حالىقارالىق قاتىناسقا سىزات ءتۇستى
ال دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءىرى مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەل - ساۋد ارابياسىنىڭ قور نارىعىنىڭ قۇنى قۇلدىرادى. بۇعان قاتىستى الەمدىك ينۆەستورلار الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتىر. وعان نەگىز جوق ەمەس. سەبەبى وپپوزيتسيالىق جۋرناليستىڭ تۇركياداعى ەلشىلىككە باس سۇعىپ، ونان كەيىن ءىز- ءتۇزسىز جوعالىپ كەتكەننەن كەيىن ساۋد ارابياسىنىڭ ەۋروپا ەلدەرىمەن قاتىناسى ناشارلاي باستادى.
ەستەرىڭىزگە سالساق، قازاننىڭ ەكىسى كۇنى Washington Post باسپاسىنىڭ ساراپشىسى دجامال حاشاگدجي ساۋد ارابياسىنىڭ تۇركياداعى ەلشىلىگىنە بارعان. عيماراتقا كىرگەننەن كەيىن ونى ەشكىم كورگەن ەمەس. ەلشىلىك وكىلدەرى حاشاگدجيدىڭ كوپ ۇزاماي عيماراتتان شىعىپ كەتكەنىن ايتادى. الايدا وعان ەشقانداي دالەل جوق. مۇنى ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ ايقىن كورىنىسى دەپ بىلگەن ا ق ش، فرانسيا مەن ۇلى بريتانيا ەلدەرى اراب ەلىنە قارسى سانكسيالار سالۋى ابدەن مۇمكىن.
تۇركيا بيلىگى جۋرناليستىڭ ءتىرى ەكەنىنە كۇمان كەلتىرىپ وتىر. ولاردىڭ مالىمدەۋىنشە، حاشاگدجيدى ەلشىلىكتىڭ ىشىندە ءولتىرىپ، ءمايىتىن بىلدىرتپەي، سىرتقا شىعارعان. الايدا ساۋد ارابياسى بۇل جالعان اقپار دەپ بوي بەرمەي وتىر. وپپوزيتسيالىق جۋرناليست دجامال حاشاگدجيدىڭ ءىزىم- قايىم جوق بولىپ كەتۋى - ءمورالدى تۇرعىدا اقىلعا سىيمايتىن ءىس. بۇل - ادام قۇقىعىن تاپتاۋدىڭ ايقىن كورىنىسى. ەگەر ونىڭ ءولىمى شىنىمەن راستالسا، مۇنى جاۋاپسىز قالدىرۋعا بولمايدى.
وسىنداي پىكىردەگى ا ق ش سەناتورلارى اق ءۇي باسشىسىن «ماگنيتسك قۇجاتىنا» سايكەس ارەكەت ەتۋدى سۇرادى. ياعني اتالعان قۇجات بويىنشا ا ق ش پرەزيدەنتى ادام قۇقىعىن بۇزعان شەتەلدىك شەنەۋنىكتەرگە قارسى سانكسيا سالا الادى. جانە بۇعان 120 كۇن مۇرسات بەرىلگەن. سوندىقتان دونالد ترامپتىڭ بۇل شەشىمدى قابىلداۋى ابدەن مۇمكىن.
ماركو رۋبيو، ا ق ش سەناتورى:
- ەگەر حاشاگدجيدىڭ ولتىرىلگەنى تۋرالى اقپارات راس بولىپ شىقسا، وندا كونگرەسس ءوز تاراپىنان بۇعان ءۇن قاتۋى ءتيىس. شەشىم ءبىر اۋىزدان ءارى جىلدام قابىلدانادى. جانە ونىڭ سالدارى اۋىر بولۋى مۇمكىن. بۇل ءتىپتى ساۋد ارابياسىنا قارۋ- جاراق ساتۋ جانە وزگە دە ماسەلەگە كەرى اسەرىن تيگىزبەك.
ال سانكسيا سالعىش دونالد ترامپ حاشاگدجيدىنىڭ ءولىمى مەن وعان ساۋد ارابياسىنىڭ قاتىسى بارى راستالىپ جاتسا، ءۇنسىز قالمايتىنىن مالىمدەدى. ول جوعالىپ كەتكەن جۋرناليستىڭ قالىڭدىعىمەن تاياۋ ارادا كەزدەسىپ، ءىستىڭ انىق- قانىعىنا كوز جەتكىزەتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. سونداي- اق ساۋد ارابياسىمەن اراداعى بىرنەشە تريلليون دوللاردىڭ كەلىسىمىن بۇزۋ وڭايعا سوقپايتىنىن تاعى ەسكەرتتى. ويتكەنى ا ق ش ساۋد ارابياسىنىڭ اسكەرىنە قارۋ- جاراق جەتكىزەتىن نەگىزگى سەرىكتەس سانالادى.
