شاحانوۆقا: «ءسىز ءوز تەگىڭىزدەگى «وۆ»-تى نەگە الىپ تاستامايسىز؟» دەپ كەلەتىندەر دە بولادى - م. شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەدەن

استانا. قازاقپارات - «ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە» دەپ اتالاتىن ايگىلى اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءومىرى جايلى ەسسەمىزدى ونان ارى جالعاستىرامىز.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل ەسسەنىڭ اۆتورى قۇديار ءبىلال سوڭعى ون جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى مۇحاڭمەن بىرگە «جالىن» جۋرنالىندا قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان جۋرناليست، جازۋشى.

  ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-63
 مەنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتىم - قۇديارحان. قۇجاتتا دا سولاي. الايدا وزگەلەر قالاۋىنا وراي قۇديار بولىپ كەتتىك. قازىر سول قىسقارىپ كەتكەن «حانىمىزدى» قالاي قايتارساق ەكەن دەپ باسىمىز قاتىپ ءجۇر. جازعاندارىمىزعا «قۇديار حان» دەپ قول قويامىز با دەپ تە ويلاپ قويامىز.

وسى تۇرعىدا م. شاحانوۆقا: «ءسىز ءوز تەگىڭىزدەگى «وۆ»- تى نەگە الىپ تاستامايسىز؟» دەپ كىنا ارتقىسى كەلەتىندەر دە بولادى. تۋرا الگى: «ءوزىڭ كومسومول بولا تۇرا تالقان جەيسىڭ» دەگەننىڭ كەرى.  مۇحاڭا: «ءوزىڭىز «ءتىل!»، «ءتىل!» دەيسىز دە، ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن شاحانوۆسىز. سوندا ءسىزدىڭ پاتريوتتىعىڭىز وسى ما؟» دەپ تە شاپتىققاندار بولعان.
ەندى ونداي وي جەتەگىندەگىلەردى دە تەرىس دەي المايسىڭ. الايدا ءبىزدىڭ تەكتىك نەگىزىمىز مەملەكەتتىك تۇرعىدا جۇيەلەنبەگەن. بىزدەگى دەموكراتيا تەك وسى جەردە عانا ءوز مارتەبەسىنە ساي كورىنىس بەرەدى. سوندىقتان ءبىز نەگىزىنەن تۇركىلىك تەك قولدانىسىنا الماسىپ كەتتىك.

«وعلى» دەگەن دە تۇركى تەكتەس ۇلىستاردىڭ وزگە ناسىلىنە جاقىن. سوندىقتان «تەگىمدى قازاقشاعا الماستىرىپ الدىم» دەپ جۇرگەندەر دە، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، «وۆ»- تان ءشىلي الشاقتاي قويعان جوق. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن... وسى جەردە ەسكەرە كەتەر ءجايت، ەگەر ءبىز شىنىمەن-اق ءوز نەگىزىمىزگە ورالعىمىز كەلسە، وندا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق تەگىمىزدى قالىپتاستىرايىق. ول ءۇشىن، اۋەلى قازاقشالاپ ءجون سۇراسىپ كورەيىكشى. ساۋال: «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟» جاۋاپ: «پالەنشەنىڭ بالاسىمىن». انىقتاما: «سوندا تۇگەنشەنىڭ نەمەرەسى بولدىڭ عوي؟». جاۋاپ: «ءيا».  
وسى رەتپەن كەلگەندە مەنىڭ تەگىم: قۇديارحان بايازيت بالاسى ءبىلال نەمەرەسى بولىپ شىعا كەلەدى. قيسىنعا كەلە مە، كەلەدى. ەڭ باستىسى - قازاقشا. راس، ءتىلىمىز جاتتىقپاعاندىقتان اۋەلگىدە قۇلاققا توسىنداۋ ەستىلۋى مۇمكىن. ءبىراق ءبىز قازاق ءتىلى ماماندارىنىڭ «ەتىستىك» دەگەنىن دە قابىلدادىق قوي. بۇل ەندى قالاي دەسەك تە ەتىسكەننەن دۇرىس. بۇل ويلاردى وسى تۇرعىدا ايتىلعان مۇحاڭ پىكىرىنە وراي كەلتىرىپ وتىرمىز.
ەكىنشىگە كەلەيىك. باسىن اشىپ الايىق. ءسىز بەن ءبىز م. شاحانوۆ ەمەسپىز. ءسىزدى قايدام، مۇحاڭ مەنىڭ ولشەمىمە سىيمايدى. سوندىقتان مەنىڭ ءوز تەگىمىدى وزگەرتۋىمنىڭ وزگەگە اسەرى بولا قويمايدى. ال م. شاحانوۆتىڭ تەگى وزگەرسە... ۇعىنىقتىلىق ءۇشىن ەلباسىمىز ءوز تەگىن وزگەرتتى دەپ ويلايىقشى. ءيا، ءارقيلى اقپاراتتار سول ساتتە-اق قۇلاعىمىزدى سارسىتار ەدى. ونىڭ ۇستىنە وسىعان دەيىن ەلباسى اتى-ءجونى ارقىلى بەكىتىلگەن قانشاما حالقارالىق قۇجاتتار، وزگەگە بەرىلگەن، ءوزى العان اتاقتار، تەككە قاتىستى ودان باسقا دا ءبىز بىلمەيتىن سان قيلى راسىمدەر بار. تەك الماسقاندا سونىڭ ءبارى «وزگە ادام» ەنشىسىندە قالىپ قويادى. سول سياقتى مۇحتار شاحانوۆ تا الەمدىك دەڭگەيدە تانىمال تۇلعانىڭ ءبىرى.

