىلارىڭا شاعىنامىز، ال باسشىلارىڭ بالا ەمەس، ولار ءبىزدىڭ مىنەز- قۇلقىمىزدى جاقسى بىلەدى دەپ ويلايمىن، «بۋىنسىز جەرگە پىشاق سالماس»، - دەدى دە، عاباڭ كەلتە تاياعىن تىرەي تەز تۇرگەلدى. قولتىعىنان دەمەپ ۇلگىرمەدىم. كەسەك مۇرىنىن كوتەرىڭكىرەي جىميىپ، وڭ قولىن تاعى ۇسىنىپ:
- ءسوزىم ۇزارىپ، جالىقتىرىپ جىبەردىم بە، عافۋ ەت!. اقىل ايتقىشتار مەنسىز دە از بولماس، ايتسە دە، قالقام، مەنىڭ تىلەگىمدى كادەڭە جاراتقايسىڭ! - دەپ قولىمدى قىستى.
- ارينە، اعا، ەسىمدە بولادى، راحمەت، ساۋ- سالەمەت بولىڭىز! - دەپ، كوڭىلدەنە شىعارىپ سالدىم. بولمەم كەڭىپ، جارىعىراق بولا تۇسكەندەي ءبىر جەڭىل كۇيگە بولەندىم. «اقىل ايقىشتار مەنسىز دە از بولماس...» «ايتۋشىلار» دەگەن جوق، «ايتقىشتار» دەدى. اسىرەاقىلشىلداردى ادەمى مىسقىلمەن مىقشيتتى. ادەبي قوردا ىستەگەن جىلدارىمدا ماعان اعىنان جارىلا ادال پەيىلىمەن اعالىق كەڭەس بەرگەن ءبىر عانا ادام سول عاباڭ - عابيدەن مۇستافين. كەيىندە ەكى- ءۇش مارتە جولىعىسىپ، اڭگىمەلەستىك تە.
«عابباس قالقام، باستىق بولعان جاقسى، تەك ابايلا، تۆورچەستۆوڭدى وكپەلەتىپ الما!» دەگەنى دە ءالى كۇنگە قۇلاعىمدا تۇرعانداي. كىتاپ سورەمدەگى بەس تومىنىڭ كەرەك بىرىنە قولىمدى سوزعان سايىن عاباڭنىڭ: «موجنو ما؟» دەگەن ءازىل استارلى ساۋالىن ىشتەي قايتالاپ، ءوز- وزىمنەن ەرىكسىز ەزۋ تارتامىن. ەسىگىمدى بالاشا تىق- تىق قاعىپ، اقىرىن اشىپ كىرگەنىنەن بەرىدە 22 جىل ءوتىپتى- اۋ!
ال عاباڭنىڭ قۇرداسى، قالامداسى عابەڭنىڭ، عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ، ءبىر مىنەزىن كورگەنىمە دە 22 جىل. ارادا وتكەن مەرزىم - ءۇش ايدىڭ شاماسى. ەسىگىم ەشبىر ەسكەرتۋسىز تەز اشىلىپ، قاراكۇل پالتولى، قاراكۇل بورىكتى، قارا ەتىكتى ايەل كىرىپ كەلگەن. تاني قويدىم - عابەڭنىڭ ۇيىندەگى جەڭگەمىز عازيزا. قادىرمەندى اعانىڭ قۇداي قوسقان قوساعىن قالبالاقتاپ قارسى الماساق، اعامىزعا - ءىنى، جەڭگەمىزگە - قاينى بولعانىمىز قايدا؟! قوشەمەتتەپ تورگە شىعارىپ، قولپاشتاپ وتىرعىزىپ، دەنساۋشىلىق، كوڭىل - كۇي سۇراپ دەگەندەي، مىندەتىمدى تۇگەل اتقاردىم. جەڭگەمىزدىڭ قيىق كوزى كۇلىمدەپ، اققۇباعا دا، قوڭىرقايعا دا تەلىگىسىز ءوڭى قۇلپىرۋلى. جالتىلداعان قارا قولسومكەسىنەن ءبىر پاراق قاعاز الىپ:
- مىنانى اعاڭ بەرىپ جىبەرىپ ەدى، قاينىم، كورە سالشى! - دەدى. كوز جۇگىرتتىم. ءوتىنىش ەكەن. عابەڭ كوكشەتاۋداعى «وقجەتپەس» ساناتورييىندە دەم الىپ قايتقان ەكەن، جولداماسىنىڭ قۇنى 130 سومدى وتەپ بەرۋدى ايتىپتى، ءوتىنىشتىڭ سول جاق شەكەسىنە كۆيتانتسياسىن ءىلىندىرىپتى.
- جەڭگەي، سىزدەردىڭ بيىل كوكتەمدە «الماتى» ساناتورييىندە دەم العاندارىڭىزداعى عابەڭنىڭ ليۋكس- ءنومىرىنىڭ جولداماسىن وتەپ بەردىك ەمەس پە؟ - دەدىم، ابىرجىعانىمدى جاسىرا الماي، جەڭگەمىزدەن قولداۋ دا كۇتىپ. «ءا، سولاي ەدى- اۋ، ءبىز ونى ەسكەرمەپپىز عوي!» دەيتىن شىعار دەپ تە ويلادىم.
- وندا تۇرعان نە بار؟ - دەپ جەڭگەمىز دىك ەتتى.
- ءبىر جازۋشىعا ءبىر جىلدا ەكى رەت جاردەم جاساي المايمىز، بىزدەگى ءتارتىپ سولاي.
- قازاقتا عابيت مۇسىرەپوۆ بىرەۋ عانا ەمەس پە؟!
- ارينە.
- وندا نەگە بۇلتاقتايسىڭ؟! - دەگەن جەڭگەمىزدىڭ ءوڭى سۋىپ، مۇرىنى قۋسىرىلا قالعانى. مەنى تىڭدايتىن، تۇسىنگىسى كەلەتىن سيقى بايقالمايدى. بۇرىندا سويلەسىپ كورمەگەن ەدىم، «ەرىكتى اۋىزىنا بورىكتى باسىم سياتىنداي».
- جەڭگەي، سابىر ەتىڭىز! بىزدە قارجى مولشەرى شەكتەۋلى جانە ءتارتىبىمىزدى جاڭا ايتتىم. قۇلاعىڭىزدا ءجۇرسىن: بىزدە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، نەمەسە سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى، نەمەسە سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، نەمەسە س س س ر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى جازۋشىلارعا ءبىر مەزگىل بەرىلەر اقشالاي جاردەمنىڭ ەڭ كوپ مولشەرى 140 سوم. عابەڭ عوي دەپ، «الماتىنىڭ» 240 سوم پۋتيەۆكاسىنىڭ قۇنىن تاۋەكەلمەن تولىق تولەتتىرىپ جىبەرىپ ەدىم، سول ءۇشىن وسىدان ءبىر اي بۇرىن ماسكەۋدەن كەلىپ تەكسەرگەن ريەۆيزوردان سوگىس الدىم، بىزگە قارجىنى بەرەتىن دە، ونىڭ جۇمسالۋىن قاداعالايتىن دا اناۋ ۇلكەن ادەبي قور، ولار زاڭدى بۇزدىرمايدى، - دەپ بار- جوق ماعلۇماتىمدى جايىپ سالدىم. جەڭگەمىز ۇشىپ تۇرىپ، قولىمداعى ءوتىنىشتى جۇلىپ الىپ، وكشەسى تاق- تۇق، تاق- تۇق ەتىپ شىعا جونەلدى... ە، مەيلى، بارسىن!
ەكى كۇننەن كەيىن مەنى ءانۋار ءالىمجانوۆ شاقىرتتى. باردىم.
- كەل، كەل، وتىر! - دەپ ادەتىنشە سىلق- سىلق كۇلگەن ءبىرىنشى باسشىمىز ءبىر قاعازدى ۇسىنىپ: - مىنانى وقىشى! - دەيدى.
وقىدىم. بىلاي دەلىنىپتى: «قازاق س س ر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى ءا. ت. ءالىمجانوۆ جولداسقا سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، اكادەميك ع. م. مۇسىرەپوۆتەن ارىز: «ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزداعى ليتفوندتىڭ ديرەكتورى قابىشيەۆ دەگەن مەنىڭ «وقجەتپەس» ساناتورياسىنا العان پۋتيەۆكامنىڭ قۇنىن تولەۋدەن باس تارتتى. سوعان شارا قولدانىپ، اقشامدى قايتارتىپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن». ءانۋارعا قارادىم. ول ءۇنسىز كۇلىپ وتىر.
- ءيا، نە دەيسىڭ؟ - دەيدى.
- نە دەيىن! - دەدىم دە، ارىزدىڭ ەتەك تۇسىنا: «ع. م. مۇسىرەپوۆ جولداستىڭ بيىل ءساۋىر ايىندا «الماتى» ساناتورييىنە العان جولداماسىنىڭ قۇنىن تولىق كۇيىندە، 240 سوم، وتەپ بەردىك. س س س ر ادەبي قورى تاراپىنان سول ءۇشىن سوگىس ەستىدىم. ارداگەرلەرگە ءبىر جولعى جاردەماقى مولشەرىمىز - 140 سوم. ءبىر جىلدا ءبىر جازۋشىعا ەكى رەت كومەك كورسەتۋگە پراۆومىز جانە جوق. سوندىقتان ع. م. مۇسىرەپوۆ جولداستىڭ ەكىنشى ءوتىنىشىن قابىل الماعانىمىز زاڭدى ەكەنىن مالىمدەيمىن»، - دەپ جازىپ، رەسميلەپ قول قويدىم دا، ءانۋارعا قايتاردىم. ول وقىپ، تاعى دا سىلق- سىلق كۇلىپ:
- قىزىق بولدى عوي. عابەڭ زاڭدارىڭدى بىلمەگەن شىعار، ايتپەسە...
- انەكە، كەشىرىڭىز، ءوتىنىشىن جەڭگەمىز الىپ كەلگەن، مەن ول كىسىگە مىناۋ جازعانىمدى بۇدان گورى تاپتىشتەپ ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرگەنمىن.
- ءتۇسىندى مە؟
- جوق. ەتىگىنىڭ وكشەسى تاق- تۇق، تاق- تۇق ەتىپ، ماعان: «توقتاي تۇر! توقتاي تۇر!» دەگەندەي بوپ كەتكەن.
- باسە! - دەپ ءانۋار كۇلدى.
- شاقىرتقانداعى شارۋاڭىز وسى ما ەدى؟
- وسى. ءما، ارىزىن وزىنە بەرەرسىڭ، - دەپ ۇسىندى. - انەكە، ءسىز دە قىزىق ەكەنسىز! ارىزدى سىزگە جازعان ەكەن، ءسىز ءوزىڭىز بەرىڭىز! - دەدىم، المادىم.
- ءتۇۋ! ءبارىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك بولدى. شالدىڭ اشۋلانۋى دا مۇمكىن.
- اشۋلانسا، وندا ايتىڭىز: ەگەر اقشاسى تاقا تاۋسىلىپ، قينالىپ وتىرسا، مەن ءبىر ايلىق جالاقىمدى بەرەيىن، - دەپ ەدىم، انەكەڭ ەكى قولىن بىردەي سەرمەپ، سىلق- سىلق كۇلىپ قالدى. سودان شاماسى ءبىر اپتا وتكەندە جازۋشىلار وداعى عيماراتى الدىندا عابەڭە قارسى ۇشىراسىپ قالدىم. ءبىر كىسى قولتىقتاپ كەلەدى ەكەن.
- عابە، اسسالاۋماعالەيكۇم! - دەدىم، جول بەرە ىعىسىڭقىراپ. اتاقتى اعامىز جەلدەگەن بۇعىشا مۇرىنىن كوتەرە قيىق كوزىن ءبىر تاستادى دا، ۇندەمەي كەتە باردى. ىشىمنەن: «ە، عابە، ءسىز كەرەك ەتپەسەڭىز دە، مەنىڭ سالەمىم 130 سومنان قىمباتىراق» دەدىم. سودان كەيىن ول اعەكەمىزدى ماڭايلاۋدى قويدىم. عاباڭ مەن عابەڭ. ەكى ادام. ەكى قالامگەر. ەكى اعا. ەكى جاراتىلىس.
http://www.madeniportal.kz