اققاناتپەن دوسىمداي سىرلاسامىن - ايشولپان
جاھاندانۋدىڭ جاڭالىعى شارتاراپتى شارلاپ، الەم جاپپاي جاڭاشىلدىققا ۇمتىلعاندا، ءوزىنىڭ ءداستۇرى مەن سالتىنا، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا دەگەن رياسىز قۇرمەتىنە قىلاۋ تۇسىرمەي، كەرىسىنشە قازاققا ءتان قاسيەتىمەن الاش اتىن جەر دۇنيەگە ءماشھۇر ەتتى. بۇگىندە قولىنا قىرانىن قوندىرىپ، تۇلپارىن تاقىمداعان قازاق قىزىنىڭ بەينەسى شارتاراپتى شارلاپ كەتتى. ايشولپاندى قازاقتىڭ عانا ەمەس، كۇللى كوشپەندىلەردىڭ ابىرويىن كوككە كوتەرگەن «قاناتتى قىز» دەسەك بەك جاراسىمدى. بۇركىتىن باپتاپ، قىز بالاسىنا تاڭسىقتاۋ وسى ءبىر قىزىق تا قيىن كاسىپتى سەرىك ەتكەن ارۋمەن اڭگىمەمىز ساياتشىلىق ونەردىڭ قىر- سىرى اياسىنان ءوربىدى.
- ايشولپان، ءوزىڭىزدى ەلوردامىزدىڭ تورىنەن كورگەنىمىزگە قۋانىشتىمىز. بۇل قازاقستانعا العاشقى ساپارىڭىز ەكەن. كوڭىل كۇيىڭىز قالاي؟ اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز.
- اسەرىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. الەمنىڭ كوپتەگەن جەرىن ارالاپ، تالاي ەلدى كورىپ جۇرسەم دە، قازاقستانعا - تۋعان وتانىما جولىم تۇسپەگەن ەكەن. بۇل - مەنىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە ساقتاپ، ىشتەي تىلەپ جۇرگەن ۇلكەن ارمانىم بولاتىن. قازاقستانعا كەلسەم، ونداعى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى، تاريحي مەكەندەرى، تابيعاتى اسەم جەرلەرىمەن تانىسسام دەگەن ارمانىم بۇگىن ورىندالىپ، ءوزىمدى شەكسىز باقىتتى سەزىنىپ وتىرمىن. استاناداي اسەم قالانى كورىپ، كورىكتى جەرلەرىن ارالاپ، ءالى دە اسەرىمنەن ارىلا الار ەمەسپىن.
- ادەتتە، ساياتشىلىق، ونىڭ ىشىندە بۇركىت سالۋ ونەرىمەن كوبىنەسە ەر ادامدار اينالىسىپ، بۇل ماشىق قىز بالاسىنا جات، تاڭسىقتاۋ سانالادى. ال ءوزىڭىز بۇركىتشىلىككە قالاي كەلدىڭىز؟ قۇسقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىڭىزدى نە وياتتى؟
- جالپى، قۇستىڭ قاسيەتى دەگەن وتە كۇشتى عوي. اۋلەتىمىزدە قۇس باپتاۋ ونەرى - اتا- بابامىزدان جالعاسىپ، اكەدەن بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى كاسىپ، ورەلى ونەر. ءبىزدىڭ ۇيدە اكەم دە، اعام دا بۇركىت ۇستادى. اعام اسكەرگە كەتتى دە، اتا- انامنان رۇقسات الىپ، اعامنىڭ بۇركىتىنە باس- كوز بولدىم. سودان باستاپ قۇس سالىپ، اڭ اۋلاۋ ونەرىنە قىزىعۋشىلىعىم ويانىپ، اكەممەن اڭعا شىعا باستادىم. كەيىن 13 جاسىمدا 18 مەتر قۇزداعى بۇركىتتىڭ ۇياسىنا ءتۇسىپ بالاپان الىپ، ءوزىم باپتادىم. ەكى قاناتىندا نوقاتتاي عانا اق داعى بولعاندىقتان، اتىن «اققانات» دەپ اتادىم. اققانات قازىر ءتورت جاستا. جالپى، بۇركىتتەر ءتورت ايدا ءبىر جاسايدى. ادامنىڭ جاسىمەن ەسەپتەگەندە، 30 جىل ءومىر سۇرەدى. 1 جاستا - بالاپان، 2 جاسىندا - تىرنەك، 3 جاسىندا - تاستۇلەك، ال جاسى تورتكە تولعاندا انا قۇس دەپ اتالادى. دەمەك، قازىر اققانات انا قۇس اتاندى.
