كيۆي قۇسى جايلى قىزىقتى مالىمەتتەر

 استانا. قازاقپارات - بارلىعىمىز كيۆي قۇسى تۋرالى ومىرىمىزدە ءبىر رەت بولسىن ەستىگەن شىعارمىز، الايدا، ۇشا المايتىنىنان باسقا ول جايلى كوپ نارسە بىلە بەرمەيمىز.

ال ءسىز كيۆيدىڭ ءتىلى بولمايتىنىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟ سونداي-اق ونىڭ قۇيرىعى دا بولمايدى. كيۆي قۇسىنىڭ باسقا دا قىزىقتى ەرەكشەلىگى كوپ. كيۆيدىڭ قازىرگى كەزدە 5 ءتۇرى بار. ولار جاڭا زەلانديانى مەكەن ەتەدى. ءدال وسى قۇس جاڭا زەلانديانىڭ ۇلتتىق سيمۆولى بولىپ سانالادى.

كيۆي قۇسىنىڭ دەنە قۇرىلىمىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى

بۇل تاڭعاجايىپ قۇستىڭ سالماعى 1,4-تەن 4 كيلوگرامعا دەيىن جەتەدى. ونىڭ سالماعىنىڭ 3/1 ى ۇشكىر تىرناقتارى بار، وتە مىقتى دا ءتوزىمدى اياقتارىنا تيەسىلى. دەنەسى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ يىسىنە ۇقساس وتكىر، بىركەلكى قوڭىرقاي شاش ءتارىزدى قاۋىرسىنمەن جابىلعان. جىرتقىشتار وسى ءيىسى ارقىلى ونى تەز تاۋىپ الادى.

كيۆيدىڭ قاناتتارى بار ما؟

كيۆيدىڭ قاناتتارى بار، ءبىراق وتە كىشكەنتاي. شامامەن ۇزىندىعى 5 س م بولعاندىقتان، ولار قۇستىڭ دەنەسىندە ءتىپتى بايقالمايدى. سوندا دا باسىن قاناتىنىڭ استىنا جاسىرىپ ۇيىقتايتىن ادەتتەرى بار. بۇل كورىنىس البەتتە، كۇلكىلى كورىنەدى، دەگەنمەن وسىلاي ۇيىقتاۋ كوپ قۇستاردىڭ تابيعاتىنا ءتان. كيۆيلەر ناشار كورەدى، ءارى كوزدەرى دە وتە كىشكەنتاي. سوندىقتان قورەگىن كوبىنەسە ءيىس سەزۋ ارقىلى تابادى. تۇمسىعى جىڭىشكە، ءارى ۇزىن. باسقا قۇستاردان ەرەكشەلىگى تاناۋ تەسىكتەرى تۇمسىعىنىڭ ۇشىندا ورنالاسقان. ال تىلدەرىنىڭ ورنىنا جىڭىشكە ءارى ۇزىن مۇرتشالارى (سەزىمتال قىلشىقتار) بار.

قورەك تابۋى جانە ءومىر ءسۇرۋى

كيۆيلەر تۇنگى ۋاقىتتا بەلسەندى تىرشىلىك ەتەدى، ۇياسىنان شىعىپ، قورەگىن ىزدەيدى. پانالايتىن جەرى: كيۆي ءوز اۋماعىندا (1 شاقىرىم ارالىعىندا) 50-گە جۋىق باسپانا جاساي الادى. ول قۋىستاردى، اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ اراسىن، نەمەسە وزدەرى قازعان ءىندى پانالايدى. تاعى ءبىر قىزىقتى ءجايت: ولار ءىن قازىپ، بىردەن جايعاسىپ المايدى، ءىندى ءشوپ پەن مۇك باسقانشا، ءبىر-ەكى اپتا كۇتەدى. بۇل ايلانى ءىنىن جاسىرۋ ءۇشىن جاسايدى.

