نازاربايەۆ - قازاق پەن قىرعىزعا ورتاق تۇلعا

استانا. قازاقپارات - قازاق ەلىنىڭ كوشباسشىسى، تۇركى دۇنيەسىنىڭ اقىلگوي تۇلعاسى الەمدىك ساياساتتان ءوز ورنىن تاپقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۋرالى كىم دە بولسا جاڭا ءسوز، جاڭا وي تاۋىپ ايتا قويۋى وتە قيىن.

ول جونىندە قازاق، قىرعىز اۆتورلارى عانا ەمەس، باتىستىڭ ساياسي زەرتتەۋشىلەرى دە كىتاپتارىن تامسانا جازىپ جاتىر.

 «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالاعان ماقالاسىندا پروفەسسور، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سۇلەيمان قايىپوۆ وسىلاي پىكىر ءبىلدىردى.

 نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ الەم ساياساتىنداعى عارىشتىق بيىكتىكتەن يەلەنگەن ورنى جونىندە جۇرتقا كوپتەن بەرى جەتكىلىكتى دارەجەدە ايتىلىپ كەلەدى. دەگەنمەن ساياسات كوسەمىنىڭ بەرگى، ەڭ العاش تۇركى ۇلتتارىن قالىپتاستىرعان ەل دىلىندەگى، كوڭىلىندەگى، كەرەك بولسا، قوعامداعى ورنى جونىندە ىلكىمدى پىكىرلەر ونشالىقتى ايتىلا بەرمەيتىن سياقتى.

 ماسەلەن، الدەقاشان ايتىلۋعا ءتيىستى بولسا دا، قاراپايىم قىرعىز ادامىنىڭ پىكىرىندەگى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «وبرازىن اشۋعا» باعىتتالعان ەتنوسوتسيولوگيالىق زەرتتەۋلەردى ءال- ءازىر ۇشىراتا قويعان جوقپىز. مەن وسىناۋ شىنايى ىقىلاسىممەن جازعان ماقالامدا ەلباسىنىڭ قىرعىزستاندىقتاردىڭ كوڭىلىندەگى، ەلەستەتۋىندەگى، پىكىرىندەگى ورنى، ونىڭ ەتنولوگيالىق، ەتنومەنتالدىق نەگىزدەرى تۋرالى از دا بولسا ءسوز ەتەيىن دەپ شەشتىم.

 باسىن باستاساق، بۇل باعىتتا ۇلكەن زەرتتەۋلەر، شىنايى عىلىمي ەڭبەكتەر تۋدىراتىن ماماندار دا شىعىپ قالار. دەسەك تە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ نەسىمەن ەلدىڭ وي- ساناسىنا ورناعان وسىنداي سيمۆوليكالىق وبراز، يدەال بولىپ قالدى؟ نە سەبەپتەن قىرعىزدار ونى وزىمىزدىكى دەپ، ول جونىندە فولكلورلىق سيۋجەتتەر ويلاپ تابۋدا؟ گاپ، مىنە، وسىندا. بۇل سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن ارنايى انكەتالار تولتىرىپ، مىسالى، يدەالدى جەتەكشىنىڭ ەل جاساعان وبرازى دەگەن تۇرعىدا زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە دە بولار ەدى. ونداي زەرتتەۋلەر الداعى ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرىلا جاتار، ال مەن ازىرگە ءوز پايىمدارىمدى وقىرماندارمەن بولىسە وتىرۋدى ءجون كوردىم.

 ەتنولوگتىڭ كوزىمەن قىرعىزدا «جاقسىنى جات كورمە» («جاكشىنى جاتىم دەبە» ) دەگەن ماقال بار. بۇل ماقال انشەيىن ايتىلا سالعان قاتارداعى كەپ ەمەس، ءتامسىلدىڭ ەتنومادەني تامىرى وتە تەرەڭ، ايتىلۋىنىڭ ەتنومەنتالدىق نەگىزدەرى بار. تەگى- تۇبىنە قاراماي، كىمنىڭ دە بولسا ادامدىق ارتىقشىلىعىن، تالانتىن، ەڭبەگىن، كىسىلىگىن باعالاي ءبىلۋ، باعالاپ قانا قويماي، ونى ءوزىم دەپ سانايتىن سانا- سەزىم بيىكتىگىنە جەتۋ ءۇشىن قانشاما عاسىرلىق تاريحي جولدى ءجۇرىپ ءوتۋ كەرەك؛ ادام بولۋدىڭ ماڭىزىن، ونىڭ قاسيەتىن ءتۇسىنىپ ءبىلۋ تاجىريبەسىن يگەرۋ كەرەك. دەمەك، تەگى، ۇلتى، جەرىنە قاراماي، ادام اتاۋلىنىڭ جاقسىسى قىرعىزعا وزىندەي جاقىن بولىپ كەلگەن دەپ بىلەمىز.