سوندىقتان ول كىسىنى دە شەكارا سىرتىندا «م. شاحانوۆ» دەپ ىزدەيتىن ادامدار كوپ. ال ونى ءوزىن ايەلىنەن باسقا ەشكىم ىزدەي قويمايتىندار ونشا تۇسىنە قويمايدى ءدا. جالپى «وۆ»- تىڭ جايى وسىلاي.
 ءسال- ءپال تاپتىشتەڭكىرەپ كەتتىك، ءا؟ دەگەنمەن كوپشىلىك كوڭىلىندەگى ساۋالعا مۇحاڭ ويىن بىلدىرە كەتكەندى ءجون كوردىك. سولاي.

ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمە-64
مۇحاڭنىڭ قاسقاسۋدان ناعاشىسى اۋىلىنا قونىس اۋدارعانىن وتكەندەگى ءشاي اڭگىمەلەرىنىڭ بىرىندە ايتقانبىز. قانشا دەگەنمەن بۇرىن قورا بولعان ءۇي ونشا جىلي قويماي ما، جوق الدە باسقا ءبىر سەبەبى بولدى ما ەكەن، ايتەۋىر اناسى توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى.

قازاقى ەم-دومنان قايىر بولماي، اۋدان ورتالىعىنداعى اۋرۋحانادان ءبىر-اق شىعادى. سول كەزدى مۇحاڭ: «انامنىڭ اۋىرعانىنا الاڭداپ، اۋرۋحاناعا كۇندە بارامىن. ءبىر جاعى قاسقاسۋداعى ساتىلعان ءۇي ەسەبىنەن بەرىلگەن ەكى قاپ بيدايدى قالاي جەتكىزىپ السام ەكەن دەپ ۋايىمداپ تا قويامىن. ءسويتىپ، شاراداي باسىم شاقشاداي بولىپ جۇرگەن كەز. اناما ونى-مۇنى الايىن دەپ بازارعا سوقتىم.

سول جەردە بال اشىپ وتىرعان ءبىر كەمپىرگە كوزىم ءتۇستى. قاستارىنان ءمان بەرمەي ءوتىپ كەتە بەرەر مە ەدىم، قىزىنا بال اشتىرىپ وتىرعان كەكسەلەۋ ءبىر ايەلگە الگى كەمپىر: «قىزىڭىز بۇرىن دا تۇرمىسقا شىققان ەكەن» دەپ ەدى، قىزى: «بۇرىن تۇرمىسقا شىققان ەمەسپىن» دەپ بەت باقتىرماي قويدى.

وعان شەشەسى: «قوي، قۇدايدان جاسىرماعاندى ادامنان جاسىرامىز با، ءبارى دۇرىس. ايتا بەرىڭىز» دەدى. بالشى كەمپىردىڭ شىندىقتىڭ ۇستىنەن ءدوپ تۇسكەنى مەنى دە ەلەڭ ەتكىزدى. سوسىن انامنىڭ جاعدايىن بىلەيىن دەپ مەن دە بال اشتىردىم.

بالگەر كەمپىر: «الاڭداما، اناڭ جازىلىپ شىعادى، ءارى ۇزاق جاسايدى» دەدى. سوسىن: «ءبىر زاتتى قالاي الىپ كەلسەم ەكەن دەپ ۋايىمداپ ءجۇر ەكەنسىڭ، ول زاتىڭا دا قول جەتكىزەسىڭ. ال ءوزىڭ قاعاز جازۋ ارقىلى تابىس تاباسىڭ. ۇلكەن ازامات بولاسىڭ» دەدى.

