ءار قازاقتىڭ شاڭىراعىندا تۇرۋعا ءتيىس بىرەگەي بۇيىمدارىمىزعا دەگەن سۇرانىس ازايعان ەمەس - باحارگۇل تولەگەن
اتالمىش كومپانيانىڭ جانىندا ونەر مۋزەيى، ۇلتتىق ناقىشتاعى كادەسىيلار مەن تۇرمىستىق زاتتار دۇكەنى جۇمىس ىستەيدى. قازاقپارات ءتىلشىسى ەسىمىن ەل تانىعان ىسكەر ايەلدىڭ تابىستى ەڭبەگىنىڭ سىرىنا ۇڭىلگەن ەدى.
- باحارگۇل حانىم، قازاق ۇلتىنىڭ بايىرعى بۇيىمدارىن قاراشىعىڭىزداي ساقتاپ كەلەسىز. قورجىنىڭىزدى قالاي تولتىردىڭىز؟
- ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ جۇرگەندە قىتايداعى يمپەراتورلار سارايىن ارالاپ، ونداعى انتيكۆارلىق زاتتارعا اۋەس بولدىم. ەلگە كەلگەننەن كەيىن ەسكى قولا مۇسىندەردى ساتۋمەن اينالىستىم. بيزنەس جاساپ جۇرگەنىمدە قازاقستانداعى كوللەكسيونەرلەردىڭ قولىنان قازاقتىڭ تاريحي بۇيىمدارىن كوردىم. قىتايدىڭ زاتتارىن قازاقتىڭ جادىگەرىنە ايىرباستاپ، انتيكۆارلىق بۇيىمدارعا دەگەن قۇشتارلىعىم كوللەكسيا جيناۋعا اۋىستى. مۋزەي قورىندا ەرتەدەگى قازاق حالقىنىڭ زەرگەرلىك اشەكەيلەرى، ات ابزەلدەرى، تۇرمىستىق بۇيىمدار، كيىز ءۇي جابدىقتارى، باتىرلاردىڭ قارۋ- جاراقتارىنان قۇرالعان 1 مىڭنان استام زات بار.
- قۇندى زاتتاردى كوبىنە قاي وبلىستاردان جينادىڭىز؟
- جادىگەرلىك بۇيىمداردى جيناي ءجۇرىپ، ۇلتتىق كادەسىي شىعارا باستادىم. ولاردى باتىس قازاقستان، قاراعاندى، اتىراۋ، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنا (تۇركىستان) اپارىپ، تانىستىرىپ جۇرگەنىمدە حالىقتىڭ قولىنداعى ەسكى دۇنيەلەردى جينادىم. ەڭ العاش، الماتىنىڭ اۋەزوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا «ادەمى- اي» دۇكەنىن اشتىم. ول جەردە ۇلكەن زال بولدى. مەنى كوللەكسيونەر رەتىندە تاني باستاعان حالىق كونە بۇيىمداردى وزدەرى اكەلە باستادى. ولاردى شاما شارقىما قاراپ ۋىسىمنان شىعارىپ الماۋعا تىرىستىم.
- اتتەگەن- ءاي دەيتىندەي قولىڭىز جەتپەي قالعان دۇنيەلەر بولدى ما؟
- تەڭگە مونشاقتارعا تولعان، سالپىنشاقتارى، كۇمىس تەڭگەلەرى كوپ، سونداي ءساندى جاسالعان ايەل ادامنىڭ قامزولىنا قاتتى قىزىققان ەدىم. ءبىر ايەل بار- جوعى 75 دوللارعا الىپ كەلگەندە قولىمدا اقشام بولماي قالدى. كەيىن شاقىرايىن دەسەم تەلەفونىن دا الىپ قالماعان ەكەنمىن. تاعى ءبىر كىسى اتا- بابالارىمىز كيگەن باعالى تۇلكى، قاسقىر ىشىك الىپ كەلگەن. ونى كۇيە باسىپ كەتە مە دەپ، ساقتاۋدان قورقىپ الماي قويعان ەدىم. كىلەمدەردى دە، تۇسكيىزدەردى دە جيناپ جۇرگەندىكتەن ونىڭ ءبارىن قوياتىن جەر كەرەك. كەيىننەن مۋزەيىمدى اشقان كەزدە كيىز ءۇيدىڭ بۇرىشىنا سول قاسقىر ىشىكتى ءىلىپ قويعىم كەلگەن كەزدەر بولدى.
