ءامىر تەمىردىڭ اماناتى

 استانا. قازاقپارات - تۇركىستانداعى ازىرەت سۇلتان كەسەنەسى سول كەزدىڭ ءارتۇرلى وقيعالارىنا بايلانىستى قۇرىلىسى تولىق اياقتالماعان مازار عيمارات ەكەنى ەجەلدەن بەلگىلى.

ولاي بولسا، ونىڭ قۇرىلىسى جالعاسۋى كەرەك. ءتىپتى باسقا جەردە جاڭعىرعان جاڭا ازىرەت سۇلتان كەسەنە عيماراتى بوي كوتەرسە، تەڭدەسسىز الەمدىك كەرەمەت تۇركىستاندى تورتكۇل دۇنيەگە پاش ەتەر ەدى.

ويتكەنى كەسەنەنى سالدىرعان ءامىر تەمىر تولىق اياقتالماعان قۇرىلىستى كەيىنگى ۇرپاق جالعاستىرۋعا ءتيىس وسيەت قالدىرعان. بولاشاقتا اماناتىنىڭ ورىندالۋى ءۇشىن ءتىپتى التىن، ءدىلدا، تەڭگەلەردىڭ ساقتالعانى جونىندە قىزىقتى دەرەكتەر ايتىلادى.

كەيبىر تاريحي مالىمەتتەردە ءامىر تەمىر استانانى سامارحاننان تۇركىستانعا كوشىرۋدى ويلاعان دەيدى. ويتكەنى قوجا احمەت كيە-رۋحىنداعى ءبىر تىلسىم كۇشكە ءامىرشى تاڭىردەي تابىنعان.

گەوگرافيالىق جاعىنان ارابتار «جەتىنشى ىقىلىم» دەپ كارتاعا تۇسىرگەن تۇركىستاننىڭ ۇلى يمپەريا استاناسى بولۋعا لايىق ايماق ەكەنىن ءامىر تەمىر كورەگەن جاقسى بىلگەن.

اللا تاعالا ءامىر تەمىردىڭ بولاشاق اماناتىن ۇمىتتىرماي ۇرپاقتان ۇرپاققا تەككە جالعاستىرماسا كەرەك. ساۋلەتشىلەردىڭ، تاريحشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، قازىرگى كەسەنەنىڭ ەكى جاعىندا ءزاۋلىم ەكى مۇنارا جانە ءتورت قاقپا بولۋى كەرەك ەكەن.

بىزگە بەيمالىم تاعى دا باسقا قۇرىلىس نىساندارى و باستا جوبالانىپ، كەيىن سالىنباعان. بىتپەي قالعان كەسەنە قۇرىلىستارىن زەرتتەپ جۇرگەن ساۋلەتشى- عالىمدار بولسا تولىق مالىمەتتى سولار ايتا جاتار.

ءامىر تەمىردىڭ كەلەر ۇرپاققا امانات وسيەتى كەزىندە ايتىلمادى، كاپەرگە الىنبادى. سوندىقتان ءامىر تەمىر اماناتى ورىندالىپ جاتسا، ناعىز رۋحاني جاڭعىرۋ سوندا بولار ەدى. ءبىر ەرەكشەلىگى جاي كورگەن ادام كەسەنەدەگى كەم-كەتىكتى اڭعارا بەرمەيدى. بار ويى اللاعا ءمىناجات ەتىپ، ازىرەت سۇلتاننان مەدەت سۇراۋ بولعاندىقتان مۇنداعى نارسەلەردىڭ ءبارى جاقسى كورىنەدى.

كەسەنە قۇرىلىسىنىڭ تولىق بىتپەي قالعانى ونىڭ كىرەبەرسىنەن انىق كورىنەدى. كىرپىش، قۇم كەسە، توپىراق-لايدى جوعارى كوتەرۋ ءۇشىن پايدالانعان اعاش قۇرىلعىلار ءالى قاز-قالپىندا تۇر.

قاسبەت كۇمبەز استىنداعى ايقىش-ۇيقىش بورەنەلەر ابدەن قۋراپ، اقسوڭكە بولىپ كەتكەن. ساڭلاۋ تەسىك، ويىق جاقتاۋلار قۇستىڭ ۇياسىنا اينالعان.

قۇس ساڭىرىعى جوعارىدان تومەنگە ءتۇسىپ جاتادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كىرەبەرىس كۇمبەزدەگى كىنارات كوزگە ۇرىپ تۇر. مۇنى كوزگە جاقسى كورىنۋى ءۇشىن جاڭالاۋدىڭ نەمەسە ءتىپتى، الىپ تاستاۋدىڭ جولى بارما! ەرىكسىز ويلاندىرادى. دەيتۇرعانمەن، كەسەنەنى قازىرگى قاز-قالپىندا تۇرعان ورنىندا كورىپ، ونىڭ بۇرىن تولىق اياقتالماي قالعان قۇرىلىسىن جوبالاپ ۇيلەستىرىپ، قيۋلاستىرىپ باسقا جەردەن جاڭا ءامىر سۇلتان كەسەنەسى تۇرعىزىلسا دەگەن ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەنىمە كوپ بولدى.

بۇدان جيىرما جىل بۇرىن «جۇلدىز» جۋرنالىندا «تۇركىستان قالاي تۇرلەنەدى؟» اتتى ماقالام جاريالاندى. 2013-جىلى جاريالانعان ءبىراز ماقالا زەرتتەۋلەرىمدە جاڭا كەسەنە سالۋدىڭ قاجەتتىلىگى تەرەڭىرەك ايتىلدى. وندا جاڭعىرعان جاڭا كەسەنە شاھاردىڭ شىعىسىندا، قاسبەتى قۇبىلاعا قاراپ «شىمكەنت - تۇركىستان» كۇرە جولىندا سالىنسا دەپ جازعان ەدىم.

ەلباسى جارلىعىمەن تۇركىستاننىڭ وبلىس ورتالىعى بولىپ قۇرىلۋى بۇرىننان ايتىپ كەلە جاتقان يدەيا-ۇسىنىسىمدى قايتالاپ، تاعى دا باسپا سوزدە جاريالاۋعا ءماجبۇر ەتتى.

ارينە، بىرەۋ قۇپتار، بىرەۋ كەلىسپەس، بىرەۋ قارسى بولار. ماسەلە -  وندا ەمەس. تۇركىستاندى جىرلاعان ماعجان اقىن ءامىر تەمىردى تاڭىرگە تەڭەگەن عوي. سول ءتاڭىر رۋحتى كورەگەن سايىپقىراننىڭ امانات وسيەتى ورىندالسا بولعانى...

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەڭەستەر وداعىندا ءامىر تەمىردىڭ قابىرىن اشىپ، ارۋاعىن قورلاعاننان باستالدى. كەرىسىنشە، ونىڭ كيەلى رۋحى ءوزىنىڭ امانات وسيەتى ارقىلى جاڭعىرسا، تۇركىستاندا قولعا الىنا باستاعان جاڭا وركەنيەت ءۇردىسىنىڭ ناتيجەلى بولاتىنى كۇمان تۋدىرماسا كەرەك.

وراز قاۋعاباي،

مادەنيەت قايراتكەرى

«ايقىن»