 قىرعىزدىڭ وسى ماقالىنىڭ ءمانىسىن قازاق وقىمىستىلارى «جاقسى ادامنىڭ ءبىر قاسيەتى - ادام بالاسىن جاتسىنباۋى؛ كىم بولسا دا، ءبىر كورگەننەن- اق باۋراپ الىپ، ىشىنە تارتىپ، كونە دوسىنداي بىردەن ءتىل تابىسىپ، شۇيىركەلەسىپ، ارالاسىپ كەتۋ قاسيەتى بار» دەپ ءتۇسىندىرىپ بەرگەن (ءا. قايدار). «جاقسىدا جاتتىق جوق» دەگەن قازاق ماقالى ءمان- ماڭىزى جاعىنان ءبىر مەدالدىڭ ەكى بەتىندەي ءبىرىن- ءبىرى تولىقتىرىپ، ءبىرىن- ءبىرى بايىتىپ تۇرادى. ياعني، قازاق پەن قىرعىز جاقسى ادامدى ەشقاشان جات ساناماي، سوناۋ داۋىرلەردەن بەرى جانىنا جاقىن تارتىپ كەلگەن. قىرعىز بەن قازاقتىڭ ەتنومادەنيەتىنىڭ شەگىنەن شىعىپ، كەڭىرەك قارايتىن بولساق، وسىنداي پىكىردى باسقا دا تۇركى ەلدەرىنىڭ تىلىنەن، مادەني مۇرالارىنان، ەتنوفيلوسوفيالىق كوزقاراستارىنان قالاعانىمىزشا تابا الامىز.

 تۇركى ەلدەرىندە جاقسى، اقىلمان، ءازيز ادامدى ءوز ىشىنە يكەمدەپ تارتىپ، ەشقاشان جات كورمەگەنىنە كۋا بولاتىن ميراس كوپ. بۇل جاعىنان ادامزاتقا ۇلگى بولارلىق كوزقاراس، وي- پىكىر، تاريحي جانە كوركەم وبراز مودەلدەرىن تۇركى ەلدەرى مارتتىكپەن جاساپ كەلىسكەن ەكەن؛ بارلىق داۋىرلەرگە ورتاق، بارلىق ەلدەرگە بىردەي تاريحي تۇلعالار، ولاردىڭ ەل اۋزىمەن قالىپتاسقان وبرازدارى جۇرە كەلە ناعىز تاربيە بۇلاعىنا اينالمادى ما؟ ولاي بولماسا، تۇركى ەلدەرىنىڭ مادەنيەتىندە ەتنوگەوگرافيالىق شەكارامەن بولىنبەگەن قورقىت اتا، جيرەنشە شەشەن، اسان قايعى، قوجاناسىر، ت. ب. تۇلعالارىمىز قايدان شىقپاق. بۇلاردى ەشكىم بولە- جارا مەنىكى دەپ مەنشىكتەنە المايدى؛ بۇلار - بارلىق تۇركى ۇلتتارىن ۇلت قىلىپ، رۋحىن بيىكتەتىپ، ماڭگۇرتتىكتەن ساقتاپ تۇرعان ۇلى رۋحاني كۇشتەر، تۇركى ەلدەرى عانا ەمەس، جالپى ادامزاتتىق مادەني قازىنانىڭ قاق تورىنەن ورىن العان اتامۇرا. بۇدان دا كەڭىرەك الار بولساق، تۇركى ەلدەرى ءوز رۋلارى عانا ەمەس، باسقا ۇلتتار مەن ۇلىستاردان شىققان عۇلامالاردى دا جات ساناعان ەمەس.