دونالد ترامپ، ا ق ش پرەزيدەنتى:
- بۇعان قاتىستى باسقا دا شارا قولدانۋعا بولادى. الايدا تريلليونداعان اقشانىڭ كەلىسىمىنەن باس تارتساق، وندا قارۋ- جاراق وندىرەتىن كومپانيالارىمىز زارداپ شەگەدى. 500 مىڭ ادام جۇمىسسىز قالادى. سول كەزدە ساۋد ارابياسى ەمەس، ءبىزدىڭ ەل قينالىپ قالادى.
ساۋدا ارابياسى كورولدىگىنىڭ باسقارۋشى ۇرپاعىنا قاتىستى سىني پىكىرلەر جازاتىن جۋرناليستىڭ ۇشتى- كۇيلى جوق بولۋى كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتادى. سول سەبەپتى، بۇل ءىستىڭ اق- قاراسىن اجىراتۋ ءۇشىن ساۋد ارابياسى ءتيىستى تەرگەۋ امالدارىن جۇرگىزۋگە قول ۇشىن بەرۋى ءتيىس. ەۋروپا ەلدەرى وسىنداي ۇستانىمدى ءبىلدىرىپ وتىر.
دجەرەمي حانت ۇلى بريتانيانىڭ شەتەل جانە قاۋىمداستىق ءىسىنىڭ حاتشىسى:
«نە بولعانى تۋرالى ناقتى ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى. دەي تۇرعانمەن، بۇل جاعدايعا قاتىستى ءتۇرلى اڭگىمەلەردىڭ ءوربۋى الاڭداۋشىلىق تۋعىزىپ وتىر. وسى رەتتە، ءىستىڭ بايىبىنا تەك ساۋد ارابياسىنىڭ كومەگىمەن عانا جەتە الامىز. ا ق ش- تىڭ ۇستانىمىن كورىپ، جاعدايدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە ۋشىعىپ بارا جاتقانىن وزدەرى دە ءتۇسىنۋى ءتيىس. قازىر ۇلى بريتانيا، فرانسيا، گەرمانيا مەن تۇركيا بۇل ماسەلەنى ءجىتى نازاردا ۇستاپ وتىر. سوندىقتان تۇرىك ەلى تەرگەۋ امالدارىن جۇرگىزۋگە كومەك سۇراسا، ساۋد ارابياسى وعان لەزدە قولداۋ ءبىلدىرۋ كەرەك. ەگەر، ولگەنى تۋرالى وتىرىك بولسا، وندا دجامال حاشاگدجي قايدا؟ الەم وسىنى بىلگىسى كەلەدى.
جاعدايدى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىرعان ەۋروپا ەلدەرى الداعى ۋاقىتتا ساۋد ارابياسىنا قارسى سانكسيا سالۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ۇلى بريتانيا اراب بيلەۋشىلەرىن تىعىرىققا تىرەيتىن سانكسيالىق ءتىزىمىن ازىرلەپ قويدى. الايدا ساۋد ارابياسى مۇنداي شەشىمگە ءۇزىلدى- كەسىلدى قارسى. كەرەك بولسا، ءبىز دە قارسى شابۋىلعا شىعامىز دەگەندى ايتىپ قالدى. ال باۋىرلاس مۇسىلمان ەلدەرى بۇل ىسكە ساۋد ارابياسىنىڭ قاتىسى جوق دەيدى.
سااد حاريري، ليۆان پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى:
- ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ اراب جانە حالىقارالىق قاۋىمداستىعى اراسىنداعى ورنى بولەك. ول ۇنەمى اراب ەلدەرىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ، ايماقتا قالىپتاسقان كەز- كەلگەن جاعدايعا جاۋاپكەرشىلىكپەن ءۇن قاتادى. وعان قارسى ۇيىمداستىرىلعان كامپانيا وڭىردەگى قاۋىپسىزدىككە قاتەر ءتوندىرىپ، وزگەرىستەرگە جەتەلەيدى.
حالەد بەن احمەد بەن مۋحاممەد ال حاليفا، باحرەيننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى:
- نەگىزگى ماقسات - شىندىققا قول جەتكىزۋ ەمەس، ساۋد ارابياسىن قيىن جاعدايعا قالدىرۋ. بوس سوزگە توقتاۋ سالۋ كەرەك، ءبىز بۇل ەلدى قولدايمىز.
ەگەر دجامال حاشاگدجيدىڭ ءولىمى تۋرالى اقپارات شىندىققا ۇلاسسا، وندا ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانى. ەۋروپا ەلدەرى ساۋد ارابياسىن قىسپاققا الىپ، سانكسيالار سالۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە جاھان ەكونوميكاسىنا اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى.
www.24.kz