كۇندىز سىلبىر، قورقاق كورىنگەنمەن، كەشكى ۋاقىتتا كيۆيلەر ءوز ىنىنەن اسقان سەنىمدىلىكپەن، ءوز اۋماعى مەن ۇرعاشىسىن باسقالاردان قورعاي الاتىنداي جىگەرمەن شىعادى.

بۇل قۇستار اعاشتاردان تۇسكەن جەمىس- جيدەكتەرمەن، جاندىكتەرمەن، شاياندارمەن (سيكلوپتار، دافنييلەر)، ءتىپتى كىشكەنتاي باقالارمەن قورەكتەنەدى. ءوز قورەگىن كيۆيلەر تۇمسىقتارىنىڭ كومەگىمەن ىزدەيدى. ولجاسىن «لوكاتور- شاڭسورعىش» ءتارىزدى تۇمسىقتارىمەن تۇسكەن جاپىراقتار مەن ءشوپتىڭ اراسىنان يىسكەۋ ارقىلى تابادى. قىسقا دا بولسا وتە مىقتى اياقتارىمەن قورەك ىزدەگەندە جاپىراقتاردى، توپىراقتى قازادى.

كيۆي قۇستارى ۇزاق ۋاقىتقا جۇپتاسادى، نەمەسە ءومىر بويى جۇپتارىن ساقتايدى. تۇقىمىن جالعاستىرۋ ءۇشىن «ماحاببات» ويىندارى ماۋسىم ايىنان باستالىپ، ناۋرىز ايىنا دەيىن جالعاسىن تابادى. ۇرعاشى كيۆي وتە ۇلكەن جۇمىرتقا سالادى (ەكى جۇمىرتقا سالۋى سيرەك كەزدەسەدى). جۇمىرتقاسى قۇستىڭ ءوز سالماعىنىڭ 1/4-  ىنە پارا پار كەلەدى. بۇل تۇرعىدا كيۆيگە تەڭەسە الاتىن قۇس جوق شىعار، ءسىرا. جۇمىرتقاسىن 75-85 كۇن بويى قورازدارى باسادى. بالاپان جۇمىرتقانى جارىپ شىققاندا اكەسى مەن اناسى ونى ءوز بەتىنشە قالدىرادى.

بۇل ءۇشىن بالاپاننىڭ 2-3 كۇنگە جەتەتىن تەرى استى مايىنىڭ قورى، تولىققاندى قاناتشالارى جانە ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى بولادى. كىشكەنتاي كيۆيدىڭ ءوسۋى ءۇشىن 3-5 جىل كەرەك. ال كيۆيلەر شامامەن 50-60 جىل ءومىر سۇرەدى. وكىنىشكە وراي، بۇل قۇستاردىڭ %90 ى ءومىرىنىڭ العاشقى 6-7 ايىندا ولەدى.

كيۆيلەردىڭ بۇگىنگى جاعدايى

ەۋروپالىقتاردىڭ جاڭا زەلانديا ارالدارىنا وزدەرىمەن بىرگە ءتۇرلى جانۋارلاردى الىپ كەلۋىمەن (ءيت، مىسىق ت. ب)، سونداي-اق ورمان القاپتارىنىڭ ازايۋى مەن كيۆيتارىزدىلەردى قاۋىرسىندارى ءۇشىن اۋلاۋ سالدارىنان ⅩⅩ عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن كيۆيلەردىڭ سانى كۇرت ازايدى. بۇگىنگى كۇنى كيۆيدىڭ پوپۋلياتسياسى قايتا تولىعۋدا. جاڭا زەلانديا مەملەكەتى بارلىق 5 ءتۇرىن قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قىرۋار ەڭبەك جۇمسادى. 1991 -جىلدان بەرى قاتاڭ قورعاۋعا الىنعان. كيۆيدىڭ ءۇش ءتۇرى حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ قىزىل كىتابىنا تىركەلگەن. ەندى ولاردىڭ ومىرشەڭدىگى %50-عا ۇزاردى.