دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ جىلى تەڭىزدەر

 استانا. قازاقپارات - كەز- كەلگەن ادام تەڭىزدە شومىلعاندى ۇناتاتىن شىعار، اسىرەسە، اۋا- رايى جايلى، ال سۋى جىلى بولسا.

كوبىنەسە قىستىڭ ىزعارلى كۇندەرى سۋعا ءتۇسۋدى ارماندايمىز. ال جەر شارىندا ۇنەمى جىلى تەمپەراتۋرانى ساقتاپ، وزىنە قاراي باۋراپ تۇراتىن تەڭىزدەردىڭ بارىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟

تەڭىز سۋىنىڭ جىلىلىعى كۇننىڭ بەلسەندىلىگى مەن قورشاعان ورتانىڭ تەمپەراتۋراسىنا عانا ەمەس، باسقا دا كوپتەگەن فاكتورلارعا بايلانىستى قالىپتاسىپ وتىرادى.

تەمپەراتۋرا تەڭىزگە كەلىپ قوسىلاتىن وزەندەرگە، اعىمداردار مەن جەلدەرگە جانە بوگەت بولاتىن ارالدار مەن مۇيىستەرگەدە بايلانىستى بولادى. ەڭ جىلى تەڭىزدەر ەكۆاتوردان سولتۇستىككە قاراي، پوليار ماڭى اۋماقتارىنان سۋىق سۋ اكەلەتىن مۇحيت اعىمدارىنان وقشاۋ جەردە ورنالاسقان. ەندەشە الەم بويىنشا تۋريستتەر ءۇشىن تارتىمدى سانالاتىن ەڭ جىلى بەس تەڭىزدى اتاپ وتەيىك.

بەسىنشى ورىندا - ارابيا تەڭىزى

 

قىزىل تەڭىزبەن جانە پارسى شىعاناعىمەن ۇلاساتىن بۇل تەڭىز ءۇندى مۇحيتىنىڭ سولتۇستىك جاعىندا ورنالاسقان. ومان نەمەسە سومالي مەملەكەتتەرىنە بارىپ وسى تەڭىزدە دەمالۋعا بولادى. جازدا تەڭىز سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى 29 گرادۋستى قۇراسا، قىستا تەمپەراتۋراسى 20 گرادۋسقا دەيىن تومەندەيدى. قۇبىلمالى جەل سوعىپ تۇراتىن، مۋسسوندى كليمات ورناعان بۇل تەڭىز دەمالىس ءۇشىن وتە قولايلى مەكەن.

ءتورتىنشى ورىن - تيمور تەڭىزى

 

ءتورتىنشى ورىنعا تيمور تەڭىزى جايعاستى. بۇل تەڭىزدىڭ ەرەكشەلىگى - ول وڭتۇستىك جارتى شاردا ورنالاسقان، جانە ونىڭ وڭتۇستىك بولىگى اۆستراليانىڭ جاعالاۋىن شايىپ جاتىر. بۇل تەرەڭدىگى 435 مەتردەن اسپايتىن كىشىگىرىم تەڭىز. كولەمى كىشى بولعاندىقتان تروپيكالىق كۇننىڭ قىزۋىنىڭ ارقاسىندا سۋى تولىقتاي جىلىنادى. مۇندا مۋسسوندىق سۋبەكۆاتورلىق كليمات ورنىققاندىقتان، تەڭىز سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى 30 گرادۋسقا دەيىن جىليدى.

الايدا، بۇل جەر اسا جايلى دەپ ايتا المايمىز، سەبەبى كليماتى قۇبىلمالى كەلەدى. اۋا- رايى دا، جەلدىڭ باعىتى دا ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى، كۇتپەگەن جەردەن داۋىل مەن سيكلوندار پايدا بولۋى مۇمكىن. سۋدىڭ دا تەمپەراتۋراسى تۇراقتى ەمەس: تەڭىز ايلاقتارىندا تەمپەراتۋرا 31 گرادۋسقا دەيىن جوعارىلاسا، ءۇندى مۇحيتىنا جاقىن بولىگىندە قۇبىلمالى اۋا- رايى مەن داۋىلداردىڭ اسەرىنەن كورسەتىش كۇرت تومەندەپ كەتەدى. ءتىپتى تىنىش ۋاقىتتىڭ وزىندە تەڭىز ءتۇبىنىڭ كۇردەلى بەدەرى مەن باسقا دا فاكتورلارعا بايلانىستى سۋ ايدىنىنىڭ ءارتۇرلى نۇكتەلەرىندە تەمپەراتۋرا كورسەتكىشى ءارتۇرلى بولادى.

