كامشات بەكجىگىتوۆا، پسيحولوگ: ءوزىن-ءوزى جاقسى كورۋ - ەگويزم ەمەس

 استانا قازاقپارات - قازىرگى ۋاقىتتا جانى قينالىپ، ءارتۇرلى تىعىرىقتان شىعار جول تاپپاي جۇرگەن جانداردىڭ قاراسى قانشاما.

ەل اراسىندا «پسيحولوگقا پسيحيكالىق اۋرۋعا ۇشىراعاندار عانا بارادى» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. بۇل قاتە پىكىر دەر ەدىك.

سەبەبى كۇندەلىكتى تىرشىلىك بارىسىندا كەز كەلگەن ادام ءارتۇرلى كۇيزەلىستى باستان كەشىرىپ، ءىرىلى-ۇساقتى داعدارىسقا ۇشىراپ جاتادى. وسىنداي پروبلەمالار وتباسى جانجالىنا، ىشكىلىككە، تاعى باسقا كەلەڭسىزدىككە ۇلاسادى. بەلگىلى پسيحولوگ، حالىقارالىق كاسىبي كوۋچ كامشات بەكجىگىتوۆامەن وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەر جونىندە ءسوز قوزعادىق.

- قازىرگى ۋاقىتتا ادامداردىڭ باستى پروبلەماسى نە دەپ ويلايسىز؟

- ماعان وسى پروبلەمانىڭ بولعانى ۇنايدى. اقشاسى جوق ادامنىڭ مۇقتاجدىعى اقشا دەسەك، اقشاسى بار ادامداردى قايتەمىز؟ ولاردا دا جەتىسپەۋشىلىك بار. ونىڭ ءبارى رۋحاني كۇيزەلىس دەر ەدىم. ءبىز ءتاننىڭ قالاۋىن اسىرا ورىندادىق. ادەمى كيىنەمىز. ءتىپتى ءبىر تويعا كيگەن كويلەكتى ەكىنشى تويعا كيمەيمىز. نە ىشەم، نە جەيمىن دەيتىن زامان ەمەس. ءبارى بار. جانىمىز شولىركەدى. قازىر سونداي ءبىر رۋحاني اشتىق، رۋحاني كۇيزەلىس بولىپ جاتىر. ءار ادام رۋحاني كۇيزەلىس ارقىلى عانا ءوزىن تابادى.

- اففيرماتسيا تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى. اينامەن جۇمىس ىستەۋدىڭ قانداي پايداسى بار؟

- بۇل وتە قاراپايىم. بايقاپ قاراساق، جاقسى دۇنيەنىڭ كوبى قاراپايىم نارسەنىڭ ارتىندا جاتادى. لۋيزا حەيدىڭ كەڭەستەرى ارقىلى كوپ نارسە ءتۇسىندىم. قازاقتا «جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس» دەگەن ءسوز بار.

اپام ۇنەمى «جامان ءسوز ايتپا، پەرىشتەلەر ءاۋمين دەپ قويادى» دەپ ايتىپ وتىراتىن. سونى تۇسىنبەپپىز. ادام ءوزىن جاقسى كورۋى كەرەك. ءوزىن-ءوزى جاقسى كورۋ - ەگويزم ەمەس. ول - اللا تاعالا سەنى قالاي جاراتتى، سوعان رازى بولۋ، ءوزىڭدى بار بولمىسىڭمەن قابىلداۋ. وزىڭە ءوزىڭ ۇناماساڭ، باسقاعا «مەنى ءسۇي، جاقسى كور» دەپ ايتا المايسىڭ. ءبىرىنشى ءوزىڭدى قابىلدا. سول كەزدە سەنى بۇكىل الەم جاقسى كورەدى.

