قازاقستان مۇناي سالاسىن ءوز كۇشىمەن دامىتا الا ما؟

None
None
استانا. قازاقپارات - الداعى ۋاقىتتا قازاقستانداعى مۇناي ءوندىرۋ كولەمى 100 ميلليون توننادان اسادى دەگەن بولجام بار.

الەمدىك سۇرانىسى جوعارى وسى شيكىزاتتىڭ باسىم بولىگى قاشاعان، قاراشىعاناق پەن تەڭىز سياقتى ءۇش ءىرى جوباعا تيەسىلى ەكەنىندە ءسوز جوق. جالپى مۇناي ءوندىرۋ كولەمى ارتسا، جۇمىستىڭ كولەمى ۇلعايادى. تاۋار مەن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋ مولشەرى دە كوبەيەدى.

قازىردىڭ وزىندە مۇناي سالاسىنداعى وپەراتورلار 2,3 تريلليون تەڭگەگە ءتۇرلى تاپسىرىستار بەرىپ وتىرادى. ال ەندى نەگىزگى ماسەلە - وسى تاپسىرىستارعا وتاندىق كاسىپكەرلەر قالاي قاتىسىپ ءجۇر؟ مەملەكەت تاراپىنان مۇناي توڭىرەگىندەگى شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا قانداي جاعدايلار جاسالعان؟

شەتەلدىك ينۆەستورلار قازاقستاندىق قامتۋدى دامىتۋعا مۇددەلى مە؟ مۇناي-گاز سالاسىنداعى تەندەرلەردى قازاقستاندىقتار كوبىرەك الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ قازاقپارات ءتىلشىسى وسى ماسەلەلەردىڭ توڭىرەگىندە وي ءوربىتىپ كورگەن ەدى.

نەگىزى، جەر قويناۋىن پايدالانۋ تۋرالى كودەكستە قازاقستاندىق قامتۋعا قاتىستى ناقتى مىندەتتەر جازىلعان. ماسەلەن، مۇناي-گاز سالاسىنداعى تاپسىرىستاردىڭ، كەم دەگەندە، جارتىسى وتاندىق كاسىپورىندارعا بەرىلۋى شارت. سونىڭ ىشىندە قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى، ۇڭعىمالاردى كۇردەلى جوندەۋ، ساراپتاما، زەرتحانالىق زەرتتەۋلەر، جوبالاۋ مەن ينجينيرينگ بار.

الايدا وتاندىق كومپانيالاردىڭ وسى تاپسىرىستارعا قاتىسۋ دەڭگەيى تومەن. ماسەلەن، جوسپارلاۋ مەن ينجينيرينگ سالاسىندا قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ورىندايتىن جۇمىسى 12 پروتسەنتتەن اسپايدى. تاپسىرىستاردىڭ باسىم بولىگىن شەتەلدىك كومپانيالار الىپ وتىرادى. گەولوگيا مەن گەوفيزيكا بويىنشا قازاقستاندىق قامتۋدىڭ مولشەرى دە كوپ ەمەس.

ءيا، قۇرىلىس-مونتاجداۋ، تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ، ساراپتاما مەن بۇرعىلاۋدا وڭ ناتيجەلەر بار شىعار. دەگەنمەن، ءبارىن قوسقاندا مۇناي سالاسىنا قىزمەت كورسەتۋ جاعىنان وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ ۇلەسى ءالى دە تومەن. ال مۇناي سالاسىن سيفرلاندىرۋ بويىنشا قازاقستاندىقتارعا تۇسەتىن تاپسىرىستار مۇلدەم جوق دەۋگە بولادى. ەسەسىنە سالا ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل جەردە بەلارۋس پەن ۋكراين ماماندارىنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر.

وسى سالاداعى تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە - ءىرى جوبالار بويىنشا ءبىرىڭعاي ساتىپ الۋلاردىڭ بولماۋى. بۇگىندە «الاش» اتتى ءبىرىڭعاي مالىمەتتەر بازاسى جاسالسا دا، قاشاعان، قاراشىعاناق پەن تەڭىزدىڭ وپەراتورلارى وعان اۋىسۋعا ەش اسىقپايدى. سەبەبى ولاردىڭ بۇرىننان بەرى پايدالانىپ جاتقان ءوز بازالارى بار. سونىڭ بارلىعىن ءبىرىڭعاي جۇيەگە قوسۋ قاجەت.