- اكەلىنگەن بۇيىمداردىڭ كونەلىگىنە، باعالىلىعىنا قالاي كوز جەتكىزەسىز؟
- انتيكۆارلىق بۇيىمداردى جيناي ءجۇرىپ، تاريحي زاتتاردى كوپ زەرتتەدىم. قازاق حالقىنىڭ زەرگەرلىك بۇيىمدارى، تۇرمىستىق زاتتار ەتنوگرافياسىنا ارنالعان كىتاپتاردى جينادىم. سونداعى سۋرەتتەرگە قاراپ، قولىما ءتۇسىرۋدى ارماندادىم. ولاردىڭ قايسىسى ەسكى، قايسىسى جاڭادان جاسالعاندىعىن ساراپتاي الاتىن دارەجەگە جەتتىم. تەحنولوگياسى مەن ساپاسىنا ءمان بەرىپ، مۇرتىن بالتا شاپپاي سول قالپىندا جەتكەن بۇيىمداردى تاڭداۋعا تالپىندىم.
ونەر تانۋشىلىق ماعان انامنىڭ سۇتىمەن كەلگەن. ارنايى ءبىلىم العان جوقپىن. انامنىڭ ينەسىن ساباقتاپ، قولونەر بۇيىمدارىن بويىما ءسىڭىرىپ وسكەندىكتەن ماعان بۇل ءىس جات بولمادى.
- كونەنىڭ كوزىن قۇراۋشى كوللەكسيونەردىڭ جولىندا قانداي قيىندىقتار كەزدەسەدى؟
- جادىگەردى تابۋ وڭاي ەمەس. حالىق اراسىندا بۇرىنعىنىڭ بۇيىمدارى سيرەپ كەتتى. قازىر تەك قولىما ءتۇسىپ قالسا الىپ قالامىن. «ادەمى- اي» ونەر مۋزەيىن قۇرىپ، حالىققا ەسىك اشىپ قويدىق. كورۋ تەگىن، عيماراتتىڭ شىعىنىن ءوزىم كوتەرەمىن. وبلىستاردا كوشپەلى كورمەلەر وتكىزەمىز. ولاردى تاسىپ، ارقالانىپ ءجۇرۋ دە وڭاي ەمەس. جول، ەكسپوناتتى قورعاۋ مەن ساقتاۋ، رەستاۆراتسيا قاراجاتتى قاجەت ەتەدى. وسى جولدا توككەن تەرىم، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا دەگەن قۇرمەتىم ەلگە پايدا اكەلسە دەگەن نيەتتەمىن.
ونىڭ ۇستىنە، كەي ادامدار قولىنداعىسىن ساتقىسى كەلمەيدى. اتا- باباسىنان قالعان مۇرانى بەرۋگە قيمايدى.
- تاۋەلسىزدىك العان تۇستا ۇلتتىق كادەسىيدى جاڭعىرتۋدى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قولعا الدىڭىز. كومپانيانىڭ تابىسىن قالاي باعالايسىز؟
- قازاقستاننىڭ بەلگىلى ءمۇسىنشى- سۋرەتشىلەرى، كومپانيانىڭ ديزاينەرلەرى ۇلتتىق سالت- ءداستۇر، ەتنوگرافيامىزدى ايقىندايتىن كادەسىي بۇيىمدارىن حالىققا ۇسىنىپ كەلە جاتىر. بۇرىن- سوڭدى ەلىمىزدىڭ دۇكەن سورەلەرىندە بولماعان دۇنيەلەردى جوقتان بار جاساپ شىعارىپ ءجۇرمىز. ءار قازاقتىڭ شاڭىراعىندا تۇرۋعا ءتيىس بىرەگەي بۇيىمدارىمىزعا دەگەن سۇرانىس ازايعان ەمەس. قيالدان تۋعان دۇنيەلەرىمىز وزگەلەردىكىنەن ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ اۆتورلىق كۋالىگى بار. پاتەنتتەلگەن ونىمدەرىمىز دۇنيەءجۇزى بويىنشا بىرەگەي سانالادى.
كومپانيانىڭ قىزمەتكەرلەرى ءوز ءىسىنىڭ بىلىكتى ماماندارى. ولار ونداعان جىلدار بويى ورىن اۋىستىرماي ەڭبەك ەتىپ كەلەدى.
