قۇرمانعازى الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇلعاعا اينالدى - ايتجان توقتاعان

None
None
ورال. قازاقپارات - قۇرمانعازى الەمدىك دەڭگەيدەگى تۇلعاعا اينالدى. بۇل تۋرالى كۇي اتاسىنىڭ 200  جىلدىعىنا وراي ورالدا وتكەن «جاھاندانۋ الەمى جانە قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ ماڭگىلىك مۇراسى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي- تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيادا بەلگىلى كۇيشى- ۇستاز، فولكلورتانۋشى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى، پروفەسسور ايتجان توقتاعان ءمالىم ەتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

ونىڭ ايتۋىنشا، قۇرمانعازى - ۇلى كۇيشى، باتىس قازاقستان ءوڭىرىنىڭ كورنەكتى وكىلى، كۇي مادەنيەتىندەگى ەرەكشە تۇلعا. توكپە كۇي ءداستۇرىنىڭ تاماشا جەتىستىكتەرى ەڭ الدىمەن قۇرمانعازىنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى.

 حالىق بەرگەن «كۇي اتاسى قۇرمانعازى» دەگەن اتاق كۇيشىنى اسا جوعارى قاستەرلەۋدىڭ بەلگىسى عانا ەمەس، ول ەڭ الدىمەن - قۇرمانعازىىنڭ ۇلتتىق مۋزىكا مادەنيەتىنە قوسقان زور ۇلەسىنىڭ ايعاعى.

 قۇرمانعازى ءداستۇرلى دومبىرا ونەرىن كوپتەگەن جاڭا جەتىستىكتەرگە جەتكىزدى، جانرلىق، مازمۇندىق- بەينەلىك شەڭبەرىن كەڭەيتتى، جاڭا تاسىلدەر ەنگىزىپ ورىنداۋشىلىق دارەجەسىن كوتەردى. وسىنىڭ ءبارى قۇرمانعازىنىڭ ونەرىن ۇلتتىق مۋزىكا مادەنيەتىندەگى قايتالانباس بىرەگەي كورىنىسى رەتىندە تانىتادى.

 پروفەسسوردىڭ پايىمداۋىنشا، كۇيشىنىڭ مۋزىكالىق مۇراسى وتە باي. ونىڭ شىعارماشىلىعىندا ءداستۇرلى دومبىرا جانرلارىنىڭ بارلىعى ءوز كورىنىسىن تاپقان. كەيبىر كۇيلەرىنىڭ اڭىزىندا نەمەسە شىعۋ تاريحىندا كۇيشىنىڭ ومىرىندە بولعان وقيعالار باياندالادى. سوعان قاراپ قۇرمانعازىنىڭ ءومىربايانىن ناقتىلاۋعا بولادى.

 «قۇرمانعازى - دومبىرا ونەرىنە كوپتەگەن جاڭالىق ەنگىزىپ، ونىڭ ءارى قاراي دامۋىنا زور ۇلەسىن قوسقان دارىندى تۇلعا. ونىڭ ەنگىزگەن جاڭالىقتارىن كۇيلەردىڭ مازمۇنىنان، اۋەن مەن كومپوزيتسيالىق قۇرىلىمىنان، ورىنداۋ تاسىلدەرىنەن اڭعارۋعا بولادى. سولاردىڭ ءبىرى - كۇيدىڭ ەكىنشى (ۇلكەن) ساعاسى. كۇيدىڭ بۇنداي شارىقتاۋ شەگىن قۇرمانعازىعا دەيىن جانە ونىمەن قاتار ءومىر سۇرگەن باسقا كۇيشىلەر دە قولدانعان، ءبىراق ۇلكەن ساعا دەڭگەيى قۇرمانعازىنىڭ شىعارمالارىندا عانا كۇيدىڭ جەكە ءبولىمى رەتىندە قالىپتاستى» دەپ اتاپ ءوتتى ايتجان توقتاعان.

 ÒšÒ±Ñ€Ð¼Ð°Ð½Ò

 قۇرمانعازىنىڭ ەنگىزگەن تاعى ءبىر جاڭالىعى - ەكى اۋەننەن تۇراتىن كۇي قۇرىلىمى. ەكى اۋەندى دەپ كۇيدىڭ باس بۋىنى مەن ورتا بۋىن بولىمدەرىندەگى اۋەندەر ءوزىنىڭ ساپاسى جاعىنان ءبىر- بىرىنە تەڭ بولىپ، شىعارمانىڭ دامۋ بارىسىندا الما- كەزەك ءجۇرىپ وتىراتىن قۇرىلىمدى ايتامىز. بۇل توكپە كۇي قۇرىلىمىنىڭ ەرەكشە ءتۇرى. ەكى اۋەننەن (مۋزىكالىق تاقىرىپتان) تۇراتىن كۇيلەر قاتارىنا «اقباي» ، «الاتاۋ» ، «كىسەن اشقان» ، «امان بول، شەشەم، امان بول» سياقتى كۇيلەردى جاتقىزۋعا بولادى.

