ول شاق قازاق تىلىندەگى ارىپتەردىڭ بىردە- ءبىر شريفتى ەنبەيتىن كومپيۋتەرلەر ءداۋىرى ەدى - ەۆگەني چۋريكوۆ
مىڭداعان قازاقستاندىقتاردىڭ كومەكشىسىنە اينالعان «Sozdik.kz» سايتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەۆگەني چۋريكوۆ «قازاقپارات» تىلشىسىنە يدەيانىڭ ءاۋ باستا قالاي تۋعانىن، ونى جۇزەگە اسىرۋدا جولدا كەزدەسكەن كەدەرگىلەر مەن لينگۆيستيكالىق ونلاين- قىزمەت ەكرانىنىڭ ارتىندا نە تۇرعانى تۋرالى ايتىپ بەردى.
- «Sozdik.kz» كوزىنىڭ نەگىزىن قالاۋ يدەياسى 20 جىل بۇرىن ويىڭىزعا قالاي كەلدى؟
- جوبا 1999 -جىلى باستالعان. ينتەرنەت- ونىمدەردى جاسايتىن مامان رەتىندە مەنى ينتەرنەتتە قازاق تىلىندەگى پاراقشالاردىڭ مەحانيزمىن قۇرۋ امالى قىزىقتىرا ءتۇستى. ول كەزدە اتالمىش تاقىرىپ وتە از زەرتتەلدى دە، مەملەكەتتىك تىلدەگى پاراقشالار تىم از بولاتىن. ول شاق قازاق تىلىندەگى ارىپتەردىڭ بىردە- ءبىر شريفتى ەنبەيتىن Windows 98 كومپيۋتەرلەرىنىڭ ءداۋىرى ەدى.
اتالعان تاقىرىپتى زەرتتەگەننەن كەيىن مەن اقىرى ديناميكالىق تۇرعىدا تەرەڭ شريفتەردىڭ تەحنولوگياسى نەگىزىندە قازاق تىلىندەگى پاراقشالاردى جاساپ شىعارا باستادىم. 2000 -جىلدىڭ قازان ايىندا وزگە ۆەب- شەبەرلەر بۇل تاجىريبەنى وزىنە الا ءبىلۋ ءۇشىن مەن ءوز زەرتتەۋىمنىڭ قورىتىندىلارىن قازاقستاندىق جۋرنالدارعا ماقالا رەتىندە باستىرىپ شىعاردىم.
قازاق تىلىندەگى ينتەرنەت پاراقشالاردى ءساتتى قۇرعاننان كەيىن مەن بۇل جۇمىستىڭ پايدالى جاعى مەن وسى تەحنولوگيانى پراكتيكالىق تۇرعىدا قولدانۋدى ويلادىم. وسىنىڭ ارقاسىندا ينتەرنەت جەلىسىندە ەكىجاقتى قازاق- ورىس جانە ورىس- قازاق اۋدارمالارىن قۇرۋ تۋرالى يدەيا تۋىپ، 1999 -جىلدىڭ كۇزىندە وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى باستاپ كەتتىم.
- جوبانى باستاعان كەزدە سىزگە قيىنى نە بولدى - ينۆەستيتسيا تابۋ ما، الدە مامانداردى تابۋ ما؟ ءسىز ءاۋ باستا سايتتا جالعىز ءوزىڭىز جۇمىس ىستەدىڭىز بە؟
- باستاپقىدا جوبا بويىنشا جۇمىستى جالعىز ءوزىم اتقارىپ ءجۇردىم. العاشقى جىلىم تولىققاندى سوزدىك قورىن قۇرۋعا جۇمسالدى. 2000 -جىلى قور دايىن بولعاننان كەيىن سايتتىڭ العاشقى نۇسقاسىنىڭ كودى جازىلىپ، كەيىن ول ينتەرنەتتە جاريالاندى. 2002 -جىلدان باستاپ سايت اعىمداعى مەكەنجاي بويىنشا جۇمىس ىستەي باستادى دا، ونىڭ تانىمالدىلىعى ارتا ءتۇستى. 2004 -جىلى وسىنىڭ ارقاسىندا العاشقى گرانتقا دە يە بولدىق. جوبا بويىنشا بىرنەشە قازاق ءتىلدى مۇعالىمدەردى تارتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ، ولار نەگىزگى سوزدىك قورىن تەكسەرۋ جۇمىسىن جۇزەگە اسىردى.