ورتا عاسىرلارعا كوز سالساق، تۇركى ەلدەرىنىڭ وي- ساناسىندا يمام ءابۋ- حانافي، يمام بۇحاريلەر جات ەلدەن دەپ ەسەپتەلمەپتى، تۇركىلەر ولاردى ءوز تەگىمىزدەن دەپ تانىپتى. ەجەلگى اتيللا، كەيىنگى شىڭعىس حان، تەمىرلەردى ايتپاي- اق قويايىق! قازاقتىڭ قايسىبىر رۋلارى ءبىز شىڭعىستان تاراعانبىز دەپ ماقتانسا، قىرعىزدىڭ تاريحشى- جازۋشىلارى شىڭعىس بىزدەن بولعان دەپ رومان، زەرتتەۋلەر جازىپ جاتىر، ءبىراق ونى موڭعولداردان تالاسىپ، تارتىپ الايىق دەگەن نيەت ەشكىمدە جوق. تۇركيانىڭ تاريحي كىتاپتارىنان شىڭعىس حاندى اتالارىمىزدىڭ ءبىرى دەپ ماقتانىشپەن جازعاندارىن كورەسىڭ. احمەت ءياساۋيدى قازاق ءوز قاتارىندا تانىپ جاتسا، قىرعىزدار ونى وزگەندەگى ياسى وزەنىنىڭ بويىندا تۋعان كوجاكماتتىڭ ءدال ءوزى دەپ، اتا تۇتىپ، ارداقتاپ جاتادى. تۇركيادا بولسا قۇل قوجا احمەت ياساۋي تۇرىك ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇلاردىڭ ءبارى قازىرگى تۇركى ۇلتتارىنىڭ اراسىندا تالاسىپ- تارتىسۋدىڭ، سەنىكى- مەنىكى دەپ ءبولىسۋدىڭ سەبەپكەرى بولا المايدى، كەرىسىنشە ولاردىڭ كەشە ءبىر ءتىلدى، ءبىر مادەنيەتتى، ءبىر دۇنيەتانىمدى، ءبىر تاريحتى ورتاق جاراتىپ، ولارعا بىردەي يەلىك جاساپ وتىرعاندىعىنىڭ دالەلى بولىپ سانالادى.

 وسىلايشا قىرعىز بەن قازاق سياقتى قازىرگى تۇركى ەلدەرىنىڭ بويىندا ساقتالىپ قالۋىن قامتاماسىز ەتكەن فيلوسوفيالىق وي- ءتۇيىننىڭ ءبىرى، بالكىم بىرەگەيى، ەڭ ءماندىسى وسى جاقسىنى جاتىرقاماۋ، جاقسىنى وزىنە تارتۋ، جاقسىنى اسقاقتاتۋ، جاقسىنىڭ قادىرىنە جەتۋگە ۇمتىلۋ الەۋەتى ەكەنى ءسوزسىز. بۇگىندە جاقسى مەن جاماندى ايىرا ءبىلۋ قيىنعا تۇسكەن زاماندا بۇل كەرەمەت قاسيەتتى تۇركى ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە قىرعىز، قازاق ەش جوعالتقان جوق. ءسوزىم قۇرعاق بولماس ءۇشىن، وسى ارادا ءوز ومىرىمنەن ءبىر مىسال كەلتىرە كەتەيىن. مەنىڭ قاتتى قۇرمەتتەيتىن اعايىم، ءتىلشى ابدىقادىر ورىسبايەۆ ەكى ۇلىنىڭ بىرەۋىنە اتاتۇرىك دەپ ات قويدى.

مەن تۇسىنبەي: «نە ءۇشىن اتاتۇرىك دەپ قويدىڭىز؟» دەسەم، «ا چتو، ون جە ناش.. .» دەپ كۇلىپ قانا قويعان. سويتسەم «ون» دەگەنى - اتاتۇرىك، «ناش» دەگەنى - بۇكىل تۇركى ەلدەرىنىكى ەكەن عوي. مەن بالالىق قىلىپ، «ناش» دەگەنىنە قاراعاندا اتاتۇرىك دەگەن ءسوزدىڭ قىرعىزبەن ءبىر بايلانىسى بار شىعار، بىلمەي قالىپ ۇياتتى بولىپ جۇرمەيىن دەپ، باسقا سۇراق بەرمەي، ءۇنسىز قالعانمىن. سويتسەم اعايدىڭ «ناش» دەگەن اتاتۇرىگى شۋدا، تالاستا ءيا بولماسا وشتا تۋعان ءبىر قايمانا قىرعىز ەمەس، كادىمگى سوناۋ سەلانيكتە تۋعان، تۇرىك رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى مۇستافا كەمال اتاتۇرىك ەكەن.