«اناڭ جازىلادى» دەگەنىنە قۋانىپ قالدىم. قالعان سوزدەرىنىڭ ءبارىن دالباسا دەپ ويلادىم. سونشا جەردەن ەكى قاپ بيدايدىڭ وزىنەن ءوزى كەلە قالمايتىنىن جاقسى بىلەمىن. ال مەندە ونى اكەلە قوياتىن كولىك جوق. «قاعاز جازۋ ارقىلى تابىس تابامىن» دەۋدىڭ ءتىپتى قيسىنى كەلمەيدى.

جەتىنشى كلاستى عانا بىتىرگەن ادامعا قايداعى قاعاز؟! سول ويمەن ۇيگە كەلدىم. مىنا عاجاپتى قاراڭىز، كەلسەم، ءبىر الىس جاماعايىنىمىز ەكى قاپ بيدايدى ەسەككە ارتىپ اكەپ تۇر. سول جاقتا ساتۋعا قالدىرعان ءبىر-ەكى زاتتىڭ دا اقشاسىن الا كەلىپتى. ءسويتىپ اياق استىنان ءبىر جىرعاپ قالدىق.

اپام دا اۋرۋحانادان تەز-اق ساۋىعىپ شىقتى» دەگەن مۇحاڭ: «ول كەمپىر سول كەزدە مەنىڭ بۇگىنگى جەتىستىگىم توڭىرەگىندە دە اڭگىمە قوزعاعان بولاتىن. ءبىراق مەن ونىڭ نە ايتقانىنا ونشا ءمان بەرە قويعان جوق ەدىم. ونىڭ ۇستىنە ءالى ولەڭ دە جازا قويماعان كەزىم» دەپ اڭگىمەسىن تۇيىندەدى. «ءسىز ولەڭدى ون التى جاسىڭىزدان باستاپ جازا باستادىڭىز عوي» دەدىم مەن.

مۇحاڭ: «ودان ءسال ەرتەرەك باستادىم-اۋ دەيمىن. ون التى جاسىمدا مەنىڭ ولەڭىم «لەنينشىل جاس» گازەتىندە جاريالانعان بولاتىن» دەدى. «ءيا، ءسىزدىڭ العاشقى ولەڭدەرىڭىزدىڭ «لەنينشىل جاس» گازەتىندە مىڭباي ىلەس اعامىزدىڭ العى سوزىمەن جاريالانعانىن بىلەمىز. ءسىز سول كەزدە بازاردان العان ونى- مۇنى زاتىڭىزدى وراپ بەرگەن گازەتتەن ءوز ولەڭدەرىڭىزدى كورىپ، ۇيىڭىزگە قۇس بوپ ۇشىپ جەتكەن ەكەنسىز» دەدىم.

مۇحاڭ: «ءيا، ول راس. مەنىڭ ادەبيەتتەگى العاش تۇساۋىمدى كەسكەن «لەنينشىل جاس» گازەتى بولاتىن. سودان كەيىن-اق جاس اقىن رەتىندە الماتىعا شاقىردى. سول كەزدە عوي ءجونى ءتۇزۋ كيىم تاپپاي، الماتىعا كورشىنىڭ قولپىلداعان اكەمدىكىندەي كوستيۋمىن كيىپ باراتىنىم» دەدى.

مەن: «وزگەلەر كيىمىن كەيىن الماتىعا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن دە كيدىڭىز- اۋ دەيمىن...» دەدىم. مۇحاڭ: ء»يا، ول كەزدە ءالى ءوز- وزىمە كەلە قويماعانمىن. قىس تا سۋىپ كەتتى. سوسىن زاكىر اسابايەۆ اعامىزدىڭ پالتوسى مەن باس كيىمىن كيۋىمە تۋرا كەلدى. «جاعدايىم قيىنداپ كەتتى. ولەڭىمدى جاريالاپ، قالاماقىدان قارايلاسساڭىز دۇرىس بولار ەدى» دەپ «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە دە باس سۇققانمىن. باس رەداكتورى: «سەنىڭ جاعدايىڭدى قيىنداتقان مەن ەمەس» دەپ شىعارىپ سالعان بولاتىن» دەدى.
 ءيا، مۇحاڭ دا ءبىر كۇندە شاحانوۆ بولا قويعان جوق. مۇنداي سوقتىقپالى سوقپاقتى جولدار ول كىسى ومىرىندە دە جەتىپ ارتىلادى. ول اڭگىمەلەردى الداعى ءشاي ەنشىسىنە قالدىرايىق.

جالعاسى بار