ق ر ەنەرگەتيكا ۆيتسە-ءمينيسترى ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وپەراتورلار ورتاق بازاعا اۋىسۋعا قارسى ەمەس. ءبىراق ول شارۋا ءبىر كۇندە بىتپەيدى.

«مەنىڭشە، الداعى ۋاقىتتا وپەراتورلار تولىعىمەن ءبىرىڭعاي بازاعا اۋىسادى. سول كەزدە وتاندىق كاسىپكەرلەر ءبىر پورتال ارقىلى ءۇش ءىرى وپەراتوردىڭ تىركەۋىنەن وتە الادى. قازىردىڭ وزىندە «الاشقا» مىڭداعان قازاقستاندىق جانە جۇزدەگەن شەتەلدىك كاسىپورىندار تىركەلىپ ۇلگەردى. مينيسترلىكتىڭ نۇسقاۋىمەن بازانىڭ سەرۆەرى يرلانديانىڭ دۋبلين قالاسىنان پاۆلودارعا اۋىستىرىلدى. بۇگىندە وپەراتورلاردىڭ ۇسىنىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، ينتەرفەيس، باعدارلامالىق قامتۋ جانە تاعى باسقا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ جاتىر»، - دەيدى ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆ.

مينيسترلىك ۇسىنعان مالىمەتكە سۇيەنسەك، مۇناي-گاز سالاسىنداعى وتاندىق تاۋارلاردىڭ ۇلەسى بىرتىندەپ ءوسىپ كەلەدى. وسىدان بەس جىل بۇرىن كەن يگەرۋشى كومپانيالار قازاقستاندىقتاردان 75,5 ميلليارد تەڭگەنىڭ (16 پروتسەنت) ونىمدەرىن ساتىپ السا، بىلتىر اتالعان كورسەتكىش 89 ميلليارد تەڭگەگە (20,4 پروتسەنت) جەتكەن. سوندا ءتورت جىلدىڭ ىشىندە 4 اق پروتسەنتتى قۇرادى، ياعني ءبىر جىلدا 1 پروتسەنتتىك ءوسىم بولدى. وسىدان شىعار قورىتىندى - ءسوز جوق، وسى سالاداعى جۇمىستى ۇدەتۋ كەرەك. سەبەبى مۇنداي «كورسەتكىشپەن» وتىرا بەرسەك، مۇناي-گاز سالاسىن 100 پروتسەنتكە وتاندىق ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باقانداي 80 جىل كەتەدى ەكەن.

اقتاۋ دەكلاراتسياسىنا سايكەس، مۇناي-گاز سالاسىنداعى ءىرى كومپانيالارمەن ارىپتەستىكتى ورناتۋدىڭ ەكى تەتىگى بار. ءبىرىنشى مەحانيزم بويىنشا وتاندىق كاسىپورىن تەندەرمەن ساتاتىن ونىمدەرىن ءوز كۇشىمەن شىعارۋدى قولعا الۋى قاجەت. سوندا تەندەردە جەڭۋگە مۇمكىندىك پايدا بولادى.

بىلايشا ايتقاندا، بيزنەسمەن قاجەتتى ونىمدەردى ءوز جەرىمىزدە جاسايدى. ال وپەراتور ونىڭ ءبارىن تۇراقتى تۇردە ساتىپ الۋعا كەپىلدىك بەرەدى. ەكىنشى مەحانيزم - ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمشارتتار. ونداي كەلىسىمدەر ۇزاق ۋاقىتقا جاسالادى دا، قازاقستاندىق كاسىپورىندارعا تۇراقتى تاپسىرىستار ءتۇسىپ تۇرادى. سونىڭ ارقاسىندا بيزنەستى الدىن الا جوسپارلاۋعا بولادى. بۇگىندە قاراشىعاناق پەتروليۋم وپەرەيتينگ جانە نورت كاسپيان وپەرەيتينگ كومپاني ءبىرىنشى مەحانيزم بويىنشا جۇمىس ىستەسە، تەڭىزشيەۆرويل ۇزاق مەرزىمدى كەلىسىمشارتتارعا باسىمدىق بەرىپ كەلەدى.

مۇناي-گاز سالاسىنداعى وتاندىق تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ارتتىرۋدىڭ تاعى ءبىر جولى، ول - بىرلەسكەن كومپانيالاردى قۇرۋ. وندايدا وتاندىق جانە شەتەلدىك كومپانيالار ورتاق ءبىر كاسىپورىندى قۇرىپ، تاپسىرىستاردى بىرگە ورىنداپ وتىرادى. وسى ورايدا «KPJV» كومپانياسىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى.