 بىلمەگەن، تۇسىنبەگەن كىسىگە اتاتۇرىك قايدا، قىرعىز ۇلانى ابدىقادىر ورىسبايەۆ قايدا؟ ەندەشە بۇل ەسىمنىڭ قويىلۋى دا تۇركى ەلدەرىنىڭ جاقسىنى ءوزىم دەپ ەسەپتەگەن سالت- تۇسىنىگىنىڭ قىرعىز تۇرمىسىنداعى ءبىر كورىنىسى ەمەس پە. ونىڭ بۇلاي ەكەنىن كەيىنىرەك، ءتىسقاققان شاعىمدا تولىق ءتۇسىندىم. بۇگىنگى تاڭدا قىرعىز تەكتى ايتماتوۆتى، قازاق تەكتى نازاربايەۆتى بارلىق تۇركىلەر ءوز ۇلتىنان شىققان ادام رەتىندە قاستەرلەپ جاتسا، ونىڭ نەگىزىندە، مىنە، وسى جاقسىنى جاقىن تارتۋ فيلوسوفياسى جاتىر. بەكەردەن بەكەر قىرعىزدار ن. نازاربايەۆتى ول بىزدەن دەپ جار سالمايدى، ۇلدى بولسا، بەكەردەن بەكەر اتىن نۇرسۇلتان دەپ، قۇلاعىنا ازان شاقىرمايدى. قىرعىز بەن قازاق ەكى ولكە، ەكى ۇلت بولسا دا، نۇرسۇلتان دەگەن سيمۆولدىق ەسىمنىڭ الدىندا ۇلتتىق رۋحتارى ءبىر ءبۇتىن بولىپ، بىرىگىپ كەتەدى. بۇل ءسوزىمدى كەيىنىرەك تاعى دا جالعاستىرامىن.. . نەگىزى قىرعىز، قازاق، وزبەك، تاتار، باشقۇرت ەتنوستىق ونوماستيكا ماماندارى ەسكەندىر، مۇستاپا، كەمەل، اتاتۇرىك، مارات، كلارا، جاننا، يسكاك، مۇحتار، شىڭعىس، نۇرسۇلتان، ت. ب. ەسىمدەردىڭ بالالارعا قويىلۋ تاريحىن، تاراۋ گەوگرافياسىن، اتالۋ مانەرلەرىن ەتنولينگۆيستيكالىق باعىتتا زەرتتەسە، ءتىل عىلىمى عانا ەمەس، ەتنوسوتسيولوگيا، ەتنوپسيحولوگيا، ەتنوكۋلتۋرولوگيا، ت. ب. عىلىم سالالارى ءۇشىن دە پايدالى ءبىراز جاڭالىقتار اشارى ءسوزسىز ەدى. ەرەن تۇلعالاردى ءداۋىر جاراتادى.. . تۇركى عۇلامالىعى قورقىت اتا، ياساۋي، اتاتۇرىكتەرمەن توقتاپ قالعان جوق، قيلى زامان، دۇرمەك داۋىرلەردەن ءوتىپ، قازاق پەن قىرعىزدى مىسال ەتسەك، اۋەزوۆ پەن ايتماتوۆ، راززاكوۆ پەن نازاربايەۆ دۇنيەگە كەلدى. نەگىزى ءار ءداۋىردىڭ ءوز قورقىت اتاسى، الپامىسى، ماناسى بولادى ەكەن.. .

 قازىرگىنىڭ قورقىت اتاسى، الپامىسى، ماناسى مادەنيەت سالاسىندا شىڭعىس ايتماتوۆ بولسا، ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ساياساتتا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بولىپ تۇرعانى انىق ەمەس پە! ەكەۋى ەكى باسقا كاسىپتىڭ، ەكى باسقا سالانىڭ ادامدارى بولعانىمەن، مۇددەلەرى ءبىر - ۇلتتىڭ تۇعىرىن نىعايتۋ، ادامزاتتى ىنتىماققا شاقىرۋ، ادامگەرشىلىكتى ۇلىقتاۋ. بارىمىزگە ءمالىم، قىرعىزستاندا پارلامەنتتىك سايلاۋ بولسا، ۇكىلى پارتيالاردىڭ وكىلدەرى نۇرەكەڭە قول بەرىپ، باتاسىن الىپ كەتۋگە ۇمتىلادى. ال ەندى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ بولسا، وتۋگە ءۇمىتى بار تالاپكەر نۇرەكەڭە ءبىر كەزدەسىپ كەتۋدى تۋىسقاندىق، كىشىلىك، ول عانا ەمەس، ساياساتكەرلىك مىندەتىم دەپ ەسەپتەيدى. مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ مەنتاليتەتىمىزگە، ەتنوستىق ادەبىمىز بەن مادەنيەتىمىزگە ارتىق- كەمى جوق تۇپ- تۋرا كەلەدى. قانداي ءىس بولسا دا، نۇرەكەڭنەن اقىل سۇراپ كەلگەندى ەشبىر قىرعىز ەشقاشان ورەسكەل كورمەگەن، قايتا سىرتىنان ۇندەمەسە دە، ىشىنەن جاقتىرارى، ول بىلاي تۇرسىن، ماقتان تۇتارى تالاسسىز. بۇل وقيعانى ساياساتتاندىرماي، كەرەك بولسا جاي عانا ءىنىسى ۇلكەن اعاسىنا، تۇركىتەكتەس ەلدەردىڭ اقىلگوي كوشباسشىسىنا اقىلىن ەستىپ كەلدى، پىكىرىن ءبىلىپ كەلدى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.

