قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن تويلايتىن سانكت- پەتەربۋرگ قازاقتارى
اقساقال ازاتتىققا دياسپورانىڭ ءومىرى مەن قازاقستانعا كەتكەن ءۇش بالاسى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.
جامبىلدىڭ سانكت- پەتەربۋرگتەگى ەسكەرتكىشىنە گۇل شوعىن قويىپ جاتقان ادامدار. (سۋرەت سانكت- پەتەربۋرگ قازاقتارىنىڭ «اتامەكەن» سايتىنان الىندى)
سارسەنعالي قۇسپانوۆ 1938 -جىلى اتىراۋ وبلىسى قۇلسارى قالاسىنا جاقىن ورنالاسقان قاراتون دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. 13 جاسىندا جەرگىلىكتى جەردەگى مۇناي ءوندىرۋ مەكەمەسىندە مۇنايشى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ول رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىندا اسكەري بورىشىن وتەگەن سوڭ سانكت- پەتربۋرگ قالاسىنداعى ۋليانوۆ اتىنداعى ەلەكتروتەحنيكا ينستيتۋتىن ءتامامداعان. ينستيتۋتتان كەيىن سول قالاداعى ەلەكتروندى- ەسەپتەۋ ورتالىعىن باسقارعان. ءتىل جانە ترانسپورت اسكەري اكادەمياسى عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، قۇرامىنا س س س ر مەتاللۋرگيالىق زاۋىتتارىنىڭ بارلىعى كىرگەن اۋىر ماشينا جاساۋ مينيسترلىگىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قىزمەتتەرىن اتقارعان.
سارسەنعالي اقساقال ازاتتىق تىلشىسىمەن اۋەلگى اڭگىمەسىن بالالىق شاعىن ەسكە الۋدان باستادى.
- قازىر قاراتون دەگەن جەر كارتادا جوق. ول كەزدە 600-700 مەتر تەرەڭدىكتەن مۇناي شىعاتىن ەدى. كەيىن گازدىڭ ءيىسى شىعادى دەپ اۋىلدى تۇگەلىمەن كوشىرىپ جىبەردى. سول جەردە سەگىز كلاسس ءبىتىردىم دە، توعىزىنشى جانە ونىنشى سىنىپتى كەشكى مەكتەپتە جالعاستىردىم. مەكتەپتە ماتەماتيكا مەن فيزيكاعا مىقتى بولىپ ەدىم. ءبىراق بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن جۇمىسقا تۇرۋعا تۋرا كەلدى، - دەيدى اقساقال.
سارسەنعالي قۇسپانوۆ قازاق دياسپوراسىنىڭ ءبىر شاراسىندا ءسوز سويلەپ تۇر.
اعاسى اسكەرگە كەتكەن سوڭ ون ءۇش جاسىندا سلەسار بولىپ جۇمىسقا ورنالاسۋعا ءماجبۇر بولعان سارسەنعالي قۇسپانوۆ كارى اجەسى مەن اناسىنىڭ اسىراۋشىسىنا اينالادى.
- مەن - اجەسى باققان بالامىن. ورتا مەكتەپتى تاستايمىن دەگەن كەزدە ۇيگە مەكتەپ ديرەكتورى كەلدى. اجەمە: «بۇل بالانى م گ ۋ- گە (ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى - رەد. ) جىبەرەيىك دەپ ءجۇر ەدىك. وقۋدان شىقپاسىن» دەدى. ءبىراق اجەم: «بۇل بالا ايتپايدى، ايتسا قايتپايدى. ودان دا جۇمىسقا ورنالاستىرىڭدار» دەدى. سول ءسوز ءالى ەسىمدە. سولايشا مەنى جۇمىسقا الدى. مەحانيگىمىز نارياد جازبايتىن ەدى ، بالكىم جازا المايتىن بولۋ كەرەك. مەن سولاردى جازاتىنمىن. مەنى جۇمىسشىلار «مەحانيكتيىڭ ورىنباسارى» دەپ اتاپ كەتتى، - دەپ ەسكە الادى بالالىق شاعىن ول.