ءوزىن دە، وزگەلەردى دە وزگەرتەم دەگەن ادام ءۇشىن تاپتىرماس قۇرال - اينامان جۇمىس ىستەۋ. بىزگە «سەن ءوزىڭدى جاقسى كور، سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى، سەن جاساي الاسىڭ» دەپ ەشكىم ايتپاعان. ءوزىڭدى-ءوزىڭ باعالاۋ ءۇشىن الدىمەن ءوزىڭدى جاقسى كورۋىڭ قاجەت. ءوزىڭدى جاقسى كورىپ، ىشكى سەنىمىڭ ارتقان كەزدە ادامداردىڭ پىكىرى ماڭىزسىز بولىپ قالادى. «مەن مۇنى جاساي الام»، «مەنىڭ قولىمنان كەلەدى» دەپ ءجيى ايتۋ كەرەك. جاقسى وي جاقسى ءسوز تۋدىرادى. جاقسى ءسوز جاقسى ارەكەتكە يتەرمەلەيدى. ماسەلەن، ءبىر ءانشى ساحناعا شىققاندا قاتتى قوبالجىدى دەلىك. كويلەگىم دۇرىس بولماي تۇر، قىرتىس سياقتى دەپ بۇكىل ويىن سول كويلەككە سالسا، جاقسى ونەر كورسەتە المايدى. ونىڭ ءبارى ىشكى سەنىمسىزدىكتەن. سوندىقتان ەڭ اۋەلى ىشتەگى سەنىمدى وياتۋ قاجەت.

- بايقاساق، بارلىق ادام باقىت ىزدەپ جۇرگەندەي كورىنەدى. باقىت ىزدەگەن ادامنىڭ ومىرگە كەلۋ ماقساتى قانداي؟

- بۇكىل ادام باقىت ىزدەپ جۇرگەنى شىندىق. باقىت ءدال وسى جەردە، ءبىزدىڭ قاسىمىزدا. سىزبەن كەزدەسىپ وتىرعانىمنىڭ ءوزى باقىت دەپ ەسەپتەيمىن. ادەتتە ادامدار حان سارايىنداي ءزاۋلىم ءۇيىم بولسا، قىمبات كولىگىم بولسا، جاعدايىم جاقسى بولسا، مەنەن باقىتتى ادام بولماس ەدى دەپ جاتادى. بۇل مۇلدە قاتە پىكىر. جاياۋ ءجۇرىپ باقىتتى سەزىنە الماساڭ، قىمبات كولىگىڭ نەمەسە ءزاۋلىم ءۇيىڭ بولعاندا دا باقىتتى بولا المايسىڭ. باقىت - ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىڭدى، ءتىرى جۇرگەنىڭدى سەزىنۋ. قالعان دۇنيەنىڭ ءبارى ۇساق- تۇيەك نارسە دەپ ويلايمىن.

- دەسە دە ماقساتقا جەتۋ ءار ادامنىڭ نەگىزگى نىساناسى ەمەس پە؟ ماقساتتى قالاي ايقىنداۋعا بولادى؟

- ماقسات جونىندە ماعان كۇنىنە مىڭنان اسا حات كەلەدى. ولاردىڭ سەكسەن-توقسان پايىزى ماقساتىن ىزدەپ جۇرگەن ادامدار. ماقساتى جوق ادام اركىمنىڭ قولشوقپارى. كىم نە ايتسا، سونىڭ ايتقانىمەن جۇرەدى. ماقسات - ءومىر سۇرۋدەگى دۇرىس باعدار. وعان جەتۋ جولىنداعى ناقتى جوسپارى بار ادام اداسپايدى. اتاقتى لوگوتەراپيەۆت ۆيكتور فرانكل ادام ءۇش جاعدايدا ءومىردىڭ ءمانىن تابادى دەيدى.

ءبىرىنشى - ىستە. ءارتۇرلى ىسپەن اينالىسىپ، ءبارىن كورگەن ادام تۇبىندە ءوز ءىسىن تابادى. ەكىنشى - ومىرىڭە الدەبىر ادام كەلگەندە. بەيتانىس ادام الدەقانداي سەبەپتەرمەن ءسىزدى مۇلدە وزگەرتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ءۇشىنشى - قاتتى قينالعاندا. ادام تىعىرىققا تىرەلىپ، ەندى قايدا بارارىن بىلمەي كۇيزەلىسكە تۇسكەن كەزدە ءومىردىڭ ءمانىن تابادى. ءوزىم وسى ءۇشىنشى جاعدايدا عانا ءومىردىڭ ءمانىن تاپتىم. ماقسات - ءوزىڭنىڭ سۇيىكتى ىسىڭمەن اينالىسۋ.
ماسەلەن، ماعان جازعان ۇنايدى. پسيحولوگيانى وقىدىم، ءتۇرلى كۋرستاردى ءبىتىردىم. قازىر سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزىپ ءجۇرمىن. قانشا اقشا بەرسە دە ول ماعان قۋانىش سىيلامايدى. سەبەبى مەنىڭ سۇيىكتى ءىسىم - جازۋ. ومىرلىك ماقساتىم - ادام بالاسىنا پايدالى بولۋ. ەگەر دىتتەگەن ماقساتىڭا جەتسەڭ، جوعارىعا قولىڭدى سوزىپ كور. قولىڭ ەشتەڭەگە تىرەلمەسە، ارى قاراي ءجۇرۋ كەرەك. اللا تاعالانىڭ ادامعا بەرگەن ۇلكەن سىيى - شەكسىز قابىلەت. ونى اشا ءبىلۋ قاجەت. ءوز ىسىڭمەن اينالىسقان كەزدە عانا ومىردەن ءلاززات الاسىڭ. ول كەزدە اقشا دا ءوزى كەلەدى. وعان ەش باس قاتىرمايسىڭ. سول سەبەپتى ءار ادام الدىمەن ماقساتىن ايقىنداپ العانى دۇرىس.