ءۇشىنشى ورىندا - اندامان تەڭىزى

 

ءۇشىنشى ورىندا سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى 30 گرادۋسقا دەيىن، ءتىپتى كەيدە ودان دا جوعارى كوتەرىلەتىن - اندامان تەڭىزى. تەڭىز تۋريستتەردى باۋرايتىن تايلاند، مالايزيا سياقتى ءبىرقاتار ەلدەرمەن شەكتەسەدى. بۇل تەڭىز جان- جاعىنان قۇرلىقتارمەن قورشالعادىقتان ۇنەمى جىلى بولىپ تۇرادى، ءارى قىستا دا سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى 22 گرادۋستان تومەندەۋى سيرەك كەزەسەدى. سونداي-اق بۇل تەڭىز ءالسىز تۇزدىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى، ويتكەنى وعان كوپتەگەن وزەندەر كەلىپ قۇيادى دا ونى تۇشىلاندىرادى. سونىمەن قاتار وعان جاڭبىر ماۋسىمى باستالعاننان جاۋىن-شاشىن كوپ مولشەردە تۇسەدى. جاعىمدى كليماتى مەن جىلىلىعىنان باسقا، بۇل تەڭىز كەرەمەت سۋ استى الەمىمەن تارتىمدى، بۇل - دايۆەرلەر ءۇشىن ناعىز جۇماق مەكەن.

ەكىنشى ورىندا - پارسى شىعاناعى

 

بۇل تىزىمدەگى ەكىنشى ورىن سۋىنىڭ تەمپەراتۋراسى 35,6 گرادۋسقا دەيىن جىليتىن پارسى شىعاناعىنا تيەسىلى. بۇل سۋ ايدىنى اسا تەرەڭ ەمەس. ونىڭ ورتاشا تەرەڭدىگى شامامەن 90 مەتردى قۇراعاندىقتان، سۋى تەز جىليدى. سونىمەن قاتار، تەڭىز جان- جاعىنان قۇرلىقپەن قورشالىپ تۇرعاندىقتان تەمپەراتۋراسى تۇراقتى ساقتالادى. مۇندا دەمالۋ ءۇشىن كاتار، كۋۆەيت، باحرەين، يران، ءباا جانە ونىڭ اكۆاتورياسىنا شىعاتىن باسقا دا ەلدەرگە بارۋعا بولادى. ءتىپتى قىسقى مەزگىلدە دە سۋدىڭ تەمپەراتۋراسى 18 گرادۋستان تومەن تۇسپەيدى. بۇل تەڭىزگە ۇلى تيگر مەن ەفرات، كارۋن وزەندەرى كەلىپ قۇيادى. تەڭىز تۇڭعيىعى باي فلوراسى مەن فاۋناسىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە دايۆەرلەر ءۇشىن قىزىقتى مۇمكىندىكتەر اشاتىنى انىق.

الەمدەگى ەڭ جىلى تەڭىز

 

الەمدەگى ەڭ جىلى تەڭىز - قىزىل تەڭىز. ورتاشا تەرەڭدىگى 437 مەتردى قۇرايتىن قىزىل تەڭىز 35 گرادۋسقا، كەيدە ءتىپتى ودان جوعارى تەمپەراتۋراعا دەيىن قىزادى. ول افريكا مەن اراب تۇبەگى اراسىندا ورنالاسقان. ەگيپەت، ساۋد ارابياسى، جيبۋتي جانە ت. ب. ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ جاعالاۋلارىن شايىپ جاتىر. تەڭىز نەگىزىنەن شولمەن قورشالىپ جاتقاندىقتان بۇل جەر وتە ىستىق.

سوندىقتان بۇل كۋرورتقا ادامدار الەمنىڭ تۇپكىر- تۇپكىرىنەن اعىلىپ جاتادى. بۇل مەكەن ءاردايىم تانىمال بولىپ قالا بەرەدى، سەبەبى، بۇل جەردىڭ قىسى دا جىلى. تەڭىز تەك جىلى سۋىمەن عانا ەمەس، ءوزىنىڭ اسەم فلوراسى، فاۋناسىمەندە تارتىمدى. مۇندا مارجاندار تىرشىلىك ەتەدى جانە تەڭىز تۇڭعيىعىندا ەندەميكالىق تۇرلەر كوپ.

جەرگىلىكتى بيلىك سۋ استى الەمىن، ونىڭ بارلىق سۇلۋلىعىمەن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قاتاڭ زاڭدار قابىلداعان. مىسالى: كوراللداردى سىندىرۋعا جانە ولاردى كادەسىيلارعا الۋعا قاتاڭ تىيىم سالادى. دەگەنمەن سۋ استىندا ءجۇزۋ كەزىندە ولاردى قالاعانىڭىزشا تاماشالاۋعا مۇمكىندىگىڭىز بار.

دەمالۋعا جانە شومىلۋعا جارامدى جىلى تەڭىزدەر از ەمەس. مەيلى بۇل بارشامىزعا تانىمال جەرورتا نەمەسە قارا تەڭىز بولسا دا. كەيبىر ادامدار ءتىپتى بارەنس تەڭىزىنە شومىلىپ، ودان ايتارلىقتاي ءلاززات الىپ جاتادى. الايدا، جىلى سۋدا شومىلۋ الدەقايدا جاعىمدى بولار. سونىمەن قاتار، وسى اتالعان تەڭىزدەر كەرەمەت دەمالىس ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاسايدى. قىستا ساياحاتقا شىقساڭىز، جايلىلىقپەن دەمالىسىڭىزدى وتكىزۋگە نيەت بىلدىرسەڭىز، ءدال وسى تەڭىزدەرگە بارۋعا كەڭەس بەرەمىز.