اسكەري قىزمەتىن رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىندا وتەگەن سارسەنعالي قۇسپانوۆ كومانديرىنەن لەنينگراد (قازىرگى اتى - سانك- پەتەربۋرگ) تۋرالى كوپ ەستيدى. كەيىن سونىڭ اسەرىمەن وسى قالاداعى ەلەكتروتەحنيكا ينستيتۋتىنا قۇجات تاپسىرىپ، 24 جاسىندا «لەنينگرادتىققا» اينالادى.
ول ورتا ءبىلىمدى كەشكى مەكتەپتە ءتامامداسا دا، ج و و سىناعى كەزىندە فيزيكا مەن ماتەماتيكادان «بەس»، ورىس تىلىنەن «ءتورت» دەگەن باعا الىپ، وقۋعا تۇسكەنىن ايتادى.
سارسەنعالي قۇسپانوۆ وقىپ ءجۇرىپ سانكت- پەتەربۋرگتەگى قازاق جاستارىنىڭ ۇيىمىن قۇرعان. وعان نە سەبەپ بولعانى تۋرالى بىلايشا اڭگىمەلەيدى.
- مەن ءبىرىنشى كۋرستان باستاپ ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ سايلاندىم. وعان جاسىم دا اسەر ەتكەن بولۋ كەرەك. 24 جاستا ەدىم. جاسىمنىڭ ۇلكەندىگىنە بايلانىستى جوعارعى كۋرستا وقىپ جۇرگەن قازاق ستۋدەنتتەرى مەن اسپيرانتتارىنىڭ اراسىنا ءتۇستىم. اڭگىمەلەرىن تىڭداپ وتىرسام، «قازاقستاننان 80 بالا كەلىپ ەدىك، 25 بالا ءبىتىرىپ جاتىرمىز. 90 بالا كەلىپ ەدىك، 30 بالا بىتىردىك» دەگەن سەكىلدى نارسەلەردى ايتادى. سەبەبىن بىلسەم، كوپ ستۋدەنت ساباقتى دۇرىس تۇسىنبەي، سونىڭ كەسىرىنەن وقۋدان شىعىپ قالادى ەكەن. وسى ماسەلەنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن «قازاق ستۋدەنت جاستارىنىڭ ۇيىمىن» قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم، - دەيدى ول.
اقساقالدىڭ ايتۋىنشا، بۇل ۇيىم بىردەن قۇرىلا قويماعان. ويتكەنى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلىعى ونىڭ ۇيىم قۇرۋ تۋرالى جازعان ارىزىن «جەرشىلدىك» دەگەن سىلتاۋمەن بىرنەشە رەت قايتارىپ تاستاعان. ەڭ سوڭىندا ءوتىنىشىن «قازاقستاندىق ستۋدەنت جاستاردىڭ ۇيىمى» دەگەن اتاۋمەن جازىپ، رۇقسات العان. وسى ۇيىمنىڭ نەگىزىندە سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى ستۋدەنتتەرگە قوسىمشا ساباق ۇيىمداستىرا باستاعان. «قازاقستاندىق ستۋدەنت جاستارى» ۇيىمىنىڭ ىشىنەن قۇرىلعان «اراي» ستۋدەنتتەر ءانسامبلى سوۆەت داۋىرىندە قازاقستاندا دا بەلگىلى بولعان. ونى سارسەنعالي اقساقال «توعىز جىگىت ءبىر دومبىرامەن باستاعان ەدىك» دەپ ەسكە الادى.
سانكت- پەتەربۋرگتەگى قازاق جاستارى «دوستار» سپورت تۋرنيرىن وتكىزىپ تۇرادى.