اتالعان كاسىپورىننىڭ قۇرامىنا قازاقستاننىڭ مۇناي جانە گاز ينستيتۋتى (20 پروتسەنت)، «قاز گيپرو مۇناي ترانس» ج ش س (20 پروتسەنت) جانە «FWP Limited» شەتەلدىك كومپانيالار اليانسى (60 پروتسەنت) كىرەدى. تاجىريبە كورسەتكەنىندەي، بىرلەسكەن كاسىپورىندى قۇرۋدىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاندىق قامتۋدىڭ دەڭگەيى ارتقان. ماسەلەن، تەڭىز كەن ورنىن كەڭەيتۋ جوباسىندا «KPJV» كومپانياسى 1 ميلليارد ا ق ش دوللارىنىڭ تاۋارلارى مەن قىزمەتتەرىن ساتىپ الدى. سونىڭ تەڭ جارتىسى - وتاندىق ءونىم. ارينە، جامان كورسەتكىش ەمەس. دەگەنمەن، ونداي كاسىپورىندار كوپ ەمەس.

بىرلەسكەن كاسىپورىنداردى قۇرۋدىڭ تاعى ءبىر ءبىر ءتيىمدى تۇسى بار، بۇل - تاجىريبە الماسۋ. مۇناي سالاسىنداعى قازاقستاندىق كومپانيالارعا تاجىريبە مەن تەحنولوگيالار اسا قاجەت. ويتكەنى، بۇل ۇدايى قاپەرىندە تۇراتىن زامان تالابى. ماسەلەن، بۇرىن «شيەۆرون» كومپانياسى ءبىر باررەل مۇنايدى (ءبىر بوشكە - 158,9 ءليتردى) وندىرۋگە 12 دوللار جۇمساسا، بۇگىندە جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ارقاسىندا ول شىعىنداردى 3,6 دوللارعا دەيىن ازايتىپ وتىر. ال ءبىر باررەل مۇنايدىڭ قازىرگى ورتاشا باعاسى - 60-70 دوللار. ءجۇز جىلدىق تاريحى بار كومپانيانىڭ قانداي جەتىستىككە جەتكەنىن وسىدان-اق بايقاۋعا بولادى. ارينە، قازاقستاندا ونداي كومپانيا جوق.

دەگەنمەن، شيەۆرون سەكىلدى الپاۋىت كومپانيانىڭ تاجىريبەسىنە ىلەسۋ ءۇشىن ونىڭ جۇرگەن جولىن ءجۇرىپ ءوتۋدىڭ قاجەتى دە شامالى، ياعني، تاجىريبە مەن تەحنولوگيانى مەڭگەرۋگە بولادى.

ونىڭ وندىرىستىك تەحنولوگياسىن قازاقستاندىق كومپانيالار ۇيرەنىپ اكەتسە، تابىستىڭ ءبىراز بولىگىن قازاقستاندا دا قالدىرۋعا مۇمكىندىك بار ەكەن. ەندەشە قازىردەن باستاپ تىڭ تەحنولوگيالار سالاسىندا تاباندىلىق تانىتۋ قاجەت سەكىلدى. ايتپەسە، مۇناي سالاسىن سيفرلاندىرۋ توڭىرەگىندە بەلارۋس پەن ۋكراينا كومپانيالارى نەگە ءجۇر، نەگە قازاقستاندىق كومپانيالار جوق؟

ال تەحنولوگيانىڭ كەمشىن ءتۇسىپ وتىرعانىنىڭ سالدارىنان ءبىز ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن اراداعى كەلىسىمشارتتى ۇزارتۋعا تۋرا كەلەدى. ول دەگەنىمىز، تاعى 40 جىلداي بىرەۋدىڭ الاقانىنا قاراپ وتىرامىز دەگەن ءسوز. نەگىزى، بۇگىندە مۇناي-گاز سالاسىندا وتاندىق مامانداردى بارىنشا ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى دا سول، شەتەلدىك تاجىريبەنى جان-جاقتى مەڭگەرۋ، ءوز ماماندارىمىزدىڭ قارىم-قابىلەتىن ارتتىرۋ.

