قارتتار قالاسى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ - شەتەلدىك باسپا سوزگە شولۋ

 استانا. قازاقپارات - «قازاقپارات» ح ا ا الەمدىك اقپارات كوزدەرىنە شولۋدى قولعا الدى. وسىعان بايلانىستى شەتەلدىك ب ا ق- تا جارىق كورگەن اعىلشىن تىلىندەگى ماڭىزدى ماقالالار، تاڭداۋلى اقپاراتتار قازاقشاعا اۋدارىلىپ بەرىلەدى جانە اپتا سايىن شىعارۋ جوسپارلانادى. الەمدىك باسپا ءسوزدىڭ كوتەرگەن ماڭىزدى ماسەلەلەرىنەن ۋاقىتىلى حاباردار بولىڭىز!

* * *

بۇكىل الەمدىك بانك العاش رەت «ادامي كاپيتال» رەيتينگىن جاريالادى - Reuters

 

بۇكىلالەمدىك بانك «ادامي كاپيتال» بويىنشا مەملەكەتتەر رەيتينگىن جاريالادى. Reuters اگەنتتىگى جاريالاعان ماتەريالدا بۇل رەيتينگ جۇيەسى بۇكىلالەمدىك بانككە مۇشە 157 مەملەكەتتى قامتىپ، ۇكىمەتتەردىڭ دەنساۋلىق پەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا ءتيىمدى ينۆەستيسيالار سالۋ ارەكەتىن باعالاعانى ايتىلعان.

بۇكىلالەمدىك بانك وتكەن جىلى «ادامي كاپيتال» جوباسىنىڭ باستالعانىن حابارلاعان بولاتىن. ماماندار العاشقى باياندامانى يندونەزيادا وتكەن بۇكىل الەمدىك بانك پەن حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ جىل سايىنعى جيىنىندا جاريالادى.

«بۇكىل الەمدىك بانك توبىنىڭ پرەزيدەنتى دجيم ەن كيمنىڭ ايتۋىنشا، جاڭا يندەكس ۇكىمەتتەرگە «Doing Business» رەيتينگى سەكىلدى العا ۇمتىلۋعا، ءتيىمدى ارەكەتتەردى قولعا الۋعا يتەرمەلەيتىن بولادى. سول سەبەپتى مەملەكەتتەر ادامي كاپيتالعا ينۆەستيتسيا سالۋعا بارىنشا باسىمدىق بەرۋى كەرەك» ، دەلىنگەن ماقالادا.

رەيتينگتە كوش باستاپ تۇرعان مەملەكەتتەر قاتارىندا سينگاپۋر، كورەيا، جاپونيا، گونكونگ، فينليانديا، يرلانديا، اۆستريا، شۆەتسيا، نيدەرلاندى مەن كانادا بار. ال رەيتينگ سوڭىنا افريكانىڭ كەدەي مەملەكەتتەرى جايعاسقان. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم بەرۋ سالالارىن قامتىعان رەيتينگتە مەملەكەتتەردىڭ ونىمدىلىگى مەن كىرىسى، سونىمەن قاتار ەكونوميكالىق ءوسىمى ەسكەرىلگەن.

باياندامادا «بۇگىن دۇنيەگە كەلگەن بالالاردىڭ 56 پايىزى ۇكىمەتتىڭ ينۆەستيتسيانى دۇرىس سالماۋى كەسىرىنەن وزدەرىنىڭ ەڭبەكاقىلارىنىڭ جارتىسىنان استامىنان ايىرىلاتىنى» ايتىلعان.

ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان بۇل رەيتينگتە يسپانيا (32) ، رەسەي (34) ، ۆەنگريا (38) ، قىتاي (46) ، بىرىككەن اراب امىرلىگىن (49) ارتقا تاستاپ، 31- ورىنعا جايعاسقان. بۇكىل الەمدىك بانك مالىمەتتەرىنەن قازاقستاننىڭ ادامي كاپيتال يندەكسى 0.75 كە تەڭ ەكەنىن كورۋگە بولادى.

 

***

 

اۋانىڭ لاستانۋىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن كومىرتەك سالىعىن ەنگىزۋ كەرەك - Vox.com

 

Vox.com باسىلىمى بۇگىنگى تاڭدا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ بىرىنە اينالعان اۋا لاستانۋىمەن كۇرەسۋ ءۇشىن كومىرتەك سالىعىن ەنگىزىپ، ونى ۇدايى ءوسىرىپ وتىرۋ كەرەكتىگىن جازادى. «ساياساتكەرلەر مۇنداي سالىق تۋرالى ءتىپتى ەستىگىسى كەلمەيدى. ال قورشاعان ورتانى قورعاپ جۇرگەن بەلسەندىلەر كومىرتەك سالىعىنان باسقا جولدى ىزدەپ الەك. ولار كليمات سالاسىنداعى ساياساتتا قازبا وتىندى شىعارۋدى شەكتەۋ كەرەكتىگىن، سول ارقىلى كومىرتەك قالدىعى دا ازايا بەرەتىنىن ايتادى. ءبىراق، نە سەبەپتى ولار سالىق ەنگىزىپ، ونى ءوسىرىپ وتىرۋعا قارسى؟ » ، دەي كەلە اۆتور ءوزىنىڭ وسى سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋگە تىرىسادى.

جازۋىنشا، بۇل شەكتەۋ اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتقانىمەن، وتىن باعاسىن وسىرەدى. كومىرتەك سالىعى دا سولاي. اۋانىڭ لاستانۋىن ازايتىپ، باعانى كوتەرەدى. «ەكى جاعداي دا ءبىر- بىرىنە ۇقساس. ءبىراق كومىرتەك سالىعىنىڭ ەكى ارتىقشىلىعى بار. بىرىنشىدەن، بۇل ەڭ لاس ەنەرگيا كوزى، ياعني، كومىرگە قىسىم كورسەتەدى. ال كومىرتەك قالدىعىن شەكتەۋگە تىرىسۋ قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جاسالىپ جاتقان گازعا دا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەكىنشىدەن، كومىرتەك سالىعى كىرىستى ارتتىرادى. سول سەبەپتى ا ق ش، ەۋرووداق پەن جاپونيا كومىرتەك سالىعى ماسەلەسىن شەشكەندەرى ءجون. الدىمەن سالىقتى از مولشەردە ەنگىزىپ، كەيىن كوبەيتىپ وتىرۋ كەرەك. الەمدىك ەكونوميكانىڭ ەڭ ءىرى ءۇش الىبى كومىرتەك سالىعىنا قارسى مەملەكەتتەرگە قاتاڭ تاريفتەر ەنگىزە الار ەدى» ، دەپ جازادى اۆتور.

***

 كليماتتىڭ وزگەرۋ كەلەشەگى: ەندى نە بولادى؟ - The New York Times

 

The New York Times باسىلىمىندا جاھاندىق تەمپەراتۋرا 1,5 ° C- تان جوعارى كوتەرىلسە نە بولاتىنى تۋرالى كولەمدى ماقالا شىقتى. ماقالاعا كليماتتىڭ وزگەرۋى بويىنشا ساراپشىلاردىڭ ۇكىمەتارالىق توبىنا قاتىساتىن 90 نان استام عالىمنىڭ جاساعان باياندامالارى ارقاۋ بولعان. وندا كليمات جونىندەگى پاريج كەلىسىمىنە قول قويعان 200 گە جۋىق مەملەكەت جاھاندىق تەمپەراتۋرانىڭ 2 گرادۋستان جوعارى كوتەرىلمەۋى ءۇشىن بىرىگىپ ارەكەت ەتۋگە كەلىسكەنى ايتىلادى.

«بايانداما اۆتورلارى زەرتتەۋدى ءۇش جىل جۇرگىزگەن. ولاردىڭ ايتۋىنشا، پاريج كەلىسىمى بويىنشا بەكىتىلگەن 2 گرادۋستان 1,5 گرادۋستىڭ ايىرماشىلىعى وتە كوپ. ياعني، بۇل جەردە 0,5 گرادۋستىڭ ءوزى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. «جاھاندىق تەمپەراتۋرا 1,5 گرادۋسقا ارتسا، سۋ استىنداعى مارجاندى جارتاستار %70-90 عا ازايادى. ال 2 گرادۋسقا ارتسا، مۇنداي جارتاستار مۇلدەم جويىلىپ كەتەدى. سونىمەن قاتار 2 گرادۋس كەزىندە تەڭىز دەڭگەيى 1,5 گرادۋستىق ستسەنارييمەن سالىستىرعاندا شامامەن وتىز مەترگە كوتەرىلەدى. سونىمەن قاتار جاھاندىق تەمپەراتۋرا 1,5؛س- تان جوعارى كوتەرىلسە، كەيبىر ەكوجۇيەلەر جويىلۋى مۇمكىن» ، دەپ جازادى اۆتور.

 ماقالادا وسى كۇنگە دەيىن جاھاندىق تەمپەراتۋرا 1 گرادۋسقا كوتەرىلگەنى، ال 2030 - 2052 -جىلدار ارالىعىندا 1,5 گرادۋسقا جەتەتىنى ايتىلىپتى.

«عالىمدار كليماتتىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى زەرتتەۋدى ۇسىندى. ءتىپتى، ەلەكتر ەنەرگياسىن كومىردەن تاۋەلسىز ەتۋ، بەنزيننەن باس تارتۋ، ورمانداردى قۇتقارۋ كەرەكتىگىن ايتتى. كومىرتەككە سالىق ەنگىزۋ شاراسىن دا قاراستىرۋعا بولاتىنىن جەتكىزدى. دەگەنمەن، ساياساتكەرلەر عالىمدارمەن ساناسا ما، ساناسپاي ما دەگەن سۇراق تۋىندايدى. عالىمدار كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن قالاي كۇرەسۋ كەرەكتىگىنە عىلىمي دالەل كەلتىردى. ەندى تەك ارەكەت ەتۋ كەرەك!» ، دەپ قورىتىندالاعان اۆتور ماقالاسىن.

***

قارتتار قالاسى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ - The Guardian

 

  ۇلى بريتانيانىڭ The Guardian گازەتىندە «قارتتار قالاسى قانداي بولۋى مۇمكىن؟ » دەگەن تاقىرىپپەن كولەمدى ماقالا جاريالاندى. وندا ب ۇ ۇ زەرتتەۋىنە سايكەس 2050 -جىلعا قاراي 60 جاستان اسقانداردىڭ سانى ەكى ەسەگە ارتىپ، 2,1 ميللياردقا جەتەتىنى ايتىلادى جانە الەم بويىنشا حالىق جاسى ۇلعايىپ، قالا تۇرعىندارى ارتىپ جاتقاندىقتان، بۇل قۇبىلىسقا قالاي بەيىمدەلۋ كەرەكتىگىنە تالداۋ جاسالاعن. ماقالادا جازىلعانىنداي، لوندوننىڭ سولتۇستىگىندە 50 مەن 90 جاس ارالىعىنداعى ادامدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك كەشەن بار جانە ونى اشۋعا 18  جىل ۋاقىت كەتكەن. ماقالادا گەرمانيا، دانيا، نيدەرلاندىدا قۇرىلعان ءدال وسىنداي كەشەندەردى «قارت ايەلدەردىڭ ورتاق تۇرعىن ءۇيى قاۋىمداستىعى» سالعانى ايتىلادى.

«الەم حالقىنىڭ جاسى ۇلعايىپ بارا جاتىر جانە قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى دا ارتىپ، ۋربانيزاتسيا جىلدام جۇرۋدە. بۇل قالالاردى سالۋ بارىسىندا قارتتاردىڭ قاجەتتىلىگى دە ەسكەرىلۋ كەرەكتىگىن كورسەتەدى. ب ۇ ۇ 2050 -جىلعا قاراي 60 جاستان اسقانداردىڭ سانى ەكى ەسە ارتاتىنىن بولجاپ وتىر. ءقازىردىڭ وزىندە جاپونيانىڭ اكيتا قالاسىندا ءار ءۇشىنشى ادام 65 جاستان اسقان. ياعني، بۇل دەموگرافيالىق وزگەرىسكە بارلىق قالالار بەيىمدەلۋى كەرەك» ، دەپ جازادى اۆتور.

كەلتىرىلگەن دەرەكتەرگە قاراعاندا، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ 60 جاستان اسقان ادامداردىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان قاۋىمداستىعىنا بۇگىنگى تاڭدا 39 مەملەكەتتەن 700 قالا مۇشە بولعان. ولار بۇگىندە قارت تۇرعىندارىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن ەسكەرىپ، سول باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقان كورىنەدى.

 ماقالادا قالالاردىڭ دەموگرافيالىق وزگەرىسكە بەيىمدەلۋى ءۇشىن بىرنەشە اسپەكتىلەردە وزگەرىس بولۋ كەرەكتىگىن ايتىلىپ، ماماندار پىكىرىن كەلتىرەدى. سولاردىڭ ءبىرى - تۇرعىن ءۇي سالاسىن وزگەرتۋ. «قارتتارعا ارنالعان جاڭا ۇيلەر قۇرىلىسىن دامىتۋ كەرەك نەمەسە قازىرگى ۇيلەردى مودەرنيزاتسيالاۋعا تۋرا كەلەدى. سەبەبى قازىرگى تۇرعىن ۇيلەر قارتتاردىڭ ازاماتتىق ومىرىنە، دوستارى مەن وتباسىنا كوڭىل بولۋىنە، ءتىپتى، باسپالداقتاردىڭ كوپ بولۋىنان دالاعا شىعۋىنا دا قيىندىق تۋعىزادى. سونىمەن قاتار ارحيتەكتورلار اقىلدى ۇيلەردىڭ دە قاتتار ءومىرىن جەڭىلدەتە الاتىنىن ايتادى» ، دەپ جازادى اۆتور.

قالالاردىڭ بەيىمدەلۋى كەرەك ەكىنشى ماسەلە - قارتتاردىڭ ومىرىنە ۇلكەن اسەرى بار قورشاعان ورتا ساپاسى. بۇل رەتتە قولجەتىمدى قوعامدىق كولىك، تروتۋار، ورىندىقتار، كوشەنىڭ جارىق بولۋى، قوعامدىق دارەتحانالار دا قارتتارى كوپ قالالاردىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالۋى كەرەكتىگىنە نازار اۋدارىلادى.

«سوڭعى ون جىلدا نيۋ- يوركتە 1500 جاڭا ورىندىق قويىلىپ، ۇلى بريتانيادا 300 كاسىپورىن قارتتارعا ارناپ دەمالاتىن ورىندار جاسادى. جاقىندا 50 جاستان اسقان 18 مىڭ ادامنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە تەگىن قوعامدىق كولىك دەپرەسسيا جاعدايىن تومەندەتەتىنى بەلگىلى بولدى. وسىنىڭ بارلىعى قارتتار ءومىرىن جەڭىلدەتە الادى» ، دەپ جازىلعان ماقالادا.

سونداي- اق، ماقالادا قارتتارعا ارنالعان قالالاردا ولاردىڭ قوعامدىق ومىرگە ارالاسىپ، جۇمىس ىستەۋىنە دە مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. «بۇل دەنساۋلىققا دا، الەۋمەتتىك جاعدايعا دا جاقسى. مىسالى، گونكونگتە زەينەتكە شىققان سوڭ دا جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان. دەگەنمەن، مۇنداي قالالاردا جۇمىس، تۇرعىن ءۇي، ينفراقۇرىلىمنان بولەك قارتتارعا تەز اسەر ەتەتىن كليماتتىڭ وزگەرۋى، اۋانىڭ لاستانۋى سەكىلدى جاھاندىق فاكتورلارعا دا باسىمدىق بەرگەن ءجون. قالالاردى دامىتۋ جوسپارىندا مىندەتتى تۇردە قارتتاردىڭ قاجەتتىلىكتەرى دە ەسكەرىلگەنى ماڭىزدى» ، دەپ قورىتىندىلايدى اۆتور.

***

اپتاسىنا ءتورت كۇن عانا جۇمىس ىستەسەك، نە بولادى؟ - ВВС

 

ВВС باسىلىمىندا «اپتاسىنا ءتورت كۇن عانا جۇمىس ىستەسەك، نە بولادى؟ » دەگەن تاقىرىپپەن كولەمدى ماقالا جاريالاندى. وندا قازىرگى تاڭدا ءتورت كۇندىك جۇمىس اپتاسىنىڭ پايداسى تۋرالى كوپتەگەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ جاتقانى جازىلىپ، وسى جۇيەگە كوشىپ كەتكەن بىرنەشە كومپانيانى مىسالعا تارتىپتى.

 «جاڭا زەلانديادا Prospect Guardian كومپانياسى بۇرىنعى جالاقىسىن ساقتاي وتىرىپ قىزمەتكەرلەرىن ءتورت كۇندىك جۇمىس اپتاسىنا كوشىردى. وكلەند ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى ەكسپەريمەنت ناتيجەسىندە قىزمەتكەرلەرگە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، قىزمەتكەرلەردىڭ% 24ى جۇمىس پەن جەكە ومىردەگى بالانستى اناعۇرلىم جاقسارتقاندارىن انىقتادى. سونداي- اق% 7 جاعدايدا قىزمەتكەرلەر جۇمىستان تۇسەتىن اۋىرتپالىقتىڭ ازايعانىن ايتقان. ال تاجىريبە سوڭىندا كومپانيا جۇمىس ونىمدىلىگىنىڭ ازايعانى تۋرالى ەشقانداي مالىمدەمە جاسامادى. ءتىپتى، وكلەند تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كادر رەسۋرسى مەن مەنەدجمەنت پروفەسسورى دجاررود حااردىڭ ايتۋىنشا، ءتورت كۇندىك جۇمىس اپتاسىندا قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى ارتقان. تاجىريبە باستالعان كەزدە كومپانيا باسشىسى قىزمەتكەرلەرگە ءتورت كۇندە جۇمىس ونىمدىلىگى % 100 بۇرىنعى قالىپتا ساقتالىپ تۇرماسا، قايتادان قالىپتى رەجىمگە قايتىپ ورالاتىندارىن ايتتى. بۇل ولارعا ۇلكەن موتيۆاتسيا بولدى» ، دەپ جازىلعان ماقالادا.

اۆتور 2016 -جىلى جاريالانعان باياندامالاردىڭ بىرىنە توقتالىپ، قازىرگى زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇرپاق ءوزىن تىم جۇمىسباستى سەزىنەتىنىن، ياعني، جۇمىستىڭ استىندا قالعانداي كۇي كەشەتىنىن ايتقان. سوسىق قىزىقتى دەرەكتەر دە كەلتىرىپتى. ماسەلەن، ۇلى بريتانيا جۇمىسقا بايلانىستى كۇيزەلىس كەسىرىنەن ءبىر جىلدا 12,5 ميلليون جۇمىس كۇنىن جوعالتقان ەكەن. ياعني، جۇمىس اپتاسىنىڭ قىسقارۋى ادامنىڭ پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا وڭ اسەر ەتەتىنى تۋرالى زەرتتەۋلەر شىندىققا ساي كەلەدى دەۋگە دە بولادى.

 «سوڭعى كەزدەرى ءتورت كۇندىك جۇمىس اپتاسى تۋرالى ءجيى تالقىلانىپ ءجۇر. تەحنولوگيالاردىڭ ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدى قالاي وزگەرتەتىنىنە كەيبىر ادامدار تەرىس كوزقاراستى ۇستانادى. ءبىراق تەحنولوگيا جاقسى كۇشكە اينالا الادى. ونىڭ كومەگىمەن ءبىز ءوز ءومىرىمىزدى دە، باسقالاردىڭ ءومىرىن دە جاقسارتا الامىز. ءبىراق ول ءۇشىن ادام جۇمىس ورنىندا ءوزىن جاقسى سەزىنۋى ءارى ءوزىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولۋى كەرەك. ارينە، ءتورت كۇندىك جۇمىس اپتاسىن قولدامايتىندار دا بارشىلىق. دەگەنمەن، وكسفورد پروفەسسورلارىنىڭ ايتۋىنشا، قىزمەتكەردىڭ جەكە ءومىرى مەن جۇمىسىنىڭ اراسىنداعى بالانس كومپانيانىڭ دا اقشاسىن ۇنەمدەۋگە كومەكتەسەدى. سەبەبى باقىتتى قىزمەتكەردىڭ جۇمىستان كەتىپ قالۋى ەكىتالاي» ، دەيدى اۆتور.

 

 شەتەلدىك ب ا ق- تان اۋدارعان: ايكۇمىس بولاتبەك