- جالپى، قۇستى قالاي تانيسىزدار؟ كەز كەلگەن بۇركىت جاقسى باپتاۋمەن قىران بولىپ شىعا ما، الدە ولاردىڭ دا ەرەكشە تۇرلەرى بولا ما؟
- «ساياتشى باپشىل بولسا - بۇركىتتىڭ باعى» دەگەن قازاقتا جاقسى ءبىر ءسوز بار عوي. وسى ءسوزدىڭ ءمانى زور. بالاپان كەزىندە قۇستىڭ ءبارى بىردەي. كەيبىرەۋلەر بۇركىتتى بالاپان كەزىنەن قاتال ۇستاپ، قاتاڭ ءتارتىپ قويادى. مەنىڭشە، ول دۇرىس ەمەس. ونداي تارتىپتەگى بۇركىت قىسىمعا شىداماي، يەسىنەن ءتۇبى ايتەۋىر ءبىر قاشىپ تىنادى. قۇسپەن ءتۇسىنىسىپ، ءتىل تابىسا، ءتىپتى سىرلاسا دا الۋ كەرەك. بۇل - ۇلكەن ونەر. قۇستىڭ ءتىلى جوق دەگەنىمىزبەن، ولار وتە سەزىمتال. بۇركىتتىڭ باعى تىكەلەي باپتاۋشىسىنا بايلانىستى.
- ال ءسىزدىڭ بۇركىت باپتاۋداعى جەتىستىگىڭىزدىڭ سىرى قانداي؟
- اققاناتىممەن دوسىمداي سىرلاسامىن. ايالايمىن. قۇستى قورقىتىپ نەمەسە شەكتەن تىس اشىقتىرىپ تاربيەلەۋ جاقسى ناتيجە بەرمەيدى. قۇس يەسىنە نەعۇرلىم جاقىنىراق باۋىر باسسا، سوعۇرلىم العىر كەلەدى. ال قۇسبەگىلىك سايىسقا باراردىڭ الدىندا، ارينە ول ەركىندىك ءبىراز شەكتەلەدى. ەڭ اۋەلى قۇستى وزىڭە جاقسىلاپ ۇيرەتىپ، تاماقتان دا ءبىراز شەكتەۋ قاجەت بولادى. يەسىن جاقسى سەزەتىن، ونىڭ دىبىسىن جاتقا تانيتىن بۇركىت شاقىرۋ كەزىندە قاتەلەسپەيدى.
- بۇركىت باپتاۋعا كۇنىنە قانشا ساعات ۋاقىت بولەسىز؟
- مەكتەپتە وقيتىندىقتان، دۇيسەنبىدەن جۇماعا دەيىن ينتەرناتتا ساباقتا بولامىن. ول ۋاقىتتا اققاناتتى اكەم مەن اعام باعادى. ءسىڭلىم دە قازىر بۇركىتشىلىككە قىزىعىپ ءجۇر. دەمالىس كۇندەرى ءوزىم قارايمىن. جالپى، اققانات كۇنىنە 500 گرامم كولەمىندە قويان، تۇلكى، قاسقىر سياقتى اڭداردىڭ شيكى ەتىمەن قورەكتەنەدى.
- بايولكەدە سىزگە دەيىن بۇركىتشى قىزدار بولدى ما؟ كىمگە قاراپ بوي تۇزەدىڭىز؟
- جوق، بولمادى. اۋلەتىمىزدەگى، جالپى سول ايماقتاعى قىزداردىڭ اراسىنان شىققان جالعىز بۇركىتشىمىن. كەيىن مەنىڭ ونەرىم كوپكە تاراپ، ەل ىشىندەگى تانىمالدىلىعىم ارتا باستاعاننان كەيىن، جەتىستىكتەرىمدى كورە كەلە 2-3 -جىلدان سوڭ قىزدار اراسىنان دا جاقسى بۇركىتشىلەر شىعا باستادى. ءتىپتى مەن وقيتىن مەكتەپ- ينتەرناتتاعى بالالار دا قىزىعىپ، اقىل كەڭەستەرىن سۇراپ جاتادى.
