قويشىبەك مۇباراك: مەنىڭ ءار شىعارمامنىڭ ارتىندا ءبىر ايەل تۇرادى
وسىعان دەيىن ميستيكا جانرى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ شىعارمالارىندا ءبىر دەتال رەتىندە عانا كورىنىس تاۋىپ كەلگەنى بارىمىزگە بەلگىلى. سول جانرعا بۇل كۇندە قويشىبەك مۇباراك تۇبەگەيلى بەت بۇرىلىس جاساپ، ميستيكالىق اڭگىمەلەرگە تولى ەكى بىردەي كىتابىن وقىرمانعا ۇسىنىپ ۇلگەرگەن تالانتتى جازۋشى. اۆتورمەن از- كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك...
- قويشىبەك اعا، بۇگىنگى قازاق ادەبيەتىندە ميستيكالىق جانردى قايتا جاڭعىرتقان جازۋشىنىڭ ءبىرىسىز. ادەبيەتتەگى وسى ءبىر كومەسكىلەنگەن تاقىرىپقا بەت بۇرۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟
- ءبىر اۋىز سوزبەن ايتار بولساق: مەنىڭ وسى جانردى تالداۋىما مەنىڭ جاساعان، تولىسىپ ەرجەتكەن ورتام - اۋىلىمنىڭ ىقپالى كوپ بولدى دەر ەدىم. بالا جاستان كىتاپ جاستانىپ وقىدىم. اكەي ءار رەت اۋدان ورتالىعى مەن ۇلكەن قالالارعا بارعاندا ماعان بازارلىققا سۋمكالاپ كىتاپ اكەلىپ بەرەتىن. اۋىلدا كىتاپ كەمىرگىش اعالارىمىز كوپ بولدى. اكەم دە كىتاپ قۇمار ادام ەدى. ۇيدەگى كىتاپتاردىڭ بارلىعىن وقىپ تاۋىسىپ تاستاعاسىن، كورشىلەردىڭ ۇيىندە قانداي دا بولسا وقۋعا جارارلىق دۇنيە بولسا، الىپ وقىپ تۇراتىنمىن.
مەن سيۆيليزاتسيادان الىس اۋىلدا ءوستىم. تەلەديدار تۇگىلى توكتىڭ ءوزى كەشكى شاي ءىشىپ، توسەك سالعان ۋاقىتقا دا جەتپەيتىن ۋاقىتتا ءوشىپ قالاتىن. سونىڭ وزىندە دە كەروسين شامنىڭ تۇبەندە تالاي تومدىقتاردى تاڭنان- تاڭعا جالعاپ وقىپ تاستايتىنمىن.
سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ادامدارىنىڭ ەرتەگىگە بەرگىسىز اڭگىمەلەرىنە قۇلاق قۇرىشىمدى قاندىرىپ ءوستىم. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ دەنى باقسى- بالگەر، قۇمالاقشى، جاۋرىنشى، بالشى نەمەسە شايداي اشىق اسپانعا قارا بۇلت ءۇيىرىپ جاۋىن جاۋعىزا الاتىنى، تاسقىن سۋدى تەرىس اعىزاتىن موللا. بارماعىڭ سىيمايتىن قۇمىراعا ادامدى كىرگىزىپ شىعارادى ەكەن دەيتىن. ءتىپتى، پەرىنىڭ قىزىن دۋالاپ ۇيلەنىپ الىپتى دەپ اۋىل وسەگىنە ءىلىنىپ جۇرەتىن باقسىلارى كوپ اۋىلدا ءوستىم.
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ادامدارىنىڭ اڭقىلداق مىنەزدەرى سونداي. وسىنىڭ بارىنە سول كەزدە ەندى ەس كىرە باستاعان مەنى قويىپ اۋىلدىڭ اقساقالدارى دا سەنەتىن. بۇنىڭ مەنىڭ كوكەيىمە ورناعانى سونشا، ەسەيىپ قولىما قالام العالى تەك وسى تاقىرىپتا عانا جازا الاتىنىمدى بىلگەندەي بولدىم... راسىن ايتسام، باسقا تاقىرىپتا جازۋعا بولار ەدى. ءبىراق مەن ءوزىمنىڭ بار شىعارماشىلىق قۋاتىمدى وسى جانرعا ارناۋدى ماقسات تۇتقان اداممىن. مەنەن بۇرىن دا قازاق ادەبيەتىندە بار ءۇردىس. ءبىراق جەكەلەگەن شىعارمالاردىڭ ىشىندە قوسىمشا دەتال رەتىندە عانا الىنىپ ءجۇردى. سوندىقتان دا مەن ءوز شىعارماشىلىعىمدى تۇتاستاي ميستيكاعا ارناعاندى دۇرىس دەپ تاپتىم.