- ونلاين- سوزدىكتى جاسار كەزدە قانداي الەمدىك تاجىريبەلەردى نەگىزگە الدىڭىز؟
- «Sozdik.kz» سايتىنىڭ ەڭ الدىمەن اۋدارماشى ەمەس، سوزدىك ەكەنىن ايتا كەتكەن ماڭىزدى. سوزدىك وسى قورعا سالىنعان سوزدەر مەن ءسوز تىركەستەرىن عانا اۋدارا الادى. ال اۋدارماشى بولسا كەز كەلگەن قيسىنسىز ماتىندەردى اۋدارا بەرەدى، ءبىراق ءسوز بەن سويلەم دەگەن وتە كۇردەلى لينگۆيستيكالىق جانە ماتەماتيكالىق تاپسىرما ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ونى ساپالى اۋدارۋ ۇلكەن ۇجىمنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
باستاپقى جىلدارى رەسەيلىك ABBYY كومپانياسىنىڭ Lingvo ەلەكتروندى سوزدىگى ماعان ايتارلىقتاي ىقپال ەتتى. سونداي- اق، مەن وزگە ينتەرنەت- سوزدىكتەردىڭ قىزىقتى شەشىمدەرىن باقىلاپ وتىرامىن. كەيبىر قىزمەتتەردى ءوزىم ويلاپ تابامىن. قۇندى كەڭەستەر مەن پايدالى تىلەكتەر كەيدە سوزدىكتى قولدانۋشىلاردىڭ وزىنەن دە كەلىپ تۇرادى.
- مەملەكەتتىك ورگاندار قارجىلىق كومەك بەرۋگە نيەت ءبىلدىردى مە؟ الدە، سىزگە حالىقارالىق قورلار مەن بانكتەردىڭ گرانتتارىمەن جۇمىس ىستەۋ قىزىقتى بولدى ما؟
- قارجىلىق كومەك ىزدەپ مەملەكەتتىك ورگاندارعا جۇگىنگەن ەمەسپىن. 2004 -جىلى حالىقارالىق قوردىڭ قازاقستاندىق وكىلدىگىنەن گرانت الىندى، ال 2013 -جىلى وزدەرىنىڭ سايتتارىندا جانە ءبىزدىڭ قوسىمشادا ءوز قىزمەتتەرىن ورنالاستىرا وتىرىپ، جوباعا قازاقستاندىق بانكتەردىڭ ءبىرى كومەك قولىن سوزدى. قازىرگى تاڭدا جوبا سايت پاراقشاسىنداعى باننەرلىك جارنامانى ورنالاستىرۋ ەسەبىنەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.
- ءوز تاجىريبەڭىز بويىنشا قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ سونشالىقتى وڭاي دەپ ايتا الاسىز با؟
- مەن قازاق ءتىلىن ەركىن سويلەي الاتىنداي مەڭگەرمەگەن اداممىن. ءبىراق، ءوز جۇمىسىمنىڭ تالابى بويىنشا كوپتەگەن قازاق سوزدەرىن بىلەمىن، كەيدە ءتىپتى سايتتا قولدانۋشىلاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ كومەكتەسە دە الامىن. جالپى، كەز كەلگەن ءتىلدى مەڭگەرۋ ۋاقىت پەن ەرىك- جىگەردى تالاپ ەتەدى. سونىمەن بىرگە، ءتىلدى ۇيرەنۋدىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ دا ماڭىزى زور. اعىلشىن جانە يسپان ءتىلىن مەڭگەرۋگە تىرىسقان ءوز تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ ايتىپ وتىرمىن.
- «Sozdik.kz» ورىس تىلىندەگى ءسوز تىركەستەرى مەن كەيبىر سويلەمدەردى سوزبە- ءسوز ەمەس، ماعىناسى بويىنشا اۋدارعىسى كەلەتىنىن بايقايمىز. ال ازىرگە ماعىناسى بويىنشا اۋدارۋعا كەلمەيتىن ءسوز تىركەستەرى مەن سويلەمدەر قالدى ما؟ بۇل ماسەلە قالاي شەشىلىپ جاتىر؟
- ءيا، فرازەولوگيالىق اينالىم دەپ اتالاتىن بەرىك ءسوز تىركەستەرىن مىندەتتى تۇردە ماعىناسىنا قاراي اۋدارۋ كەرەك. ءسوزسىز، سوزدىكتىڭ ەلەكتروندى بازاسىنا ەنبەي جاتقان ءالى قانشاما تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى، ماقال- ماتەلدەر بارشىلىق. اتالعان ماسەلە اقىرىنداپ سوزدىك بازانى تولىقتىرۋ جولى ارقىلى شەشىلىپ كەلەدى.