 قۇرمانعازى كەيبىر شىعارمالارىندا توكپە كۇي داستۇرىندە بۇرىن- سوڭدى كەزدەسپەگەن جاڭا ادىستەردى قولدانعان، ولار، مىسالى، باس بۋىننىڭ (كىرىسپەنىڭ) جالعىز داۋىستى بولۋى («كىشكەنتاي» ، «سەرپەر» كۇيلەرى) ، قاتار جۇرەتىن (پاراللەلدى) سەكۋندالار، تريتون ۇندەستىگى («ماشينا» ، «سەرپەر» ، «بۇلبۇل» ) ، ورىنداۋشىلىقتىڭ جاڭا ادىستەرى ت. س. س.

 جالپى العاندا، قۇرمانعازىنىڭ مۋزىكاسى جىگەرلى، قايسار مىنەزىمەن، دامۋ بارىسىنىڭ بەلسەندىلىگىمەن، جارقىن مازمۇندىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.

ۇلى كۇيشى قالىپتاستىرعان ءداستۇردى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتكىزگەن - ونىڭ شاكىرتتەرى مامەن، كوكبالا، ەرعالي ەشانوۆ، مەڭدىعالي سۇلەيمەنوۆ، دينا نۇرپەيىسوۆا، ۋاحاپ قابيعوجين، قالي جانتىلەۋوۆ. قازىرگى زامانداعى دومبىراشىلار وسى ءداستۇردى ساقتاپ قانا قويماي، ءارى قاراي دامىتۋدا. مۋزىكالىق مەكتەپتەردە، كوللەدجدەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا دومبىراشىلاردى دايارلاۋ باعدارلامالارىنىڭ ءبىرى قۇرمانعازىنىڭ جەكە ورىنداۋشىلىق- شىعارماشىلىق ءداستۇرى بويىنشا جۇزەگە اسادى.

قۇرمانعازىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى ا. جۇبانوۆتىڭ، پ. ءاراۆيننىڭ، ب. بايقاداموۆانىڭ جانە تاعى باسقا مۋزىكاتانۋشىلاردىڭ ماقالالارى مەن زەرتتەۋلەرىندە جان- جاقتى قاراستىرىلعان. كۇيشى تۋرالى كەيبىر مالىمەتتەر ن. ساۆيچيەۆ پەن ا. زاتايەۆيچتىڭ ەڭبەكتەرىندە بەرىلگەن. دەگەنمەن، ءالى دە بولسا قۇرمانعازىنىڭ وزىندىك ونەرى تولىعىمەن زەرتتەلدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوندىقتان كەلەشەكتە ەتنومۋزىكاتانۋشىلار مەن دومبىراشىلاردىڭ الدىندا تۇرعان ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - كۇيشىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ايرىقشا ءستيلىن، ورىنداۋشىلىق مانەرىن تولىققاندى اشىپ كورسەتەتىن مونوگرافيالىق زەرتتەۋ جازۋ.

ҚұрманÒ

«بۇگىنگى تاڭدا، ياعني قۇرمانعازىنىڭ كۇيلەرى نوتاعا ءتۇسىپ، ءۇنتاسپالارعا جازىلىپ، ساحنادا ورىندالىپ جۇرگەن كەزدە، ن. ساۆيچيەۆتىڭ ۇلاعاتتى سوزدەرى ورىندالعانداي بولدى - قۇرمانعازىنىڭ تۇلعاسى ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىڭ ەڭ بيىك جۇلدىزىنا اينالدى. قازىرگى كەزدە ونىڭ ەسىمى قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ايگىلى. قازاق حالقى ونىڭ مۋزىكاسىن سۇيەدى، ماڭگى ولمەس ونەرىن قۇرمەتتەيدى. قۇرمانعازىنىڭ ەسىمى حالىق اسپاپتار وركەسترىنە، قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىنا، ونەر كوللەدجدەرى مەن مۋزىكا مەكتەپتەرىنە كوپتەگەن قالا كوشەلەرىنە بەرىلگەن. ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا كومپوزيتوردىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشى ورناتىلدى. حالقىمىزدىڭ كۇي مۇراسىنداعى گيمنىنە اينالعان قۇرمانعازىنىڭ "سارىارقاسى" يۋنەسكو- نىڭ التىن قورىنا ەندى. ءومىرى كۇرەسپەن وتكەن كۇي اتاسى قۇرمانعازى تۋعان حالقىنىڭ ەسىندە ماڭگى قالا بەرمەك، » دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن پروفەسسور ا. توقتاعان.

ايتا كەتەيىك، قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ 200 جىلدىعىنا وراي ورالدا بىرنەشە شارا ۇيىمداستىرىلدى.

سوڭعى جاڭالىقتار