- جازۋشى د. امانتاي «قويشىبەك مۇباراكتىڭ شىعارمالارى ميلوراداتا پاۆيچتى ەسكە تۇسىرەدى»، - دەپتى ءبىر سۇحباتىندا. ال ءسىز شەتەلدىك اۆتورلارمەن قانشالىقتى تانىسسىز؟ الەم ادەبيەتىنەن كىمدەردى ءوزىڭىزدىڭ كىتابي ۇستازىم دەپ ايتا الاسىز؟
- مۇمكىن ديدار اعام ايتقانداي ءبىر ۇقساس جاقىندىقتار بولۋ كەرەك. ميلوراداتا پاۆيچ - پوستمودەرنيزىمنىڭ جارقىن وكىلدەرىنىڭ ءبىرى. ول تىلسىم كۇشتەر تۋرالى جانە ونى تانىپ ءبىلۋدىڭ جولدارى تۋرالى جازعان جازۋشى. ءارى مىقتى اقىن. بىزدە ورتاق تاقىرىپ بار. مۇمكىندىگىنشە الدىڭعى بۋىن جازۋشىلاردان ساباق الۋعا، ولاردىڭ جولىن جالعاۋعا شامامىزشا تىرىستىق. ەگەر بىرەۋدى ەسكە تۇسىرە الساق، سونىڭ جولىن قۋعانىمىز شىعار دەپ ويلايمىن.
بىزدەگى پوستمودەرنيزىمنىڭ بىردەن ءبىر وكىلى بولىپ سانالاتىن ديدار اعام شىنىندا دۇرىس بايقاعان شىعار (كۇلدى). مەنىڭ مەكتەپكە بارعان كەزىمدە ق ح ر داعى قازاقتاردىڭ لاتىنشادان توتە جازۋعا اۋىسىپ جاتقان وتپەلى كەزەڭىنە تۋرا كەلدى دە، تۋرا سول مەزەتتە قىتاي قازاقتارى شەتەل، اسىرەسە، باتىس جازۋشىلارىن كوپتەپ اۋدارىپ باستى. ارينە، كوبىسى سوتسياليستىك رەجيمدەگى ەلدىڭ قاعيداتىنا سياتىندارى. باتىس ادەبيەتىمەن سول كەزدەن باستاپ ەتەنە تانىسپىن دەپ ايتا الامىن.
مەنى اسىرەسە جاپون ادەبيەتى قىزىقتىرادى. سوسىن لاتىن امەريكالىق جازۋشىلاردى جانىم سۇيەدى. جەكەلەگەن اۆتورلاردان ايتار بولسام بالزاكتان باستاپ، لەف تولستوي، شەحوۆ، شولوحوۆ، كافكا، گارسيا ماركەس، فولكنور، وسكار ۋايلد، كوبو ابە، ماسارۋ، تاندەاكي مۋساسي، اكۋتاگاۆا، مۋراكامي، يۋكيو ميسيما، لاۋ شى، لۋشۇن ... ايتا بەرسەك كوپ ارينە. جانە قازاق ادەبيەتىنىڭ كەشەدەن بۇگىنگە دەيىنگى كلاسسيكتەرى ءبارى دەرلىك - مەنىڭ كىتابي ۇستازدارىم دەپ ايتۋعا بولادى.