  ⅩⅩ عاسىردىڭ باسى مەن ورتاسى الەمدىك ساياساتقا اتاتۇرىك، ماو، چەرچيلدەردى بەردى، 21 - عاسىردىڭ باسى نازاربايەۆ سىندى تۇلعالاردى بەردى. ازداپ رومانتيكالىق سارىندا ايتاتىن بولسام، ازيانىڭ، ونىمەن ىرگەلەس ماتەريكتەردىڭ ساياسي اسپانىن كوپتەن بەرى، تىنىمسىز، ءوزىنىڭ جۇمساق قامقورلىعىمەن جىلىتىپ كەلە جاتقان ءبىر كوگىلدىر نۇر بار. مۇنىڭ نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەكەنىن دە سەزىپ تۇرعانىڭىزعا كۇمانىم جوق. ازيادان ساۋلە شاشقان جارىقتار، ولاردى ءوزىنىڭ جىلۋىمەن جاراستىرىپ، ءبىر تاراپقا باعىتتاپ تۇرعان كوگىلدىر نۇر - ءبارى ءبىر ماقساتتى كوزدەسە، الەمدەگى تۇسىنبەۋشىلىكتىڭ ءبارى توقتالار ەدى!

 نازاربايەۆتىڭ ەتنوستىق ەگويزمگە جەڭدىرمەي، ىرىس پەن ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرۋ، تىنىشتىق ورناتۋ، جەر، سۋ، اۋا جانە اسپانىمىزدى انتروپوگەندىك اپاتتاردان قورعاپ قالۋ، ادامداردىڭ ادامشا ءومىر ءسۇرۋ ماسەلەلەرىن عالامدىق ماسشتابتا شەشۋ جونىندەگى باستامالارى ىسكە اسسا، پلانەتامىزدىڭ ۇستىندەگى ءۇيىرىلىپ تۇرعان سۇر بۇلتتىڭ كوبەسى سوگىلەر ەدى. ەل دىلىندەگى نۇرەكە.. . كەيىنگى كەزدەرى «اۋىزەكى تاريح» دەگەن، ەتنوسوتسيولوگياعا جاقىن تۇرعان عىلىم تارماعىنىڭ ارىنى قاتتى ءجۇرىپ جاتىر. مىنە، وسى عىلىم باعىتىنىڭ ىڭعايىنا سالىپ، قىرعىز قوعامىنىڭ ەس- اقىلىندا، ەلەستەتۋىندە نۇرەكەڭ تۋرالى نەلەر بار، ءبىر ءسات زەر سالىپ كورەيىك.

 مەنىڭ ەلدەن ەستىپ، جيناعان اۋىزەكى مالىمەتتەرىمە سۇيەنسەك، نۇرەكەڭنىڭ قىرعىز ەلىنىڭ وي- ساناسىندا وزگەشە وبرازىنىڭ سومدالعانى تالاس تۋدىرمايدى. مىسالى، بىردە جۇمىس بابىمەن سوزاق اۋدانىنىڭ چاڭگەت دەگەن اۋدانىنا بارىپ قالدىم. كوپ اڭگىمە ەستىدىم، اۋىل ادامدارىنىڭ قارا تىرناعىنان شاشىنىڭ ۇشتارىنا دەيىن ساياساتتانىپ كەتكەنىنىڭ كۋاسى بولدىم. قانداي وكىنىشتى! اقىرى تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىنداعى ىدىراپ بارا جاتقان تۋىسقاندىق بايلانىس، تۇركى ولكەلەرى جانە ولاردىڭ كەلەشەگى، باسشىلارى تۋرالى دا قىزىقتى پىكىرلەر - ەل كوزىمەن قاراعاندا عانا كورىنەتىن عاجايىپ نارسەلەر ايتىلىپ جاتتى.

 ەڭ سوڭىندا ءسوز «ءازىر وسى نازاربايەۆتان مىقتىسى جوق» دەگەن ۇيعارىمعا توقتالدى. سوندا ءبىر اقساقال: «نازاربايەۆ ءوزى بىزدەن، كەركى تامعالى بولادى. ونىمەن جاقىن تۋىسقان، ارالاسىپ جۇرگەن كىسىلەر بار دەپ ەستىگەنمىن» دەمەسى بار ما. ونىڭ ءسوزىن اۋىل وكىمەتىنىڭ باسشىسى قادىربەك اكە دە قوشتاعانداي سىڭاي كورسەتتى. مەن ماسەلەنىڭ اۋجايىن ءتۇسىنىپ تۇردىم - باياعى جاقسىنى جات كورمەگەن قارت قىرعىزدىڭ ءمىنايى مەنتاليتەتى! ول جەردە كوپ ادام وسىعان سەنەدى، وسى سەنىممەن عۇمىر كەشىپ، نازاربايەۆ بىزدەن شىققان دەپ ماقتانىپ، ۇلدى، نەمەرەلى بولسا، اتىن نۇرسۇلتان دەپ قويادى ەكەن. بۇنىڭ ءوزى ەلگە جاققان جاقسىنىڭ ەسىمىن مىڭداعان ادامدار الىپ جۇرەدى، ونىڭ ومىرشەڭ ەستەلىكتەرى ءتۇزىلىپ جاتىر دەگەن ءسوز. ونىڭ وبرازى ەل اڭساعان يدەالعا اينالدى دەگەن ءسوز. تاعى ءبىر وسىنداي وقيعاعا كەميندە دە كەز بولدىم.

 مەن سويلەسكەن كەميندىكتەردىڭ كوبى جوعارىداعى چاڭگەتتىكتەردەي نازاربايەۆتى كەميندىك دەپ ەسەپتەيدى ەكەن. بىرىنەن ءبىرى ەستىگەن مالىمەتتەردى العا تارتىپ، ايتىلعان بايلامدى شىنايى نيەتتەرىمەن دالەلدەپ جاتىستى. بۇل جەردە دە ماسەلە بىرەۋ، دەمەك نازاربايەۆ ولاردىڭ دا ءوز ادامى، جاقىنى، تۋىسقانى، جەرلەسى - يدەالى ەكەن. بۇل ەكى وقيعانىڭ شىققان تامىرى دا ءبىر دەمەكپىز - جاقسىنىڭ جات دەپ ەسەپتەلمەيتىنى، قازاق پەن قىرعىزدىڭ كىندىگى ءبىر ەگىز ەل دەپ سانالاتىنى. جاقىندا بىشكەكتە ءبىر شەجىرەشى قىرعىز جىگىت نۇرەكەڭنىڭ رۋى قاڭدى بولادى دەپ، ماعان قالىڭ مالىمەتتەرىمەن «دالەلدەپ» بەردى. مەن دە سابىرمەن تىڭداپ، ونىڭ ايتقاندارىنا سەنگەندەي ءتۇر كورسەتتىم، ونىڭ سەنىمىن سىيلادىم. سويتكەنىم دۇرىس بولىپتى. سەبەبى ونىڭ ايتىپ جاتقاندارى ول ءۇشىن - سەنىم، مەن ءۇشىن - ەتنولوگيالىق مالىمەت. ول جىگىت تە - نۇرەكەڭدى ءوزىم دەپ ەسەپتەگەن، جاقسىنى باۋىر ساناعان قىرعىزدىڭ ءبىر وكىلى.

بۇدان كەيىن نۇرەكەڭدى جۇمعالدىقتار ساياق دەسە، ىستىقكولدىكتەر بۇعى دەسە، ەش تاڭعالمايمىن. ءاربىر قىرعىز اۋىلىنان نۇرسۇلتان اتىن يەلەنىپ جۇرگەن، ەسىمى «نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سياقتى ادام بولسىن، كوشباسشى بولسىن» دەگەن نيەتپەن قويىلعان، سەزىمىنىڭ تۇكپىرىندە عۇمىرىنىڭ يدەالى نۇرەكەڭ بولىپ قالعان قىرعىز بالالارى ونداپ شىعادى. قىرعىزستاندا مىڭداعان جىگىتتىڭ اتى - نۇرسۇلتان. دەمەك وسىنشاما شاڭىراقتىڭ جانە ونىڭ مۇشەلەرىنىڭ يدەالى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ - قازىرگىنىڭ قورقىت اتاسى دەگەن ءسوز. مەنىڭ ءوز قارىنداسىم سونايىم دا ۇلىنىڭ اتىن نۇرسۇلتان دەپ قويعان ەكەن.

«نۇرسۇلتان نازاربايەۆتاي بولسىن دەگەن تىلەكپەن قويدىق» دەپ مەرەيلەندى. نە دەر ەكەن دەپ سىناپ: «جيەنىمنىڭ ەسىمى قازاقشا بولىپ كەتىپتى عوي.. .» دەدىم. تۋىسقاندارىمىزدىڭ بىرەۋى ءبىر قاپتالدان: «قازاق بولسا مەيلى دە.. . نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر عانا قازاقتىكى ەمەس، بارىمىزدىكى. قازاقشا ەكەن دەيسىز، اكە.  ۇلىڭىزدى ەرجان دەپ اتادىڭىز، قازاقشا ات قويۋ جاعىنان ءسىز الداسىز» دەپ وتىرعانداردى كۇلكىگە قارىق قىلدى. مەن سوزگە جىعىلدىم. نەگىزى قىرعىزدا ەرجان دەگەن ات وتە سيرەك كەزدەسەدى، ۇشىراسپايدى دەسە دە بولادى.

 ۇلىم تۋعاندا: «اينالايىن ەرجانىم، قىرعىز بەنەن قازاققا، جىگىت بولىپ بەر، جانىم!.. » دەپ، قۇلاعىنا ازان ايتىپ، قازاق اتىن قويعان جايىم بار ەدى.. . نۇرەكەڭ سوناۋ كەڭەس وداعى قيراي باستاعان ۋاقىتتاعى سويلەگەن سوزدەرىمەن، ىستەگەن ىستەرىمەن، ەۋرازيا وداعىن قۇرۋدىڭ قاجەتتىلىگى جونىندەگى يدەيالارى، قورعانىس، ەكولوگيا ماسەلەلەرىن بىرگە شەشۋ تۋرالى ۇسىنىستارىمەن، پروگرەسسيۆتى ويلارىمەن ەلدىڭ وي- ساناسىنا شىنايى ليدەر رەتىندە ورنىعىپ قالعان ەكەن. سوندىقتان دا بولار، قىرعىزستاننىڭ باسىنا كۇن تۋعاندا ولكەنىڭ پروبلەمالارىن نۇرەكەڭنىڭ بەدەلىن پايدالانۋ ارقىلى شەشكىسى كەلگەن قىرعىزدار دا بولماي قويعان جوق.

 اسقار اقايەۆ قانشا قالاسا دا، «كوررۋپتسيا دوپولزلا دو سەدموگو ەتاجا بەلوگو دوما» دەپ ايقاي سالسا دا، كوررۋپتسيانى اۋىزدىقتاي الماي، ۇيىشىلىك باسقارۋدىڭ سالدارىنان ماڭگىرىپ، قاتە ۇستىنە قاتە جىبەرىپ جاتقاندا ءبىر قىرعىز: «نازاربايەۆقا بارىپ ايتساق قايتەدى.. .» دەپ ۇمىتتەنسە، ەندى ءبىر قىرعىز: «نازاربايەۆ تا كورىپ تۇرىپ، ءبىلىپ تۇرىپ «قوي- ءاي» دەپ قويسا بولار ەدى...» دەپ رەنجىگەن ساتتەر دە بولعان. بۇل سەنىم، بۇل رەنىش، شىنداپ كەلگەندە، قايران قىرعىزدىڭ نازاربايەۆتى ءوزىم دەپ بىلگەندىگىنىڭ، وعان ءوز تاعدىرىن امانات قىلۋعا دايار ەكەندىگىنىڭ ساياساتسىز، ناعىز ەلدىك بەلگىلەرى ەمەس پە! تۋىسقاندىق سەزىم وشپەيدى...