- ەڭ العاشقى جەڭىسىڭىز جايلى ايتىپ بەرىڭىزشى؟
- ەڭ العاشقى جارىس، ارينە ەسىمدە. ول ءساتتى ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس. جاسى مەنەن الدەقايدا ۇلكەن ەر ادامدارمەن بىرگە جارىسقا ءتۇسۋ وڭاي بولمادى. ول كەزدە مەن نەبارى 13 جاستا بولاتىنمىن. جەڭەمىن دەپ ءتىپتى دە ويلاعان جوقپىن. قاتىسۋدىڭ ءوزىن قاناعات تۇتتىم. باسىندا قاتتى قوبالجۋ بولدى. ءبىراق، كەيىن ءدال جارىسقا كەلگەن ساتتە ءوزىمدى جيناپ الدىم دا، الدىما ماقسات قويىپ ۇلگەردىم. «ەر ادام ىستەگەن نارسەنى نەگە قىز بالا جاساي الماۋى كەرەك!؟ » دەپ نامىسقا تىرىسىپ، وزىمە ءوزىم جەڭەمىن دەپ ىشتەي سەرت بەردىم. ءسويتىپ، تىلەگىمدى اللا قابىل ەتىپ، 78 بۇركىتشىنىڭ ىشىندە قولعا شاقىرۋدى 5 سەكۋندتا، شىرعاعا سالۋدى 6 سەكۋندتا اتقارىپ، رەكورد بۇزدىم.
- ساياتشىلىق ماۋسىمداعى ولجاڭىز كوپ پە؟
- ارينە، قىس ايلارىندا بۇركىت سالامىز. ۇيدە ەكى بۇركىت بار. بىرەۋى - اكەمدىكى، ەكىنشىسى - مەنىڭ اققاناتىم. العاش قار تۇسكەننەن باستاپ اقپاننىڭ سوڭىنا دەيىن اڭ اۋلايمىز. وسى ۋاقىت ارالىعىندا، ياعني وتكەن قىستا اققانات 14 تۇلكى، 2 قاسقىر الىپ، قانجىعامىز مايلاندى.
- ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدىڭ الەمگە تانىلۋىنا ەڭ العاش يزرايلدىك فوتوگراف اشەر سۆيدەنسكي سۋرەتتەرىنىڭ ىقپالى زور بولدى. ءبىز دە ءوزىڭىزدى سولاي بىلدىك. بۇل كىسىمەن قالاي تانىسقان ەدىڭىز؟
- اشەر مىرزا بىردە بايولكەدەگى بۇركىتشىلەر تويىنا ارنايى كەلىپ، سۋرەتكە تۇسىرەدى. ءبىراق ول كەزدە فوتوگرافتىڭ نىساناسىنا كىلەڭ ەر ادامدار ىلىگەدى. جۇمىسىن ءتامامداپ، ەلىنە قاراي بەت العان قوناق ۇشاعىنا كەشىگىپ قالادى. ءسويتىپ، ۋاقىتى كەڭىپ، شىعارماشىلىق جۇمىسىن ودان ءارى جالعاستىرۋعا جاقسى مۇمكىندىك الادى. ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىپ، مەنى دە ءبىراز سۋرەتكە ءتۇسىرىپ اكەتكەن بولاتىن. كەيىن اشەر سۆيدەنسكيدىڭ فوتوسۋرەتتەرىن كورگەن ا ق ش رەجيسسەرى وتتو بەلل بايولكەگە كەلىپ، 2016 -جىلى «بۇركىتشى قىز» (The Eagle Huntress) اتتى دەرەكتى فيلمىن ءتۇسىردى. سول فيلم جارىققا شىققاننان كەيىن بايولكەنى، ونداعى قازاقتاردىڭ ءومىرىن الەم تانىپ، بايان- ولگەيگە قاراي تۋريستەر اعىلا باستادى. 2017 -جىلى وتتو بەللدىڭ اتالعان تۋىندىسى ءۇشىن ازيا مەن الەمنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقان تۇلعالارعا بەرىلەتىن ا ق ش- تىڭ ايتۋلى ماراپاتتارىنىڭ ءبىرى - «ازيانىڭ باتىر قىزى» («Asia Game Changer Awards» ) دەگەن قۇرمەتتى اتاققا يە بولدىم.
