شىڭعىس حان تۋرالى ءسىز بىلمەيتىن توعىز دەرەك

None
None
استانا. قازاقپارات - جىل سايىن 8- قاراشا كۇنى مونعوليادا ۇلتتىق مەيرام - شىڭعىس حاننىڭ تۋعان كۇنى اتاپ وتىلەدى.

ۇلى قولباسشىنى بىلمەيتىن ادام جوق، الايدا ۇلى كوسەمنىڭ ءسىز بىلمەيتىن سىرلارى دا جوق ەمەس. بۇل تۋرالى Kaktakto.com سايتى حابارلايدى.

1) شىڭعىس حان ۇلى كوسەمنىڭ شىنايى ەسىمى ەمەس

ۇلى قولباسشى تۋىلعان كەزدە ونى تەمۇجىن دەپ اتاعان. ول «تەمىرشى، تەمىر» ماعىناسىن بىلدىرەدى. الايدا 1206-جىلى ول ءوزىن «شىڭعىس حان» دەپ اتاعان. حان ءسوزى «ءامىرشى» ماعىناسىن بەرەدى، ال «شىڭعىس» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن عالىمدار ءالى تالقىلاپ، ورتاق شەشىمگە كەلە الماي ءجۇر. ءبىراق ولاردىڭ باسىم بولىگى بۇل قىتايدىڭ «چجەن»، ياعني ءادىل سوزىنەن شىققان دەگەنمەن كەلىسەدى.

2) تۋىلعاندا جۇدىرىعىندا ءبىر ۋىس قان بولعان

شىڭعىسقان تۋىلعان كەزدە جۇدىرىعىندا ءبىر ۋىس قان بولعان دەگەن اڭىز بار. بۇل ونىڭ كەلەشەكتە ۇلى قولباسشى بولاتىنىن كورسەتەتىن بەلگى بولعان. شىڭعىس حاننىڭ تۋعان جىلى ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى بەلگىسىز. عالىمدار ول 1155، 1162 جانە 1167-جىلدارى تۋعان دەپ تالاسۋدا.

3) بالا كەزىندە ول باۋىرىن ولتىرگەن

كۇيەۋىنىڭ ولىمىنەن كەيىن شىڭعىس حاننىڭ اناسىن جەتى بالاسىمەن بىرگە تايپالارىنان قۋىپ جىبەرگەن. ول بالالارىن جالعىز تاربيەلەگەن. تۋعان باۋىرى بەكتەردى شىڭعىسقان تاماعىمەن بولىسكىسى كەلمەگەندىكتەن ولتىرگەن.

4) شىڭعىس حاننىڭ ءتۇرى قانداي بولعانىن ناقتى ەشكىم بىلمەيدى

ۇلى كوسەمنىڭ ءتۇر-الپەتىن ءارتۇرلى سۋرەتتەيدى. كەيبىر دەرەككوزدەردە ول ەۋروپالىق ءناسىل سياقتى كوك كوزدى، جيرەن شاشتى، ۇزىن بويلى بولىپ سيپاتتالسا، كەيبىر دەرەكتەردە شىڭعىس حان ازيا ۇلتتارىنا ءتان مىعىم دەنەلى، ات جاقتى، سىعىر كوزدى بولىپ سيپاتتالادى.

5) شىڭعىس حان سۇلۋلىق بايقاۋلارىن وتكىزگەن

جاڭا جەرلەردى جاۋلاپ العان كەزدە شىڭعىس حان ەر ادامداردىڭ ءبارىن ءولتىرىپ، ەڭ سۇلۋ ايەلدى وزىنە تاڭداۋ ءۇشىن سۇلۋلىق بايقاۋلارىن وتكىزگەن. قالعان ايەلدەردى جاۋىنگەرلەرىنە تاراتىپ بەرىپ وتىرىپتى.

6) يراندىقتاردى قىرىپ تاستاعان

حورەزم يمپەرياسى كەزىندە ءىرى مەملەكەت بولعان، الايدا شىڭعىس حاننىڭ اسكەرى حالىقتىڭ 3/4 قىرىپ تاستاعان. يراندىقتار حالىق سانىن 700 جىلدان كەيىن ارەڭ دەگەندە قالپىنا كەلتىرگەن.

7) تۇڭعىشىن قابىلدامادى

ۇلى كوسەم العاشقى ايەلى بورتەگە ۇيلەنگەن كەزدە 16 جاستا بولعان. ايەلى ودان ەكى جاس ۇلكەن ەدى. قالىڭدىقتى وعان اكەسى تاڭداپ بەرگەن. اكەسىنەن كەك قايتارۋدى قالاعان مەركىت تايپاسى دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن قولباسشىنىڭ ايەلىن ۇرلاپ كەتەدى. الايدا، شىڭعىس حان ولاردى ويسىراتا جەڭىپ، ايەلىن قايتارىپ الادى. كوپ ۇزاماي تۇڭعىشى - جوشى دۇنيەگە كەلەدى. دەگەنمەن، شىڭعىس حان ونى ءوز بالام دەپ قابىلداماعان.

8) مونعولياعا ۇيعىر جازباسىن اكەلگەن

نايمانداردى جەڭگەن كەزدە شىڭعىس حان العاشقى ءىس-قاعازدار ىسىمەن تانىسقان. نايماندارعا قىزمەت ەتكەن ۇيعىرلاردىڭ ءبىر بولىگى شىڭعىس حانعا قىزمەت ەتىپ، مونعول مەملەكەتىنىڭ العاشقى شەنەۋنىكتەرى مەن ۇستازدارىنا اينالعان. مونعوليا ءالى كۇنگە دەيىن ۇيعىر الىپپەسىن پايدالانادى.

9) ءولىمى مەن جەرلەنگەن جەرى

شىڭعىسحان 1227-جىلى 65 جاسىندا كوز جۇمعان. ونىڭ نە سەبەپتى قايتىس بولعانىن عالىمدار ءالى زەرتتەۋ ۇستىندە. ءبىر نۇسقا بويىنشا ونى تۇتقىنعا الىنعان قىتاي حانشايىم ءولتىردى دەسە، ەكىنشى ءبىر نۇسقادا جاۋدىڭ جەبەسى ءتيىپ ول اتتان قۇلاپ ولگەن دەسەدى. ۇلى قولباسشىنىڭ قايدا جەرلەنگەنى دە جۇمباق كۇيىندە قالعان. ءبىر اڭىز بويىنشا ول ىستىق كولدىڭ تۇبىنە كومىلگەن ەكەن.

سوڭعى جاڭالىقتار