- «مىقتى بولساڭ، ءوزىڭنىڭ ءناپسىڭدى جەڭ» دەيدى حاكىم اباي. ادامنىڭ وزىمەن كۇرەسى ءومىر بويى جالعاسادى. سىزبەن كەزدەسەتىنىمدى ەستىگەن ءبىر دوسىم جامان ادەتتەرىن تاستاي الماي جۇرگەن جاقىن دوسىنا كومەكتەسكىسى كەلەتىنىن ايتىپ ەدى...

- ءبارىمىز اينالامىزدى وزگەرتكىمىز كەلەدى. «امالدار نيەتكە بايلانىستى» (حاديس). بارلىعى وسى نيەتتە تۇر. ەگەر ادامنىڭ ءوزى قالاماسا، بىلايشا ايتقاندا وزگەرۋگە دەگەن نيەتى بولماسا، ون پسيحولوگتى اپارساڭ دا وزگەرمەيدى. وتە قيىن. سوندىقتان نيەت ماڭىزدى. نيەتى كۇشتى، وزگەرۋدى قاتتى قالاعان ادامعا ەشتەڭە كەدەرگى بولا المايدى. ونداي ادام قالاعانىنا قول جەتكىزەدى.

- سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ترەنينگ سالاسى دامىپ جاتىر. ەل اراسىندا ترەنينگ- سەمينارلاردىڭ كوبەيۋى تۋرالى ءارتۇرلى پىكىر بار. ءبىرى بيزنەس دەسە، ەندى ءبىرى تۇك پايداسى جوق، حالىقتى الداۋ دەيدى. نە ايتاسىز؟

- تۇك جاساماعان ادامعا ديۆاندا وتىرىپ الىپ سىناۋ وڭاي. ترەنينگ كوبەيدى دەپ ايتا المايمىن. ساۋساقپەن سانارلىق قانا بيزنەس-ترەنەرلەر بار. ارى كەتسە، ونعا جەتەتىن شىعار. ونىڭ وزىندە استانا مەن الماتىدا عانا. جالپى اركىم شاماسى جەتكەنشە اناليز جاساۋى كەرەك. بار. كور. تىڭدا. كەرەگىڭدى ال، كەرەك ەمەسىن سول جەردە قالدىر. ترەنينگتىڭ كوبەيگەنى جاقسى. ودان ەشكىم جامان بولمايدى. ۋاقىت ءوزى ساراپتايدى. شىنىمەن سول سالانىڭ ادامى قالادى، بولماسا كەتەدى. ەش زيانى جوق دەپ ويلايمىن. تەك ءار ادام ساراپتاي بىلسە بولدى.

- كۇنىڭىز قالاي باستالىپ، قالاي اياقتالادى؟

- كۇندە تاڭعى بەستە تۇرام. تاڭ نامازىنان سوڭ مىندەتتى تۇردە كوپ مولشەردە سۋ ءىشىپ الىپ، دالاعا شىعىپ ءبىر ساعاتتاي جۇرەم. ءوزىمدى سوعان تاربيەلەيمىن. پايدالى بولعان سوڭ ىستەيمىن. جۇگىرۋ ماڭىزدى ەمەس. جۇگىرسەڭىز جاقسى، ارينە.