- بۇركىت باپتاۋدى قولعا العان كەزدە، وسىنداي تانىمالدىلىققا قول جەتكىزەم دەپ ويلادىڭىز با؟
- ەشقاشان. ءتىپتى ارمانداپ تا كورمەگەن ەكەنمىن. اللاعا شۇكىرشىلىك ەتەمىن.
- مىنە، مەكتەبىڭىزدى ءتامامداي سالىسىمەن ەلدەگى اعالار ءوزىڭىزدى وتانىڭىز - قازاقستانعا وقۋعا شاقىرىپ جاتىر. بۇل ۇسىنىستى قابىلداۋعا دايىنسىز با؟
- قازىر ويلانىپ جاتىرمىز. اكەم رۇقساتىن بەرسە، استاناعا كەلىپ وقۋعا ءازىرمىن. ارينە، قيماستىق بولادى عوي. ءبىراق ءدال قازىر مەنىڭ ماقساتىم - جوعارى ءبىلىم الىپ، بىلىكتى مامان اتانۋ. اسىرەسە، ءتىل ۇيرەنگىم كەلەدى. ا ق ش- تىڭ گارۆارد ۋنيۆەرسيتەتىنەن شاقىرۋ كەلدى. سوندا ءبىلىم الۋ ءۇشىن دە اعىلشىن ءتىلىن وقۋعا كۇش سالىپ، جاقسى مامان اتانعىم كەلەدى. ەكولوگيا نەمەسە تۋريزم سالاسىن تەرەڭدەتىپ وقىسام دەگەن ماقساتىم بار.
- ال قازاقستانعا كەلگەندە بۇركىتشىلىك ونەرگە قاتىستى جۇزەگە اسىرسام دەگەن وي- ماقسات، جوسپارلارىڭىز بار ما؟
- ماقساتىمدى ءالى قويىپ ۇلگەرمەدىم. الداعى ۋاقىتتا ويلانا، اقىلداسا كەلە ءوز جوسپارلارىمدى ناقتىلايمىن عوي دەپ ويلايمىن.
- قانداي ارمانىڭىز بار؟
- اللا جازسا، ءوز اتىمنان مەكتەپ سالۋ. قازىر «Aisholpan Sun» دەگەن قور اشىپ جاتىرمىن. وندا كەدەي ادامدارعا كومەكتەسۋ جانە جەتكىنشەكتەردىڭ ساپالى ءبىلىم الىپ، ۋاقىتتارىن ءتيىمدى پايدالانۋىنا كوڭىل بولىنەتىن بولادى. بىزدە موڭعوليادا ۋاقىتىن قالاي وتكىزەرىن بىلمەيتىن بالالار بار. سونىڭ سالدارىنان دا بۇرىس جولعا ءتۇسىپ، زياندى ادەتتەرگە اۋەستەنەتىن جاسوسپىرىمدەر كوپ. ساپالى ءبىلىم الماعان سوڭ، قارا جۇمىسپەن اينالىسۋعا ءماجبۇر. ءتىپتى جالاقىلارىن دا دۇرىس المايدى. سونداي ادامدارعا قول ۇشىن بەرىپ، ءبىلىم الۋىنا از دا بولسىن كومەگىمدى تيگىزسەم دەيمىن. سپورت ۇيىرمەلەرى مەن بىلىكتىلىگىن ارتتىراتىن قوسىمشا كۋرستار اشىپ، جاستاردى ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋ جولدارىنا ۇيرەتەتىن جان- جاقتى باعىتتاعى امبەباپ ورتالىق اشۋ جوسپارىمدا بار.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
اڭگىمەلەسكەن نازەركە جۇماباي، «ەگەمەن قازاقستان»