قازاقستاندا پايىزسىز نەسيەنى قالاي الۋعا بولادى؟

استانا. قازاقپارات - بۇگىندە الەمنىڭ ءبىرقاتار ەلدەرىندە «يسلامدىق قارجىلاندىرۋ» تۇسىنىگى كەڭىنەن تانىلىپ كەلەدى.

اسىرەسە، جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىن شارپىپ، ەكونوميكانىڭ باتىستىق ەۋروپالىق ۇلگىسى السىرەي باستاعان تۇستا «يسلامدىق قارجىلاندىرۋ» جۇيەسى بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيە تۇسەتىنى ايدان انىق.

وسىعان وراي، ماقالانىڭ بۇگىنگى سانىن - قازاقستانداعى يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جۇيەسى مەن ونىڭ دامۋ بولاشاعى تاقىرىبىنا ارناماقپىز.

يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قازاقستانداعى ورنى جايلى مەملەكەت باسشىسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ ءوزى دە تالاي مارتە مالىمدەگەن ەدى. بۇل رەتتە، ەلباسى 10-دۇنيەجۇزىلىك يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى اياسىندا، بىلاي دەگەن بولاتىن: «قازاقستان 2009-جىلدان بەرى يسلامدىق قارجىلاندىرۋ قاعيداتتارىن زاڭنامالىق تۇرعىدان ەنگىزۋ جونىنەن ت م د مەن ورتالىق ازيادا كوشباسشى سانالادى. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا يسلام بانكينگى، ساقتاندىرۋ جانە ليزينگ سالاسىندا ءوز قىزمەتتەرىن ۇسىناتىن يسلامدىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ تۇتاس ءبىر شوعىرى جۇمىس ىستەيدى».

جالپى العاندا يسلامدىق قارجى جۇيەسىنىڭ وزگەلەردەن ايىرماشىلىعىنا توقتالىپ وتسەك. بىرىنشىدەن، بۇل جۇيەدە پايىزدىق مولشەرلەمەلەرگە شەكتەۋ قويىلعان. ەكىنشىدەن، يسلامدىق بانكتەردىڭ بارلىعى دەرلىك تاۋەكەلدى بولۋ قاعيداتىن ۇستانادى. ۇشىنشىدەن، ويىن-ساۋىق بيزنەسى، شوشقا ەتىن، الكوگول ونىمدەرىن شىعارۋ جانە ت. ب. قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالىنادى. سونىمەن بىرگە ول، انىقتىلىق قاعيداتىنا باسا ءمان بەرەدى. باسقاشا ايتقاندا، ورتاق ءبىر مامىلەگە كەلمەستەن بۇرىن، قوس تاراپتىڭ شارتتارىنىڭ ناقتى ءارى ايقىن بولۋىن كوزدەيدى.

سول سياقتى يسلامدىق بانكتەر دە وزگە بانكتەر سىندى تۇتىنۋشىلارعا قارىز اقشا بەرۋ قاعيداتىمەن جۇمىس جاسايدى. ماسەلەن قاراپايىم بانكتەر قاراجاتتى پايىزدىق ۇستەمەمەن بەرسە، يسلام بانكتەرى قارىزدى ساتۋ-ساتىپ الۋ ترانزاكسيالارى ارقىلى جۇزەگە اسىرادى.

جالپى اتالمىش جۇيە وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارى پارسى شىعاناعى ەلدەرىندە پايدا بولعان ەكەن. ال 1975-جىلى دۋبايدا تۇڭعىش كوممەرتسيالىق يسلام بانكى اشىلسا، قازىرگى تاڭدا الەمنىڭ 50 ەلىندە 400 دەن استام يسلام بانكى جۇمىس جاسايتىن كورىنەدى.

ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان ت م د بويىنشا يسلامدىق قارجىلاندىرۋ ۇلگىسىن العاش قۇرۋشىلاردىڭ قاتارىنا ەنىپ وتىر. تەك 2007-جىلدان باستاپ قانا يسلامدىق بانكتەر قازاقستان نارىعىنا بەلسەندى تۇردە ەنە باستاعانىن ەسكەرسەك، نەبارى ءبىر جىلدان سوڭ ەلدە يسلامدىق بانكينگ قىزمەتى تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەنگەن.