ءبىراق تاڭەرتەڭگىلىك جاياۋ ءجۇرۋدىڭ ءوزى وتە پايدالى. سودان سوڭ تاڭعى اس دايىندايمىن. بالالارىم ۇيقىسىنان ويانادى. ارى قاراي جوسپار بويىنشا جۇمىسىم باستالادى. ال كەشكە ەرتە جاتام. ەڭ باستىسى - جاتار كەزدە جاقسى كوڭىل-كۇيمەن ۇيىقتايمىن. توي-تومالاق، جيىنداردى ۇناتپايمىن. التىن ۋاقىتتى پايداسىز دۇنيەلەرگە جۇمساعىم كەلمەيدى. كەيدە الەۋمەتتىك جەلىدە وتىرىپ اركىمنىڭ جازباسىنا پىكىر قالدىرىپ، قىزىلكەڭىردەك بولىپ جاتاتىن ادامداردىڭ ۋاقىتىن ماعان بەرسە عوي دەپ ويلايمىن...

- بالا تاربيەسى وتە ماڭىزدى. بالا دۇرىس قالىپتاسىپ، ءوسۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- كەز كەلگەن اتا-انا بالام قانداي، قالاي تاربيەلەپ جاتىرمىن دەپ مىندەتتى تۇردە ويلانادى. بالالاردى زەرتتەي كەلە بايقاعانىم - بىزدە بالانىڭ قابىلەتىن اشاتىن مەكتەپ جوق ەكەن. قازىر وسى ولقىلىقتىڭ ورىن تولتىرۋ ماقساتىندا بالالاردىڭ قابىلەتىن انىقتايتىن ورتالىق اشىپ جاتىرمىن. مامانداردى ءوزىمىز وقىتىپ، دايىندادىق. قىركۇيەكتەن باستاپ ىسكە كىرىسپەكشىمىز. بالانىڭ قابىلەتىن كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ انىقتاپ، سوعان قاراي باعىتتاسا، ارنەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ ۋاقىتىن قۇرتپايدى. پروبلەما كوپ، اناۋ-مىناۋ دەپ وتىرا بەرمەي، قولىمىزدان كەلگەن نارسەنى جاساۋىمىز قاجەت. ءارقايسىمىز مۇمكىندىگىمىزشە قيمىلداساق ۇتىلمايمىز.

- اقشا ءوزى كەلەدى دەيسىز. ونىڭىز دۇرىس تا شىعار. ال اقشا تۋرالى كوپ ويلايتىندارعا نە دەيسىز؟

- ەڭ ءبىرىنشى اقشانى جاقسى كورۋ قاجەت. كەلگەن اقشا تەك قانا جاقسىلىق اكەلەدى. اللا تاعالانىڭ ادامعا بەرەر ريزىق- نەسىبەسى شەكسىز. ۇلكەن قارىزعا باتتىڭ با، وندا قولىڭا اقشا تيگەن كەزدە از- ازدان بولسا دا قايتارۋدى ويلا. ايلىعىڭنىڭ ون پايىزىن قارىزعا بەر. قارىزىڭدى قيماي بەرۋدى قوي. سەبەبى العان كەزدە قۋاندىڭ عوي. قايتاراردا دا قۋانىپ بەر. قارىزىڭدى بەرەردە قارىز قايتارىپ ەمەس، ماعان قۋانىش سىيلاعان اقشانى بەرىپ جاتىرمىن دەپ ويلا. سوندا ول ساعان وڭاي ءارى تەز كەلەدى. بۇل ۇلكەن تاقىرىپ. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە تاۋىسىپ بىتپەيمىز. قازىر وسىعان قاتىستى ءبىر كىتاپ جازىپ جاتىرمىن.

- جاستارعا تاپ قازىرگى كۇنى قانداي كەڭەس بەرەسىز؟

- قازىر اينالىسىپ جۇرگەن ءىسىڭ سەنىكى مە، جوق پا؟ ەڭ ءبىرىنشى سونى انىقتاپ ال. وزىڭدىكى ەكەنىن تۇسىنسەڭ، سول باعىتتا ءوس، سول باعىتتا ءوزىڭدى دامىت. كور. ۇقسا. ۇيرەن. ءبىراق بىرەۋدى كوشىرمە. سەبەبى سەن دە ەرەكشە تۇلعاسىڭ. جان-جاقتى دامى. ءوز سالاڭنىڭ مىقتىسى بول!

 

اڭگىمەلەسكەن

جانداربەك جۇماعۇلوۆ

«اق جەلكەن» جۋرنالى، №8

تامىز 2018 -جىل