ءتاج ماحالدىڭ تاريحى نەمەسە عاشىقتىق تۋىندىسى
ول سول جەردە ۇلكەن وركەنيەت، الىپ مەملەكەت قۇردى. ءامىر تەمىردىڭ نەمەرەسى بابىر كابۋلدان شىعىپ، ءۇندىستانعا قاراي بەت الادى. بابىر الاساپىران سوعىستا ازداعان كۇشپەن قارسىلاسىن تىزە بۇكىتىرىپ، وسىندا ورنالاسىپ، ادامزاتقا تەڭدەسى جوق تۋىندىلارىمەن تانىلعان الىپ يمپەريا قۇردى.
بابىر يمپەرياسى پاتشالارىنىڭ اركىم بىلە بەرمەيتىن ەرەكشەلىگى بار - ايەلدەرىنە دەگەن تەڭدەسسىز ماحاببات. 2007 -جىلى دۇنيەنىڭ جاڭا جەتى عاجايىبىنىڭ ءبىرى بولىپ تاڭدالعان جانە UNESCO دۇنيەجۇزىلىك مادەنيەت مۇراسى تىزىمىندە ورىن العان ءتاج ماحال دا وسىنداي شىنايى عاشىقتىق سەزىمىنىڭ جەمىسى.
ادامدار ەكى تۇرگە بولىنەدى
اعىلشىن سۋرەتشىسى، اقىنى ەدۆارد لير «ادامدار ەكى تۇرگە بولىنەدى: ءتاج ماحالدى كورگەندەر جانە كورمەگەندەر» دەگەن ەكەن. ءتاج ماحال - ءۇندىستان بيلەۋشىسى حۋررەم شاح جاھاننىڭ قاتتى جاقسى كورگەن جۇبايى ارجۋمەند بانۋ-بەگۋم مۇمتاز ماحال ءۇشىن اگرا قالاسىندا سالدىرعان كەسەنەسى. دۇنيە جۇزىندەگى عاشىعىنا ارناپ سالىنعان ەڭ ۇلكەن جانە ەڭ كورنەكتى ەسكەرتكىش.
مۇمتاز ماحالدىڭ اكەسى اساف حان، قاراقويلىق تۇركىمەندەردەن بولاتىن، يراندا ءۋازىر ەدى. شييلىك سەنىمىنەن باس تارتىپ ءسۇنني بولعان. كەزىندە اتا-بابالارى جاساعان قول جۇمىستارىن مينا بازارى دەپ اتالاتىن جارمەڭكەگە اكەلىپ ساتاتىن جانە تابىسىمەن قايىرىمدىلىق جاسايتىن. سول زاماندارى سۇلتان بولعان شاح جاھان اناسى جاعىنان تۋىسى بوپ كەلەتىن 20 جاسار مۇمتاز ماحالمەن وسى جەردە تانىسادى.
سۇلۋلىعى مەن زەرەكتىگى ونىڭ تاڭدانىسى مەن سەزىمىن وياتادى. تاريحتاعى ەڭ ۇلكەن ماحابباتتىڭ ءبىرى وسىندا تۋادى. جانۇيالىق ومىرلەرى 20 جىلعا سوزىلادى. 14 بالاسى بولدى. سونىڭ جەتەۋى ءتىرى قالدى. مۇمتاز ماحال سوڭعىسىن دۇنيەگە اكەلىپ جاتقاندا قايتىس بولدى. بوسانۋ كەزىندە قايتىس بولعان ايەلدەر ءۇندى مادەنيەتىندە مارتەبەلى بولىپ سانالاتىن. بۇل قايعىلى جاعداي شاح جاھاننىڭ كۇيرەۋى ءۇشىن جەتكىلىكتى بولدى. شاحتىڭ كوزى بۇل دۇنيەدە ەشنارسەنى كورمەيتىن بولدى.
مۇمتاز ماحال مەن شاح جاھاننىڭ قابىرلەرى (ءتاج ماحالدىڭ تومەنگى قاباتىندا ورنالاسقان، جوعارعى قاباتتا جالعاندارى بار)
سۇيىكتى جۇبايى ءۇشىن جانۋما وزەنى جاعالاۋىندا ءبىر كەسەنە تۇرعىزۋ ءۇشىن وسمانلى، يران ەلدەرىنەن، سامارقاند، بۇحارادان ساۋلەتشىلەر شاقىرتادى. 1632 -جىلى ءتاج ماحالدىڭ ىرگەتاسى قالانىپ، كۇنىنە 20 مىڭ ادام جۇمىس ىستەپ، كەسەنە 22 جىل دەگەندە تامامدالدى. راجيستاننان اكەلىنگەن تاڭ شاپاعىمەن قىزعىلت تۇسكە، كۇندىز بولسا اق شاققان، ال تۇنگى اي ساۋلەسىمەن كۇمىس تۇسكە بويالاتىن ءمولدىر اق ءمارمار، جاقۇت، لاعىل، الماس، ءزۇبارجات، اقىق، كوگىلدىر اقىق تاستارى جانە ءىنجۋ مارجاندارمەن بەزەندىرىلدى.
كەسەنەنىڭ ىشكى جانە سىرتقى دۋالدارىن اينالدىرا ياسين سۇرەسى قارا اقىق جازۋلارىمەن ءمارماردىڭ ىشىنە ويىلىپ جازىلعان. بۇرىشتاردا ءزىلزالادان قۇلاعان جاعدايدا عيماراتقا زيانىن تيگىزبەس ءۇشىن سىرتقا قاراي يىلە سالىنعان ءتورت مۇنارا بار.
كەسەنەنىڭ ەسىگى 33 مەترلىك تۇتاس ءمارمار. سول جاعىندا كورنەكتى مەشىت، وڭ جاعىندا وسىعان سيممەتريالى ورنالاسقان قوناق ءۇيى بار. حاۋىزدارمەن بەزەندىرىلگەن باقشالار جانە قىزىل تاستان جاسالعان سىرتقى قاقپا ەرەكشە اسەمدىكپەن ۇيلەسىم تاپقان.
اعىلشىن باسقىنشىلىعى كەزىندە وسى تاماشا عيمارات ساتۋعا شىعارىلعانىمەن، بيرجا نارىعىنداعى كريزيس سەبەپتى ساتىپ الۋشى تابىلمادى. الەمدەگى ەڭ كەسەك الماس تاس (بريلليانت) «كوح- ي- نۇر» وسى كەسەنەدە تۇرعان، كەيىننەن اعىلشىندار ەلدەرىنە الىپ كەتكەن.
شاح جاھان ءوزى ءۇشىن دە ءتاج ماحالدىڭ جانىنان قارا ءتۇستى وسىعان ۇقساس ءبىر عيمارات سالدىرعىسى كەلگەنىندە، ونسىز دا ويىلىپ قالعان قازىنانى ودان سايىن ويسىراتپاس ءۇشىن بۇل قالاۋىنا بوگەت بولۋ ماقساتىندا بالاسى الەمگير اۋرەنگزيب ونى تاقتان ءتۇسىرىپ، اگرا قامالىندا تۇرۋعا ماجبۇرلەدى. شاح جاھان ەش قارسىلىق بىلدىرمەدى. سەگىزبۇرىش ءپىشىندى بولعاندىقتان مۋسەممەن بۋرچ دەپ اتالاتىن بولمەدە ەشكىممەن كورىسپەي، تەك ءتاج ماحالعا قاراۋمەن ءومىرىن وتكىزدى. ولەر كەزىندە دە توسەگىندە الدىنا اينا قويدىرىپ ءتاج ماحالعا قاراۋىن جالعاستىردى. قايتىس بولعاندا جۇبايىنىڭ جانىنا جەرلەندى. قازىر ەكى عاشىق، داۋىس جەتى رەت شاعىلىساتىن بولمەدە ماڭگى ۇيقىدا جاتىر. الەمنىڭ جەتى بۇرىشىنان كەلىپ جاتقان سانسىز زياراتشىلار (تۋريستتەر) وسى كورنەكتى عاشىقتىق تۋىندىسى مەن ەكى قاھارمانىن ەسكە الۋدا.
بۇكىل دۇنيە ءجۇزى حالىقتارى 4 عاسىر بۇرىن عىلىم، سانا-سەزىم، ەڭبەك جانە كەمەڭگەرلىكپەن سوعىلعان بۇل تاماشا قۇرىلىستىڭ الدىندا تاڭدانىسپەن باس يۋدە.
دەرەككوز bilim-all.kz