نىق قاداممەن ەرتەڭگە - نىعايا بەر، ءتول تەڭگە

استانا. قازاقپارات - وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن قاراشانىڭ قاق ورتاسىندا قازاقستاندىقتاردىڭ قالتاسىنا العاشقى تەڭگە ءتۇسىپ، ۇلتتىق ۆاليۋتا عۇمىرىنىڭ باستالۋىمەن ەگەمەندىگىمىزدىڭ ىرگەسى بەكي تۇسكەن ەدى.

مەملەكەت دەربەستىگىن شەگەلەي تۇسەتىن تىكەلەي فاكتور - ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ەنگىزىلۋى دەپ بىلسەك، تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن تەڭگەمەن تىڭ ەكونوميكالىق ساياساتقا قادام باسۋ - ەڭ ماڭىزدى تاريحي ساتتەردىڭ ءبىرى-تۇعىن. وسى رەتتە قازاقپارات وقىرماندارىنا ءتول تەڭگەمىزدىڭ تاريحىن ءبىر ەسكە سالىپ، وتكەنگە كوز جۇگىرتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

كۇيرەگەن ك س ر و- دان قالعان كەڭەستىك رۋبلدىڭ توقسانىنشى جىلدارى قادىرسىز كۇيدە «سابان اقشا» اتانىپ كەتكەنى بەلگىلى. ءبىر قىزىعى، رەسەيدىڭ ءوزى كەڭەستىك رۋبل ايماعىنان 1993-جىلدىڭ شىلدەسىندە شىعىپ كەتكەنىمەن، بۇل ۆاليۋتا 1995-جىلدىڭ مامىرىنا دەيىن تاجىكستاندا قولدانىستا بولعان. ال قازاقستان ءۇشىن ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قاجەتتىلىگى تاۋەلسىزدىك العالى-اق كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە اينالىپ شىعا كەلدى. وسىلايشا، 1993-جىلدىڭ قازان-قاراشا ايلارىندا قازاقستان رۋبلدىڭ قۇرساۋىنان تولىق قۇتىلىپ، 15- قاراشا كۇنى تەڭگە «دۇنيەگە كەلدى» - تەڭگە رەسمي اينالىمعا ەندى.

جالپى، ۇلتتىق ۆاليۋتاعا دەگەن ۇمتىلىس 1992-جىلى جاسالىپ، سول جىلى 27- تامىزدا ۇلتتىق بانك تەڭگە كۋپيۋراسىنىڭ ۇلگىلەرىن بەكىتكەن بولاتىن. ەرتەڭىندە قازاق ۆاليۋتاسىن ومىرگە اكەلگەن تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي الين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، قايروللا ابجالەلوۆتەر انگلياعا اتتانادى. 1993-جىلى العاشقى تەڭگە پارتياسى انگليانىڭ ەڭ كونە ءارى ايگىلى «حارريسون جانە ۇلدارى» فابريكاسىندا باسىلىپ، تەڭگەنى ەلگە تاسىمالداۋ ءۇشىن ءتورت ي ل-86 ۇشاقتارى انگلياعا 18 مارتە قاتىناعان.

تەڭگەدە تاريحتا بەلگىلى تاريحي تۇلعالاردىڭ پورترەتتەرى، الاتاۋ مەن كوكشەتاۋ كورىنىستەرى، قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىنىڭ بەينەسى، ماڭعىستاۋدان تابىلعان تاستاعى تاڭبالار پايدالانىلدى. ءبىر تەڭگەلىك بانكنوتقا ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، ءۇش تەڭگەلىكتە ءسۇيىنباي، بەس تەڭگەلىكتە قۇرمانعازى، ون تەڭگەلىكتە شوقان، جيىرما تەڭگەلىكتە اباي، ەلۋ تەڭگەلىكتە ءابىلقايىر حان، ءجۇز تەڭگەلىكتە ابىلاي حان بەينەسى سومدالسا، ەكى ءجۇز تەڭگەدەن جوعارى كۋپيۋرالاردىڭ بارىنە (500، 1000، 2000، 5000) ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ بەينەسى باسىلدى.

كەڭەستىك ءرۋبلدى تەڭگەگە ايىرباستاۋ 1993-جىلدىڭ 15- قاراشاسى كۇنى تاڭعى 08:00 دە باستالدى. ازاماتتاردىڭ اقشاسىن جاڭارتىپ الۋىنا بەس كۇن بەرىلدى. ۇلتتىق بانك ءاۋ باستا 1 تەڭگەنى سول كەزدەگى كەڭەستىك 1000 رۋبلگە باعالاعانىمەن، ارادا كوپ وتپەي ءبىرشاما ماسەلەلەردىڭ ەسكەرىلۋىمەن، 1 تەڭگە 500 رۋبل باعامىندا بەلگىلەندى.

ايتا كەتەرلىگى، تەڭگەنىڭ العاشقى 5 مىڭدىق كۋپيۋراسى 1998-جىلى، ال 10 مىڭدىق بانكنوت 2003-جىلى پايدا بولعان ەدى. ال قاعاز تيىنداردىڭ ورنىنا جەزدەن جاسالعان 2، 5، 10، 20 جانە 50 نومينالدى مونەتالار 1994-جىلى شىعىپ قويعان.

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن 1997-جىلدان بەرى 15- قاراشا ءتول ۆاليۋتامىزدىڭ تۋعان كۇنى ءارى قارجىگەرلەر كۇنى بولىپ بەلگىلەندى. اراعا 9 جىل سالعاننان كەيىن 2006-جىلدىڭ 15- قاراشاسىندا جاڭا ۇلگىدەگى بانكنوتتار اينالىسقا ەنگىزىلدى. بۇل پروتسەس ۆاليۋتانىڭ قۇنىنا ەش اسەر ەتكەن جوق.

2016-جىلدىڭ 4- قاراشاسىندا 2006-جىلى باسىلىپ شىققان 2 مىڭ، 5 مىڭ جانە 10 مىڭ تەڭگەلىك كۋپيۋرالار الىنىپ تاستالىپ، ونىڭ ورنىنا ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ ءتورتىنشى سەرياسىنىڭ جاڭا كۋپيۋرالارى شىقتى. ءدال سول سەكىلدى 2017-جىلدىڭ 1- ناۋرىزىندا 2006-جىلى باسىلىپ شىققان 1 مىڭ تەڭگەلىك كۋپيۋرالار ءتۇرى قولدانىستان الىندى. ال قاعاز اقشادان ەڭ جاس بانكنوت - قازىر قولدانىستاعى 500 تەڭگە. بۇل كۋپيۋرانىڭ ءتۇرى 2017-جىلدىڭ 22- قاراشىسىندا ەنگىزىلگەن بولاتىن.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى