قىتاي ەلشىسى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋى تۋرالى پىكىر ءبىلدىردى
قازاقستان پرەزيدەنتى ەلدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋ بولاشاعى مەن ءال- اۋقاتىن ودان ءارى ارتتىرۋ جونىندەگى جاريالاعان مازمۇنى- تەرەڭ، ماقساتى- ايقىن جولداۋى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ستراتەگيالىق كوزقاراسى مەن كوشباسشىلىعىن ايقىن كورسەتەدى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرگى 27 جىل ىشىندە پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ دانا باسشىلىعىمەن قوعام تۇراقتىلىعى ساقتالىپ، ەكونوميكاسى قارقىندى دامىپ، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى كوتەرىلدى، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلى كۇن سايىن ارتىپ، دامۋدىڭ جارقىن بولاشاعىنا جول اشىلدى. قىتاي دوس، ءارى كورشى مەملەكەت رەتىندە قازاقستاننىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرى ءۇشىن شىن جۇرەكتەن قۋانىشتى.
سوڭعى جىلدارى ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيننىڭ جانە پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ جەكە باسشىلىعىمەن قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى ساياسي ءوزارا سەنىم مەن قولداۋ ودان ءارى نىعايىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق تەرەڭدەي تۇسۋدە. بىرلەسە قۇرعان «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باعدارلاما اياسىنداعى وندىرىستىك نىساندار سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق ءوزىنىڭ ناتيجەسىن كورسەتىپ، ەكى ەلدىڭ ورتاق دامۋىنا ايتارلىقتاي ىقپال ەتىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جولداۋىنا بايلانىستى كەلەسى بەس اسپەكتىنى ىسكە اسىرۋعا جانە قازاقستاننىڭ دامۋىنا ناقتى ءىس- ارەكەتتەرىمەن بەلسەندى قولداۋ كورسەتۋگە دايىن.
بىرىنشىدەن، قازاقستانداعى نەگىزگى قالالار مەن ايماقتىڭ قۇرىلىسىن قولداۋ. مەملەكەت باسشىسى جولداۋىندا، ايماقتىق جانە قالالىق ينفراقۇرىلىمدى جۇيەلى تۇردە دامىتۋدى جانە ۋربانيزاتسيانى باسقارۋدىڭ جاڭا جوسپارىن ازىرلەۋدى ۇسىندى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن شىمكەنتكە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا مارتەبەسىن بەرىلىپ، ال تۇركىستان قالاسىندا «TURKISTAN» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى قۇرىلدى. بۇل قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى كەڭ اۋماقتاردى دامىتۋدىڭ ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار ەكەنىن بىلدىرەدى.
وسىعان وراي مەن جاقىن ارادا شىمكەنتكە جانە باسقا دا وڭىرلەرگە رەسمي ساپارمەن بارۋدى، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن.
وندا وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ دامۋ قاجەتتىلىگىن، ەكى ەل اراسىنداعى ىسكەرلىك بايلانىس پەن جوبالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا ىقپال كورسەتۋ جولدارىن زەردەلەمەكپىن. قازىرگى ۋاقىتتا قىتاي كومپانيالارى شىمكەنت مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن جاڭعىرتۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدا. سونىمەن قاتار، تۇركىستاندا تۇيە سۇتىنەن دايىن ۇنتاق شىعاراتىن قازاقستان مەن قىتايدىڭ بىرلەسكەن «Golden Сamel group LTD» زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى تولىق اياقتالدى.
ەكىنشىدەن، قازاقستاندى شيكىزاتتىق ەمەس سەكتور سالالارىن دامىتۋدى قولداۋ. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ حالىققا جولداۋى كەزىندە ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ دامۋىنا ەكسپورتقا باعىتتالعان وڭدەۋشى كاسىپورىنداردى قولداۋ جانە قازاقستاندىق ونىمدەردى حالىقارالىق نارىققا شىعارۋعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەكتىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن. قىتاي - قازاقستاننىڭ جاقىن كورشىسى ءارى الەمدەگى ەڭ ءىرى تۇتىنۋ نارىعى. قازاقستاننىڭ قىتايعا ەكسپورتتى كەڭەيتۋ ماسەلەسى دە ەرەكشە باسىمدىلىققا يە. قازىرگى ۋاقىتتا قىتاي كومپانيالارى قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان جانە باسقا دا وبلىستاردا، ەكسپورتقا باعىتتالعان قازاقستاننىڭ وڭدەۋ كاسىپورىندارى، سونىڭ ىشىندە زاماناۋي اۆتوموبيل قۇراستىرۋ جانە وندىرىستىك زاۋىتتى، استىق جانە مايلى داقىلدارىن وڭدەۋ ونەركاسىپتەرمەن ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەپ جاتىر.
ولاردىڭ ونىمدەرىنىڭ باسىم بولىگى قىتايعا جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرىنە ساتىلىپ، قازاقستانعا ۇلكەن ەكونوميكالىق پايدا اكەلۋدە. سونداي- اق بۇل جوبالار ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تاراپىنان جوعارى باعالاندى. بولاشاقتا قىتاي ەلشىلىگى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى الەۋەتتى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا جاعداي جاساپ، قازاقستانعا نەعۇرلىم وزىق جانە جاسىل ءوندىرىس قۋاتىن ەنگىزۋگە، قازاقستانداعى «ءۇشىنشى جاڭعىرتۋ» باعدارلاماسىنا دەمەۋ كورسەتۋگە، ونەركاسىپتى جاڭعىرتۋدى جۇزەگە اسىرۋ مەن ەكسپورتتىق الەۋەتتى دامىتۋعا، «قازاقستاندا جاسالعان» جوعارعى ساپالى ونىمدەردى الەمدىك نارىققا شىعارۋعا قولداۋ كورسەتەدى.
بولاشاقتا قىتاي ەلشىلىگى ەكى ەل ءۇشىن ايماقتىق ەكى جاقتى پراگماتيكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا，قىتايمەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن قازاقستاننىڭ ءاربىر ءوڭىرىنىڭ ايماقتىق ارتىقشىلىقتارى مەن قوسىمشا ارتىقشىلىقتارىن انىقتاۋعا، نەگىزگى قالالاردىڭ كلاستەرىن دامىتۋعا جاردەمدەسىپ جەرگىلىكتى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايلارىن جاقسارتۋعا ىقپالىن تيگىزۋگە دايىن.
ۇشىنشىدەن، جوعارى تەحنولوگيالىق جانە يننوۆاتسيالىق سالالاردى دامىتۋدا قازاقستاندى قولداۋ. جولداۋدا مەملەكەت باسشىسى يننوۆاتسيا مەن «بولاشاق ەكونوميكا» دامۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى. سوڭعى جىلدارى قىتاي مەن قازاقستاندا تەحنولوگيالىق يننوۆاتسيالارعا جانە يننوۆاتسيالىق ەكونوميكانى دامىتۋعا ۇلكەن نازار اۋدارۋدا. وسى سالادا ءوزارا تاجىريبە الماسا وتىرىپ، ەكىجاقتى وقۋ، ءبىلىمدى جەتىلدىرۋ قوس تاراپقا دا اسا ءتيىمدى بولىپ ەسەپتەلەدى. قىتاي قازاقستانمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ورنالاسقان العاشقى سۋپەر ەسەپتەۋىش ورتالىعىن قۇرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە.
قىتاي ەلشىلىگى زاماناۋي اگروتەحنولوگيالار، بيومەديتسينا، جاساندى ينتەللەكت، ۇلكەن دەرەك كوزدەرى، ەلەكتروندى تاۋار باعىتىندا ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىرۋعا قولداۋ بىلدىرەدى. بۇدان بولەك، عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاتسيالىق مۇمكىندىكتەردى بىرلەسىپ جەتىلدىرۋگە، جوعارى تەحنولوگيالىق يندۋستريالاندىرۋ مەن نارىققا شىعۋدى جەدەلدەتۋگە جانە ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن نەگىزگە الا وتىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋعا دايىن.
تورتىنشىدەن، ءتۋريزمدى دامىتۋدا قازاقستاندى قولداۋ. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جولداۋدا ىشكى جانە سىرتقى ءتۋريزمدى قارقىندى دامىتۋ كەرەكتىگىن اتاپ كورسەتتى. قازاقستان - تابيعاتى وتە اسەم، تۋريستىك رەسۋرستارعا باي ەل. سوڭعى جىلدارى قازاقستان ۇكىمەتى تۋريستىك ورتانى جاقسارتۋ بويىنشا جاڭا شارالاردى ۇدايى ەنگىزىپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا، وتكەن جىلى استانادا وتكەن ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى، «قازاقستانداعى قىتاي تۋريزم جىلىنىڭ» ءساتتى اياقتالۋى، كولىك قاتىناستارى جانە تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتىپ قانا قويماي، سونداي- اق قازاقستانعا ساياحات جاساۋ ءۇشىن كوپتەگەن قىتاي تۋريستەرىن قوسا العاندا، بۇكىل الەمنىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى.
ءبىز ەكى ەلدىڭ تۋريزم سالالارى جانە كاسىپورىندارى اراسىندا ءوزارا الماسۋلاردى نىعايتۋعا، مەملەكەتارالىق ءتۋريزمدى دامىتۋعا، ەكىجاقتى ۆيزالىق ساياساتتى زەردەلەپ، حالىقارالىق ءتۋريزمدى كەڭ كولەمدە جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى جاعدايلاردى جاساۋعا دايىنبىز.
بەسىنشىدەن، قىتاي مەن قازاقستان جاستارى اراسىندا ءوزارا الماسۋ، ارالاسۋ. مەملەكەت باسشىسى ءوز ۇندەۋىندە، الەۋمەتتىك- رۋحاني جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىن دامىتۋدى، جاستاردى جان- جاقتى قولداۋدى ەەركشە اتادى. سوسىن 2019 -جىلدى «جاستار جىلى» دەپ جاريالاۋدى ۇسىندى. جاستار - ەلدىڭ بولاشاعى، قىتاي- قازاقستان دوستىعىنىڭ مۇراگەرلەرى دە جاستار.
قىتاي ەلشىلىگى «جاستار جىلى» ءىس- شارالارىنا بەلسەنە قاتىسۋعا جانە قىتايلىق جانە قازاقستاندىق جاستار اراسىندا ءتۇرلى سالا بويىنشا بارىس- كەلىستى ىنتالاندىرۋعا قولداۋ كورسەتپەك. بۇل رەتتە، وسى ءىس- شارا اياسىندا ەكى ەلدىڭ ءتيىستى ۆەدومستۆولارى، ۋنيۆەرسيتەتتەرى مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارى «جاستار الماسۋ لاگەرى» سياقتى ءتۇرلى ءىس- شارالاردى بىرلەسە جۇرگىزىپ، ەكى تاراپتان جاستاردى ءبىر- ءبىرىنىڭ ءتىلىن ۇيرەنۋگە، «ۆيچات» جانە باسقا دا ونلاين الەۋمەتتىك پلاتفورمالار ارقىلى جاقسى دوس بولىپ، قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى دوستىق الاۋىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاستىرۋعا نيەتتى.
قازىرگى ۋاقىتتا قىتاي مەن قازاقستان دامۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭىندە. قىتاي 2049 -جىلعا دەيىن قىتاي ۇلتىنىڭ قايتا وركەندەۋ جولىندا «قىتاي ارمانىن» ىسكە اسىرسا، قازاقستان 2050 -جىلى الەمدەگى دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ ماقساتىنا جەتۋدى كوزدەيدى. ەكى ەلدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارعا جەتۋدەگى ۋاقىتتىق نۇكتەلەرى ۇقساس، مۇددەلەرى ءبىر.
قازاقستانداعى قىتاي ەلشىسى رەتىندە، ءوز اتىمنان جانە قىتاي ەلشىلىگى اتىنان ەكى ەلدىڭ ورتاق دامۋىنا جاردەمدەسۋگە، ەكى مەملەكەت تۇرعىندارىنىڭ ءال- اۋقاتىن ارتتىرۋعا جانە قىتاي مەن قازاقستان اراسىنداعى جان- جاقتى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جوعارى دەڭگەيدە ۇزدىكسىز دامۋىنا ىقپال ەتۋگە بار كۇش- جىگەرىمدى جۇمساۋعا دايىنمىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى جاڭ شياۋ