سوۆەت وداعى قۇلاعان سوڭ سارسەنعالي قۇسپانوۆ سانكت- پەتەربۋرگتە قۇرعان «قازاقستاندىق ستۋدەنت جاستار ۇيىمى» وسى قالاداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ «اتامەكەن» ۇيىمىنا اينالادى. قالا قازاقتارى جىل سايىن ناۋرىز مەرەكەسىمەن بىرگە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىن دە اتاپ وتەدى. ازاتتىق ءتىلشىسى سارسەنعالي اقساقالدان: «باسقا ءبىر ەلدە تۇرىپ جاتىپ وزگە ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ ءوتۋ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ وزدەرىڭىزگە دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتىپ جىبەرەدى دەپ قورىقپايسىزدار ما؟» دەپ سۇراعان ەدى.
- جوق. ءبىز ودان قورىقپايمىز. سەبەبى ءار ادام ءوز ۇلتىن سىيلاماي تۇرىپ، باسقالار سىيلايدى دەگەندى تۇسىنبەيمىن. ەڭ اۋەلى ءوز اتا- انامدى، ءوز ۇلتىمدى سىيلاۋىم كەرەك. ەكىنشىدەن، سانكت- پەتەربۋرگ - تاريحي قالا، زيالىلار قالاسى. ونداي ءسوزدى (قازاق دياسپوراسىنا قاتىستى جاعىمسىز پىكىردى - رەد.) ءومىرى ەستىپ كورگەن ەمەسپىز. جانە قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىن جىلدا تويلايمىز، - دەيدى ول.
سانكت- پەتەربۋرگتەگى قازاق جاستارى «دوستار» اتتى سپورت جارىستارىن دا ءجيى وتكىزىپ تۇرادى. سارسەنعالي اقساقالدىڭ سوزىنشە، مۇنداي شارالاردا جەرگىلىكتى قازاق جاستارى مەن قازاقستاننان كەلىپ وقىپ جاتقان ستۋدەنت جاستار ءبىر- بىرىمەن ارالاسىپ، تانىسىپ- بىلىسەدى. ول «دوستاردى» 1964 -جىلى ءوزى قۇرعان «قازاقستاندىق ستۋدەنت جاستار» ۇيىمىنىڭ ءبىر تارماعى دەپ بىلەدى.
ءۇش بالاسى دا قازاقستاندا تۇراتىن سارسەنعالي قۇسپانوۆ سانكت- پەتەربۋرگتەگى قازاق جاستارىنىڭ دا تاريحي اتاجۇرتىنا قونىس اۋدارعىسى كەلەتىنىن ايتادى.
- جىل سايىن دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى اقمولا وبلىسىنداعى «بۋراباي» دەمالىس ايماعىنا دەمالۋ ءۇشىن ءتورت- بەس بالاعا جولداما جىبەرەدى. سول بالالار قازاقستاننان كەلگەننەن كەيىن پىكىرلەرى وزگەرىپ، جوعارعى ءبىلىم العاننان كەيىن قازاقستانعا كەتكىسى كەلەدى. كەتكەندەرى دە بار، - دەيدى ول ازاتتىققا.
بيىل قازاقستاننىڭ سانكت- پەتەربۋرگتەگى باس كونسۋلدىعى ارقىلى دياسپوراعا قازاقستان تاريحى مەن قازاق ءتىلى، ادەبيەتى وقۋلىقتارى دا جەتكىزىلىپتى.
بەيرەسمي ەسەپ بويىنشا جالپى سانى ءبىر ميلليوننان استام رەسەي قازاقتارى استراحان، ورىنبور، ومبى، ساراتوۆ، ۆولگوگراد، چەليابينسك، سامارا، كۋرگان، تيۋمەن، نوۆوسيبيرسك، ماسكەۋ، سۆەردلوۆ، روستوۆ، تومسك وبلىستارىندا، ماسكەۋ مەن سانكت- پەتەربۋرگ قالالارىندا، باشقۇرتستان، ساحا، تاتارستان، التاي رەسپۋبليكالارىندا جانە التاي مەن كراسنويار ولكەلەرىندە تۇرادى.
نۇرتاي لاحان ۇلى
azattyq.org