 جوعارىدا ايتىلعانداي، تۇركى ەلدەرى جاقسى ادامداردىڭ بارلىعىن تۋعانى جانە دوسى سانايدى. تانىماعان ادامىنا دا سالەم بەرىپ، كەرەك كەزدە وعان: باۋىر، تۋىسقان، قاردەش، گارداش، بۋرادار، اعا، اكە، ۇكا، تاعا، ناعاشى، اجە، قارىنداس، ءسىڭلىم، ت. ب. تۋىسقانشىلىق سەزىمدى بىلدىرەتىن سوزدەرمەن قايىرىلادى. مۇنداي ءداستۇر الەمدەگى كوپ ەلدەرگە جات جانە ولارعا تۇسىنىكسىز. ءاربىر ۇلكەن- كىشى ادامنان باۋىرلىق كورە بىلگەن تۇركى ادامى بولىپ عۇمىر كەشۋ قانداي مارتەبە!

 تۋىسقانشىلىققا كەلگەندە قىرعىز بەن قازاقتىڭ ءجون- جوسىعى ءتىپتى بولەك. مۇنى نۇرەكەڭنىڭ ءوزى دە قازاقستاندا تۇرىپ تا، قىرعىزستانعا جاساعان ساپارلارى بارىسىندا دا سان مارتە قايتالاعان. بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن نۇرەكەڭنىڭ: «مەن قىرعىزداردى وزىمە سونشالىقتى جاقىن كورەمىن. مەنەن كەيىن قازاقستاننىڭ باسىنا قىرعىزداردى مەندەي جاقسى بىلگەن، مەنشە تۇسىنگەن كىسى كەلە مە، كەلمەي مە.. . تۋىسقاندىعىمىزدى نىعايتايىق، جاساۋعا ءتيىس ىستەر بولسا، ءقازىر جاسايىق.. .» دەگەن ماعىناداعى سوزدەرى ءار قىرعىزدىڭ ەسىندە.

نۇرەكەڭ بۇل سوزدەردى ساياساتكەر رەتىندە ەمەس، شىنايى قازاق رەتىندە، باۋىر رەتىندە، شىن نيەتىمەن، دىلىمەن ايتقان. جارىعىن عانا ەمەس، جىلۋىن قوسا شاشادى دەگەننىڭ ءوزى، بىلگەنگە، مىنە، وسى ەمەس پە! قىرعىزدىڭ تۇرعان جەردەن: تيليڭدەي بولگون تيليم بار، ديليڭدەي بولگون ديليم بار، كارانگۇن باشكا ءتۇشسو ەگەر، كايرىلىپ كەليپ كول بەرەر كازاكتان باشكا كيميم بار؟ كاراپ كويسوم كاردىم توك، كورۇپ كويسوم كوونۇم توك، كارانگۇن باشكا ءتۇشسو ەگەر، كايرىلىپ كەليپ كول بەرەر كازاكتان باشكا تۋۋگان جوك، - دەپ «ىرداپ» قويا بەرەتىنى دە وسىدان بولسا كەرەك. الەمدە نە بولارىن، پلانەتامىز قاي كۇنى قانداي مىنەز كورسەتەرىن ەشكىم بولجاپ بىلە المايدى. نە بولسا دا وزگەرمەيتىن، وزگەرسە دە ءوشىپ جوق بولمايتىن ءبىر نارسە بار، ول - قىرعىز بەن قازاقتىڭ ءبىر تۋعاندىعى، جاقىندىعى، بىرلىگى. نۇرەكەڭ سياقتى تۇلعامىز تۇرعاندا بۇل جاقىندىق بەكەمدەلەدى، تەرەڭدەيدى جانە باسقا قانداستارىمىزعا دا جۇعىستى بولادى.

نۇرەكە - قىرعىز ءۇشىن ءاردايىم قادىرلى تۇلعا، ءوز كىسىسى، ارقا- تىرەك، اقىلگوي. تۇركى دۇنيەسىن الار بولساق، ول - ءبارىمىزدى بىرلىككە شاقىرعان، ەش كونەرمەس اقىلىن ەشكىمنەن تارتىنباي ايتىپ تۇرعان، جۇرگەن- تۇرعانى، كەسكىن- كەلبەتى، كۇڭىرەنگەن قوبىزىمەن اقىلدىلىقتىڭ سيمۆولىنا اينالعان قورقىت اتا، وزگە ەلدەردىڭ باسشىلارىنان ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن، تۇركى بىرلىگى جونىندەگى ويىن اشىق ايتقان، تۋىسقان ەلدەردى ىنتىماققا شاقىرعان، كوزى تىرىسىندە اڭىزعا اينالعان شىنايى كوشباسشى!

سۇلەيمان قايىپوۆ، پروفەسسور، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قىرعىز رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە تەحنيكا جونىندەگى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ، سوكرات اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ەۋروپا رەكتورلار كلۋبىنىڭ مۇشەسى