- «Sozdik.kz» سايتىنىڭ شتاتى اۋقىمدى ما؟ مالىمەتتەر بازاسىندا بالكىم جاڭارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، جاڭا سوزدەر قوسىلىپ تۇراتىن بولار؟
- جوبا بويىنشا جۇمىستى كوپ جاعدايدا ءوزىم جالعىز اتقارامىن. ءبىراق، مەنىڭ استانالىق اسقار سىزدىقوۆ دەگەن دوسىم بار. ول sozdik.kz سايتىنىڭ Android جانە iOS قوسىمشالارىنىڭ اۆتورى بولىپ سانالادى. ءبىز ەكەۋىمىز ەكى قالادا تۇرىپ جاتقانىمىزبەن، ءوزارا بەرىك قارىم- قاتىناستا جۇمىس اتقارامىز. وسىنىڭ ارقاسىندا جوبانىڭ ساپالى ءارى ىڭعايلى موبيلدىك قوسىمشالارى جاسالىپ جاتىر.
اۋدارماشىلاردىڭ سوزدىك بازاسى جۇمىسىنا مەن تۇراقتى تۇردە مامانداردى جۇمىلدىرىپ، سوزدىك بازاسىنداعى بەلگىلى ءبىر فراگمەنتتەردى تەكسەرىپ بەرۋدى وتىنەمىن. سونىمەن قاتار، قارجىلىق جاعدايىم مۇمكىندىك بەرگەن جاعدايدا ستۋدياعا دىبىستاۋدى تارتامىن - قازىرگى تاڭعا دەيىن كاسىبي ديكتورلار 16 مىڭ قازاق تىلىندەگى ءسوزدى دىبىستاپ، سايتقا ەنگىزدى. بازاداعى وزگەرىستەر مەن قوسىمشالار ءجيى ەنگىزىلىپ تۇرادى. جوبادا ءتىپتى، ءوز تالاپ- تىلەگى بويىنشا سوزدىك ماقالالارعا ءاردايىم تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، كومەك كورسەتەتىن ادامدار بار.
- سايت جۇمىسىنا بايلانىستى ماقتاۋ سوزدەردى ءجيى ەستىپ تۇراسىز با، الدە سىناۋشىلار دا بار ما؟
- جالپى، ءبىزدىڭ سايت پەن قوسىمشالاردى قولدانۋشىلار جۇمىسىمىزعا جوعارى باعا بەرىپ جاتادى. بۇعان ءبىزدىڭ Android قوسىمشاسىنداعى پاراقشاعا قالدىرىلعان پىكىرلەردى وقىساڭىز كوزىڭىز جەتەدى. قازاق ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەن ادامدار جالپى جاقسى باعا بەرەدى. سوزدىكتى سونىمەن بىرگە بەلگىلى ءبىر ءسوزدىڭ ماعىناسىن اجىراتىپ، ونى قولدانۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ بەرە الاتىن كاسىبي اۋدارماشىلار دا قولدانادى.
سايت جۇمىسىنىڭ مەحانيزمىن تۇسىنبەگەن ادامدار البەتتە جاعىمسىز پىكىرىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ونداي ادامدار قيسىنسىز ءماتىندى اۋدارۋعا تىرىسادى نەمەسە ءسوزدى جازۋدا قاتە تەرەدى. ونداي جاعدايدا سوزدىك ەشكىمگە كومەكتەسە الماسى انىق.
- «Sozdik.kz» سايتىن بولاشاقتا قالاي ەلەستەتەسىز؟
- سوزدىكتىڭ سوزدىك قورىن، اسىرەسە قازاق- ورىس اۋدارماسى باعىتىنداعى بازانى ءالى دە تولىقتىرۋ كەرەك. قازاق سوزدەرىن دىبىستاۋدى جالعاستىرۋ جۇمىسى تۇر. كوپ جاعدايدا سوزدىك اۋدارمانى ءدال بەرە الاتىنداي قازاق ءتىلىنىڭ مورفولوگياسىن دا ەنگىزىپ قويۋ اسا پايدالى بولار ەدى. سونىمەن بىرگە، اعىلشىن- قازاق جانە قازاق- اعىلشىن باعىتتارىن دا بازاعا قوسىپ قويعىمىز- اق كەلەدى. اتالعان تاپسىرمانى ورىنداۋدا تەحنيكالىق تۇرعىدا ءبارى دە دايىن. بۇل مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك- جەكەشەلىك سەرىكتەستىك اياسىنداعى ىنتىماقتاستىق بىزگە اسا پايدالى بولار ەدى.
اۋدارما: ايان بەكەن ۇلى