ال، 2010-جىلدان باستاپ قازاقستاندا ابۋ-دابيلىك «Al Hilal» يسلام بانكينگىنىڭ بولىمشەسى اشىلعان. بۇگىندە بانك استانا، الماتى جانە شىمكەنت قالالارىندا جۇمىس جاساپ تۇر. قازىرگى تاڭدا «Al Hilal» بانكىنىڭ اكتيۆتەرى 70 ميلليون دوللاردى قۇراپ وتىر. سول سياقتى ەلىمىزدە «زامان-بانك» يسلام بانكى قىزمەت اتقارۋدا. ونىڭ اكتيۆتەرى بۇگىندە 50 ميلليون دوللاردان اسۋدا.

ەلىمىزدە يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋى ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. ءدال وسى جۇيەنى ەنگىزۋ ارقىلى قازاقستان يندۋستريالدىق ايماقتاردى دامىتۋ ماقساتىندا، سىرتتان كوپ كولەمدەگى ينۆەستيتسيالاردى تارتا الادى. سونداي-اق، ءداستۇرلى قارجىلاندىرۋ كوزىنە تاۋەلدىلىكتى ازايتا الادى. بۇعان قوسا، ەكونوميكالىق تۇراقتىلىققا قول جەتكىزە الادى.

بۇل رەتتە، كۇنى كەشە عانا ەلوردادا ءوز جۇمىسىن باستاعان «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى، ورتالىق جۇمىسىنداعى بەس باعىتتىڭ ءبىرى ءدال وسى - يسلامدىق قارجى جۇيەسىنە ارنالىپ وتىر. وسى ورايدا ورتالىق باسشىسى ق. كەلىمبەتوۆ بىلاي دەيدى:

«استاناداعى حالىقارالىق قارجى ورتالىعىن دامىتۋداعى ماڭىزدى باعىت يسلامدىق قارجىلاندىرۋ بولماق. استانا ءبىزدىڭ وڭىردە يسلامدىق قارجىلاندىرۋ دامىتۋدان كوش باسىندا بولادى دەپ سانايمىز. ءبىز بانك جۇيەسىنىڭ %10 اكتيۆى يسلامدىق قارجىلاندىرۋعا تيەسىلى بولۋى كەرەك دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز جانە وسىنى ءوز الدىمىزعا مىندەت ەتىپ قويدىق».

«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ يسلامدىق قارجى جۇيەسىن ەنگىزۋ جۇمىسىنا شەتەلدىك ساراپشىلار دا وڭ باعا بەرىپ وتىر. بيىلعى جىلى «Astana Finance Days» حالىقارالىق كونفەرەنسياسى شەڭبەرىندە وتكەن استانا يسلام ەكونوميكاسى فورۋمىندا ولاردىڭ ءبىرقاتارى ءوز ويلارىن ورتاعا سالعان ەدى. ماسەلەن، مالايزيانىڭ ورتالىق بانكىندە شاريعات كونسۋلتاتيۆتى كەڭەسى ءتورايىمىنىڭ قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن داتۋك موحد داۋد باكار استانادا بۇل سالا بويىنشا باسەكەلەستەر بولمايتىنىن العا تارتتى.

«باسەكەنىڭ بولۋى - قالىپتى جاعداي. ول بارلىق جەردە، قالا بەردى، ءتىپتى بۇكىل الەمدە دە بار. الايدا ءبىز ءوز كۇشىمىزدى بىرىكتىرۋىمىز كەرەك، سەبەبى نارىق وراسان زور. دەسە دە، سىزدەردىڭ ايماقتارىڭىزدا مۇنداي باسەكە بولمايدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى قازاقستان قارجى ورتالىعىن بارىنەن بۇرىن اشىپ وتىر. مىسالى، مالايزيا مەن دۋباي كاسىپكەرلەرى وسىندا كەلىپ، ينۆەستيتسيا قۇيماقشى بولدى دەلىك. الايدا ولار ءىستى نەدەن جانە قالاي باستايتىنىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. مۇنداي ينۆەستورلاردى ەندى الگىندەي ساۋالدار مازالامايتىن بولادى. سەبەبى بۇل ماقساتتا «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى جۇمىس جاساپ تۇر. بولاشاقتا ءبىز وسى ەلدە يسلامدىق قارجى تاقىرىبىنا ارنالعان سەمينار نەمەسە فورۋم وتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. سوندا سىزدەر مالايزيا، قىتاي، اۆستراليا، كانادا، سينگاپۋر سياقتى ەلدەردەن ادامداردى تارتا الاسىزدار»، - دەيدى ساراپشى.

ال، يسلام ەكونوميكاسى جانە قارجى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى دارەما مەحمەت اسۋتاي بولسا، يسلامدىق قارجى - ەلگە قوسىمشا قارجى اكەلەتىن، يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ ءبىر بولشەگى دەيدى.

«قازىرگى تاڭدا يسلامدىق قارجى جۇيەسىن ۇلى بريتانيا، ليۋكسەمبۋرگ سىندى ۇلكەن قاراجات قورى بار ەلدەردەن قارجى تارتۋ ءۇشىن قولدانىپ كەلەدى. استانا وڭىردەگى نەگىزگى ورتالىق بولىپ تابىلادى. سوندىقتان سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدىڭ وڭىرلىك يسلامدىق قارجىلاندىرۋ حابىنا اينالۋ ارەكەتى - ماڭىزدى ساياسي شەشىم»، - دەيدى دارەما مەحمەت اسۋتاي.

سول سياقتى «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى، يسلامدىق قارجىلاندىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى الىبەك نۇربەكوۆتىڭ اتالمىش جۇيەگە قاتىستى ءوز ايتارى بار. «ەلىمىزدە قازىر 2 يسلامدىق ليزينگتىك كومپانيا بار. ولار 2013-جىلدان باستاپ قازاقستاندا جۇمىس جاساپ كەلە جاتقان Kazakhstan Ijara Company جانە 2017-جىلى ءداستۇرلى ليزينگتىك كومپانيادان يسلامدىققا قايتا قۇرىلعان Al Saqr Finance. Kazakhstan Ijara Company- ءدىڭ نەگىزگى اكتسيونەرلەرى - جەكە سەكتوردى دامىتۋ جونىندەگى يسلام كورپوراتسياسى (ICD) ، «Al Hilal»  بانك جانە «زامان- بانك».

جالپى يسلامدىق قارجى قۇرالدارىن ءدىني نانىم-سەنىمدەرىنە قاراماستان كەز-كەلگەن تۇلعا پايدالانا الادى. قازىرگى تاڭدا، يسلامدىق قارجى جۇيەسى مۇسىلمان ەلدەرىنەن بولەك، ءبىرقاتار ەۋروپا ەلدەرىندە دامىپ كەلەدى. مىسالى، ۇلى بريتانيا، ليۋكسەمبۋرگ، گەرمانيا، وڭتۇستىك افريكا جانە گونكونگ سىندى ەلدەر مەملەكەتتىك يسلامدىق قۇندى قاعازدار شىعارىپ ۇلگەردى».

بۇدان الەم نارىعىندا يسلامدىق قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنە دەگەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقاندىعىن كورۋگە بولادى. ماسەلەن، تەك ۇلى بريتانيانىڭ وزىندە سوڭعى 7-8 جىلدا بەس يسلامدىق بانككە ليتسەنزيا بەرىلگەن. ال، جالپى، يسلامدىق بانكتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ايماقتارىندا قىزمەت كورسەتەدى.

ايتا كەتەرلىگى، اتالعان جۇيە ارقىلى قاراپايىم ەل تۇرعىندارى ءوز بيزنەسىن پايىزسىز نەسيە كومەگىمەن اشىپ، شاريعات زاڭدارىنا سايكەس ونى ۇستەمەسىز قايتارۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. ايتا كەتەيىك، ساراپشىلار قازىردىڭ وزىندە يسلامدىق قارجى نارىعىنىڭ الەمدەگى ۇلەسى 2,5 تريلليون دوللاردان اسقانىن اتاپ وتۋدە.