- 20 جىلدان بەرى نارىقتان تاپجىلماۋدىڭ، مىقتى مامانداردى ۇستاپ تۇرۋدىڭ سىرى نەدە؟
- بيزنەس سالاسىندا ماركەتولوگيانى جاقسى مەڭگەرگەن ادام كوشباسشى بولا الادى. كومپانيا كادەسىي بۇيىمدارىن شىعارۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقاندىقتان ءىرى ءىس- شارالارعا سەرىكتەس بولامىز. 2011 -جىلى «اق ازياداعا» توپتامامىزدى، 2015 -جىلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا حانداردىڭ بەت- بەينەسىن سۋۆەنير رەتىندە حالىققا ۇسىنىپ، جوعارى باعاسىن الدىق. 2017 -جىلى ارقا تورىندە وتكەن «ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ بار كادەسىيىن ءبىز شىعاردىق. ۇلتتىق بۇيىمنىڭ شەكارا اسىپ، حالقىمىزدىڭ الەمگە تانىلۋىنا ۇلەس قوستىق.
ءوزىم ونەرتانۋشىمىن، بيزنەسمەنمىن. حالىقتىڭ سۇرانىسىن زەرتتەپ، ۇدەسىنەن شىعۋدى كوزدەيمىن. كاسىبىڭ ومىرشەڭ بولۋ ءۇشىن ۇنەمى ىزدەنىس كەرەك.
جارنامانى جانداندىرىپ، مىقتى مەنەدجەرلەر جالداۋ قاجەت. بيزنەس كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىپ، كوماندانىڭ ايرانداي ۇيىپ وتىرۋى ىسكەرلىكتى تالاپ ەتەدى. باسشىلىقتىڭ باتىل شەشىمىنىڭ ارقاسىندا بەلەستەردى باعىندىرۋعا بولادى.
- كومپانيا قىزمەتكەرلەرى اتاۋلى وقيعالاردان تىس ۋاقىتتا نەمەن اينالىسادى؟ ولاردى قامتاماسىز ەتۋگە قاراجات قايدان تۇسەدى؟
- قاراجات اينالىمنان تۇسەدى. ءبىز كادەسىيمەن عانا شەكتەلىپ وتىرعان جوقپىز. تۇرمىستا قولدانىلاتىن زاتتاردى، توي- دومالاق، تۋعان كۇنگە سىي- سياپاتتار دايىندايمىز. ۇستەل ۇستىنە قويىلاتىن مۇسىنشەلەردەن بولەك، فلەشكا، ۇيالى تەلەفون قۋاتتاعىشتارىن، كۇندەلىك سياقتى اكسەسسۋارلاردى ۇلتتىق ۇلگىدە شىعارامىز. اعاش، فارفور، حرۋستالدان جاسالعان اس ىدىستارى، ماتادان جاسالاتىن ونىمدەرىمىز بار. وسىنىڭ ارقاسىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز.
جىل سايىن جاڭا ۇلگىلەر ويلاپ تاۋىپ، تۇساۋكەسەرىن جاسايمىز. 10 جىل بۇرىنعى بۇيىمدارىمىز دا ءمانىن جوعالتقان ەمەس.
استانادا ونەر سالونى، قۇراق كورپە تىگەتىن سەح بار. اۋەجاي سورەلەرىندە زاتتارىمىز ساتىلادى. الماتىدا ءتورت دۇكەنىمىز، زەرگەرلىك سەح بار. كومپانيا باسى ءبۇتىن 45 قىزمەتكەردى اسىراپ وتىر.
- ونەر مۋزەيىنىڭ تاعدىرى نە بولادى؟ بولاشاقتا مەملەكەت مەنشىگىنە بەرىپ نە بۇيىمداردى ءباسساۋداعا سالاتىن ويىڭىز جوق پا؟
- مۋزەي نەسىبەسى حالىقتىڭ قولىندا. دايىن تۇرعان زات جوق، نەمەسە ونى بىرەۋدەن تارتىپ اكەلىپ قويا سالمايسىڭ. تيىسىنشە، تاعدىرى دا بولاشاقتىڭ ەنشىسىندە. جالعىز ءوزىم قازاقتىڭ قولدانبالى ونەرىن جيناپ بىتە المايمىن.
«ادەمى- ايدىڭ» قورى الداعى ۋاقىتتا تولىعا تۇسەتىنىنە سەنەمىن. قازىرگى كوللەكسيامىز دا جەتەرلىك. كەيبىر مۋزەيلەردە جوق جادىگەرلەر بار. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەس» دەيدى عوي. جىل وتكەن سايىن مۇنداعى اسىل بۇيىمدار باعا جەتپەس قازىناعا اينالادى. الايدا ولاردى ساۋداعا سالار ويىم جوق. كەرىسىنشە، مۋزەيلەرگە سىيعا تەگىن بەرىپ كەتەمىن.
مۋزەي جەكە وزىمدىكى، ۇرپاعىما امانات بولىپ قالادى. ءاۋ- باستا جارعىدا وسىلاي بەكىتىلگەن.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي