اق سارباز

 استانا. قازاقپارات - قازاق رۋحانياتى مەن مادەنيەتىنە ەسەلى ۇلەس قوسقان تانىمال تۇلعالارعا جىلارا مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلىپ كەلەدى. بيىل وسى سىيلىققا كيەلى سەمەي وڭىرىنەن بەلگىلى اقىن، قازاق ادەبيەتىندە وزىندىك ءۇنى، ءۇردىسى بار تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆتىڭ «القوڭىر دۇنيە» اتتى ەڭبەگى ۇسىنىلىپ وتىر.

 وسى زامانعى ادەبي پروتسەستە بارىمىزگە بەلگىلى ءبىر اقيقات -  ە. راۋشانوۆ پەن ت. ابدىكاكىموۆ ەكەۋى وزدەرىنە ءتان اقىندىق مەكتەپ قالىپتاستىرعان بولەكشە قالامگەرلەر. تىنىشتىقبەك اۋەل- باستان قازاق ولەڭىنە سونى ناقىش، ەرەكشە ورنەكپەن كەلگەن اقىن. قالامگەردى مەملەكەتشىلدىك رۋحتاعى تىڭ وي- تولعامدارمەن ءھام ۇلتتىق- فيلوسوفيالىق كونتسەپتسيالاردى جاڭعىرتا كەلگەن جاڭاشىل دا جارقىن جىرلارىمەن بۇگىنگى قازاق ەلىنىڭ قايراتكەر تۇلعاسىنا اينالدى دەۋىمىزگە ابدەن بولادى. سوندىقتان، تىنىشتىقبەك ابدىكاكىموۆتىڭ مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان تۋىندىسى بيىل ءادىل باعالانىپ، وعان لايىقتى دەپ تانىلاتىن بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

 قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن -  مەرەي قارت

  

جاعالاۋدا

ەرتىستەگى پاروحودتىڭ كەرنەيى.

 ول دا -  شاشى جالبىراعان جەلدەي ءۇن.

 سويلەپ تۇرعان جادىڭ -  كۇلگىن ماسكالى.

 وتىراسىڭ وكىنىشتەرىڭدى ەسكە الىپ.

 الاقانعا قۇيىپ ىشپەك شاراپ تا،

 شالعىن بولىپ جايىلارداي الاپقا.

 ەشبىرەۋگە ىزاڭ دا جوق، داتىڭ دا،

 راحاتتىڭ كۇيدىرمەيتىن وتىندا.

كوشپەلى التىن -  كۇن نۇرىنىڭ مۇرتىندا.

 قول سوزاسىڭ، سار تابانىڭ جىلتىڭداپ.

 قىز كۇلكىسى مەڭدۋانا يىسىمەن بىرگە ءورىلىپ،

 كوڭىل قۇرتى سۇيسىنەر. كەكەشتەنىپ كومەيدە ءبىر كونە ءتىل،

 الدەنەگە ازعىرىنعىڭ كەلەدى.

 قۇتىلعىڭ كەپ شەر دەگەن دە پالەڭنەن،

 كۇرسىنەسىڭ وي دا جەتپەس تەرەڭنەن.

كوك جەلكەڭمەن باقىلاساڭ قالانى،

 ماڭدايىڭمەن اڭسايسىڭ كەپ دالانى.

 الىپ كوپىر -  الاقاندار ەڭبەگى.

 ودان ءبىراق، -  جۇيكە بەرىك سەندەگى.

 تاعى نە بار؟ ۇيرەكتەر بار، قازدار بار.

 قۇيرىعىمەن سۋعا ولەڭ جازعاندار.

 ماس ورىس بار بارقىراعان، بالىقشى.

 ءبارىنىڭ دە سىرىنا سەن قانىقسىڭ.

مۇنارانىڭ بۇرق ەتكەندە ازانى،

ەلەستەيدى الداعى كۇن، قازالى.

پاروحودتى سۇيرەپ كەتىپ ەكىندى،

 كەرىلەسىڭ، تۇك بولماعان سەكىلدى.

 

 22-قىركۇيەك

  

"كۇز" دەگەنىم -  قىز اتى.

جاتقا قيىن ۇزاتۋ.

 ول -  اجالسىز عاشىعىم.

 ساۋلە ىشىندە، جاسىرىن.

 سەزگەندەي ەم جۇپارىن.

 ءۇمىت -  كوكشىل تۇتانىم.. .

 دىبىسى بار مىڭداعان ءار ساۋلەنى تىڭداعام.

تىنتكەم بارشا باقشانى.

 سويلەر ءسوزىم -  ساپ- سارى.

ەرە شىعىپ كۇمانعا، ەنىپ كەتتىم تۇمانعا.

 ۇندەمەدى جەل تىلسىم.

 "كۇز" دەگەنىم -  كەمپىر سۇم.

 ءسۇيىپپىن دە.. . كۇيىپپىن.

 كوزدىڭ جاسى -  سۇيىق مۇڭ.

 كورىنبەدى كۇن ءادىل.

ءبىر جەرگە كەپ قۇلادىم.

جامىلعىم -  ءتۇن، باياعى.

شىعىپ جاتىر اياعىم..

 

بورتەگۇلدىڭ* جۇپارى

 

وندا مەن ون جاستامىن.

 وگەي مە ءومىر؟ اكەسىز قالعان كەزىم.

 كومەيدە -  مۇڭ.. .

 ەرتىس پەن كەنجە اپايىم مىرزاگەلدى.. .

 قاراعاي.. . مامىر ايى. سەمەيدەمىن.

 قىدىردىم. ورمان باردىم. قالا كەزدىم.

 سونداعى بالمۇزداعى- اي بالا كەزدىڭ!

 ءۇي ماڭى -  بورتەگۇل بار، قوش اڭقىعان!

كورشىنىڭ قىزى دا بار، قاراكوزدى!..

 قانقىز* بار.. جاپىراقتىڭ تۇگىندەگى ءىز.. .

 سەزەمىن، سول شىركىنمەن مۇڭىم دا ەگىز.

وزىممەن جاستى بالا -  كورشى قىزى.

كەزدەسىپ بورتەگۇلدىڭ تۇبىندە ءبىز!..

 سول ءبىر شاق!.. . ءار قۇراقتى تىڭداپ تۇندە.. .

سول قىزدىڭ قىلىعى وزگە بۇلعاق، مۇلدە!

سويلەيمىز: ول -  ورىسشا، مەن -  قازاقشا.

 وينايمىز ءبىر سيقىرلى جۇمباق تىلدە!

سول تىلدە بۇرلەسە ەدى -  مۇڭ بۇرلەسە!

سول تىلدە جايقالسا ەدى مىڭ ءبىر نوسەر!..

سول تىلدە سايرايدى ەكەن بۇلبۇل دا اسەم!

سول تىلدە جارق ەتەدى تۇنجىر كوشە!

سول ءبىر شاق -  پەرىشتەلەر قالاۋى ما؟

 قانقىزدىڭ قاناتتاعى الاۋى ما؟ !..

تابانىم شىمىر ەتە قالعان بىردە،

تاناۋىم ءتيىپ كەتىپ تاناۋىنا!

جاينايدى توبەمىزدە ەن- تەگىن كۇن،

 كوگىلدىر قوشىن ۇستەپ بورتەگۇلدىڭ!.. .

 مەن سولاي -  قىزۇناتۋ عاجابىنىڭ

جۇپارلى بولاتىنىن ەرتە ءبىلدىم!

جۇرەككە بورتەگۇلدەن قوش وڭگەرىپ،

 كۇلەمىن!.. قاراكوزىم -  اسەم كورىك!..

ارمان- اي، امال قانشا، امال قانشا،

 اۋىلعا الىپ كەتتى، شەشەم كەلىپ!

بالا ەدىم، وكسىك تولى سورى -  ىشىندە.

 قارا كوز!.. . جىلادىم با سول ءۇشىن دە؟

.. باياعى بورتەگۇلدىڭ ءيىسىن اڭساپ،

سەمەيگە قايتا كەلدىم ون ۇشىمدە.

سول مامىر! مىرزا اپايىم.. . جاڭبىر دا ەستە.

 ىزدەدىم اياۋلىمدى تەڭبىل كەشتە.

جۇپارى بورتەگۇلدىڭ ەرەن وتكىر:

 "ول قىز جوق!.. . كوشىپ كەتكەن سەنبىلمەسكە!..

 " الجاسىل مازداعانى- اي بورتەگۇلدىڭ!..

مەن سولاي.. . قۇسانى دا ەرتە ءبىلدىم.

جاۋتاڭداپ، جاپىراعىن سيپاي بەرگەم،

جانىمدى ورتەگىردىڭ!..

قازىر دە سەمەيدەمىن. تۇرعىنىمىن.

 مەڭگەرگەم جىر عىلىمىن- مۇڭ عىلىمىن.

 تاعى دا -  مامىر ايى، بورتەگۇلدى!

تاعى دا -  مامىر ايى، بۇلبۇلى مىڭ!

بىلمەيمىن، وڭىمدەگىم سەس پە، مىس پا؟

 .. گۇلدەنەر جۇپار اڭقىپ ءسوز عارىشتا!

دەگەنمەن.. . بورتەگۇلدى يىسكەي قالسام،

 تۇسەدى جاد سۇراپىل قوزعالىسقا!..

قايران، جۇپارى اڭقىعان العاشقى ماحاببات- اي!..

 

بورتەگۇل* (سيرەن) قانقىز* (بوجيا كوروبكا)

 ***

قاعازىم ولسە ولەر، سۇيەگى ابدەن سارعايىپ.

قالامىم ولسە ولەر قانسىراۋمەن. ول -  عايىپ.

 كوكىرەگىندە كوزى بارلارعا وقىلادى شەردىڭ

جۇپار مايىنا شىلقىعان ولەڭ- ماڭدايىم.

 

 كۇننىڭ وتىز ەكى نۇرىنىڭ قۋاتى بار -  وتىز ەكى تىسىمدە.

ياعني، قامقور بولا الامىن -  قاراڭعىلىق ءۇشىن دە!

كورە الامىن اڭدى دا ادامدىق پىشىندە.

 ءتىلىمنىڭ ۇشىندا دا -  پەرىشتەم بار!

شەكسىزدىك بار ىشىمدە!

 

ءومىردى سۇيەمىن ەرتەڭ دە، بۇگىن دە.

 اسپانداي اۋىر -  جۇرەگىمدەگى جۇگىم دە.

 ارمانى جارقىن الباستىعا دا عاشىق بولا الامىن،

 نۇر قۇلپىرىپ، وتىز ەكى ومىرتقامنىڭ دا تۇبىندە!

 

 الپىس ەكى تامىرىمنىڭ ءبارى -  قوش تامىر.

 مۇڭىم دا -  پەندەلەردىكىنەن باسقا مۇڭ.

 مەن -  -  بۇرشىكتەي عانا اڭقىر ويى ىشىندە

قۇدايدى دا قابىلداي الاتىن اقىن دەگەن قاسقامىن!

Massaget.kz