ءيا، شەتەلدىك ينۆەستورلار دا جەرگىلىكتى جۇمىسشىلاردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن كوتەرۋگە اتسالىسىپ كەلەدى. وسى ورايدا ماڭىزدى ءبىر پسيحولوگيالىق ماسەلەنى ەسكەرگەن ءجون.

شەتەلدىكتەر كەز كەلگەن نارسەگە «ۇزاق مەرزىمدى قۇندىلىقتار» دەپ قارايدى، ياعني، قانداي ءبىر سالانى دامىتۋعا دەن قويعاندا ءبىر كۇندە جەتىستىككە جەتپەيتىنىن بىلەدى. وعان بارلىق ۇجىم اتسالىسپاسا، ناقتى ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن دە جاقسى تۇسىنەدى. سول سەبەپتى وتباسىلىق ءداستۇردى قالاي ساقتاسا، كورپوراتيۆتى قۇندىلىقتارعا دا تۋرا سولاي قارايدى جانە ونى ۇنەمى زامان تالابىنا ساي جەتىلدىرىپ وتىرۋعا تىرىسادى.

ال قازاقستاندىق كومپانيالار مۇناي-گاز سالاسىنا ءبىر كۇندىك تابىس تابۋدىڭ جەرى رەتىندە قاراۋ پسيحولوگياسى ءالى دە باسىم بولىپ تۇرعان سىڭايلى.

تۇيىندەي ايتساق، مامان ماسەلەسى ءوز الدىنا مۇناي-گاز سالاسىن وتاندىق ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋ پروبلەماسىن دا دەر كەزىندە شەشپەسەك، شەتەلگە تاۋەلدى بولىپ قالا بەرەمىز. ارينە، بۇل جەردە «قازاقستان مۇناي سەرۆيستىك كومپانيالار وداعى» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگىنىڭ جۇمىسىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك.

دەگەنمەن، وتاندىق كومپانيالاردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، بارلىق ارىز-شاعىمداردى شەتەلدىك ينۆەستورلارعا جەتكىزىپ تۇراتىن وداقتىڭ دا ايتارى جوق ەمەس. ءبىراق بيزنەستىڭ ءوزى تاباندىلىق تانىتىپ، ارەكەت ەتپەسە، ەشتەڭە شىقپايتىنى دا بەلگىلى. ويتكەنى، بۇگىندە بارلىق مۇددەلەر كەڭىنەن قورعالعان زاڭ قولدانىستا بار.

شەتەلدىك ءىرى وپەراتورلار دا ارىپتەستىكتى جۇرگىزۋگە قارسى ەمەس. ەندەشە، جەرگە تۇسكەن جەمىستەردى عانا تەرە بەرمەي، سول اعاشتىڭ وزىنە شىعىپ، جەمىستەردى ءوز قولىمىزبەن جيناۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت. سوسىن مۇناي مەن گاز سالاسىندا وتاندىق كاسىپكەرلەر نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم باسەكەلەستىك تە قىزا تۇسەدى. ال باسەكەلەستىك كۇشەيسە، تاۋار مەن قىزمەتتەردىڭ ساپاسى ارتادى. ودان ءبارىمىز ۇتامىز.

سەبەبى ءوز ونىمدەرىمىز كوبەيەدى. بولاشاقتا ءىرى كەن ورىندارىنىڭ ءبارى وزىمىزگە قالاتىنىن ۇمىتپاۋ قاجەت. ماسەلەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن قاراشىعاناق پەتروليۋم وپەرەيتينگ اراسىنداعى كەلىسىمشارتتىڭ مەرزىمى 2038-جىلعا دەيىن ەسەپتەلگەن. ول ۋاقىتقا دەيىن جانە سول كەلىسىمشارت بىتكەننەن سوڭ قازاقستان كومپانيالارى مۇناي-گاز سالاسىنا قىزمەت كورسەتۋدى تولىعىمەن الىپ كەتە الادى ما؟

مۇنايگاز سالاسىنىڭ جەرگىلىكتى كومپانيالارى سۋبمەردىگەرلىكتەن كەتىپ، باس مەردىگەرلىككە ورمەلەپ شىعا الادى ما؟ قازاقستاننىڭ قويناۋى باي. سولاي بولسا، الداعى ۋاقىتتا الەمدەگى ءىرى كەن ورىندارىن باسقارۋعا تاجىريبەمىز جەتە مە؟ مىنە، وسىنى قازىردەن باستاپ ويلانۋىمىز قاجەت-اق...

سوڭعى جاڭالىقتار