- «پەرى كوشى» اڭگىمەڭىز دە، پەرى قىزى مەن ادام اراسىنداعى قارىم- قاتىناس ايتىلادى. سوندا «.. .جاراتۋشى العاشقى ادامدى تەك وزىنە قۇلشىلىق ەتۋ ءۇشىن عانا» جاراتقانىن، ال «ادامزاتقا ماحاببات، قۋانۋ، مۇڭايۋ، ءسۇيۋ، ءسۇيدىرۋ سەزىمدەرىن پەرىلەر ۇيرەتكەن» دەيسىز. بۇل ءدىني- يدەاليستىك كوزقاراستان تۋىنداعان اڭگىمە ەكەنى انىق. ءسىز وسى اڭگىمەڭىز ارقىلى وقىرمانعا نەنى مەڭزەدىڭىز؟
- اۋەلى ءبىر دۇنيەنىڭ باسىن اشىپ الايىق. مەن قاتارداعى مۇسىلمانمىن. ءبىراق ءدىننىڭ قاتاڭ قاعيداتتارىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن، ءدىندارلار قاتارىنان ەمەسپىن. كەيبىر سىڭار جاقتى، ادام بالاسىنىڭ ەركىن- ءجۇرىپ تۇرۋىنا قاتىستى ءدىني تيىمدارعا باعىنبايتىن مۇسىلمانمىن. مەن قاسيەتتى ءتورت كىتاپتى، سونىمەن بىرگە «كاببالا»، «اۆەستا»، «حيسا ءسۇل انبيە» جانە ەسكىدەن كەلە جاتقان الحيميا، استرولوگيا، مەتافيزيكانى يۋدايزم، بۋدديزىم، يندۋيزم تۋرالى كىتاپتاردى وي قۋاتىمنىڭ جەتكەنىنشە وقىپ ساراپتاپ كوردىم.
ادامنىڭ جەرگە ءتان ەمەس ەكەندىگىن، ادامنىڭ العاشقى جاراتىلىسىنىڭ دا وزگەشە ماقساتتا بولعاندىعىن ءتۇيدىم. جەرگە ءتان ەمەستىگىنىڭ جالعىز دالەلىن ايتۋعا بولار. جەر بەتىندەگى تىرشىلىك يەسىنىڭ، جىرتقىشتىعى مەن ايۋاني ماقۇلىقتىعى ءتىرى كەزىندە قانشالىقتى قورقىنىشتى بولعانىمەن، ولگەن سوڭ ەشقانداي ۇرەيلىلىگى قالماي جەمتىك بولىپ جەرگە ءسىڭىپ كەتەتىندىگىنەن- اق كورۋگە بولار.
ال ادامنىڭ ءتىرى بولمىسىنان ولگەن مۇردەسى الدەقايدا ۇرەيلى عوي. جان قانشا تىربانىپ جەر بەتىندە يكەمدەلىپ جۇرگەنىمەن، دەنەدەن شىعىپ كەتكەسىن ءتان ءوزىنىڭ جات قالپىنا ءوتىپ كەتەدى عوي. وسىنى تاعى ءبىر شىعارمامدا ايتتىم. بۇنىڭ بارلىعى شىنىمەن دە ءدىني ادەبيەتتەردى كوپ وقىعانىمنان بولسا كەرەك. ال سۇراعىڭا كەلسەك، بابالارىمىز ايتاتىن «جالعان دۇنيە- اي» دەگەن ويعا تىرەگەن ەدىم.
- ءسىزدىڭ «تارعىل مىسىق» اڭگىمەڭىزدى وقىپ وتىرعاندا، بىردەن «ەر توستىك» ەرتەگىسى ەسكە تۇسەدى. ويتكەنى جىلان پاتشالىعى مەن بىرگە جەر استىندا تىرشىلىككە تولى تىلسىم كۇش بارى حالىق ەرتەگىلەرىندە دە كەزدەسەدى. بۇل اڭگىمەڭىز قيال- عاجايىپ ەرتەگىلەرىنە ەلىكتەۋدەن تۋعان تۋىندى ما دەگەن دە وي كەلدى.
- ءيا دۇرىس ايتاسىڭ. ميستيكانى ەشكىم قولدان جاساي المايدى. بار ميفكە بايلاپ اكەلگەندە عانا ول تازا ميستيكاعا اينالادى. بولماسا ول، فانتاستيكا، فەنتيزم بولماسا، گوتيكاعا اينالىپ كەتەدى. سول ءۇشىن مەنىڭ كەز كەلگەن شىعارمامنىڭ استىندا ارينە ءبىر- ءبىر اڭىز- ەرتەگىنىڭ جاتاتىنى داۋسىز. سول ءۇشىن دە كۇنى بۇگىنگە دەيىن الەم حالىقتارىنىڭ ەرتەگىلەرىن جيناپ الىپ وقيمىن. ءبىر حالىقتىڭ ارعى بولمىسىن بىلگىڭ كەلسە، سونىڭ ەرتەگىسىن وقى دەر ەدىم.
- اڭگىمەلەرىڭىزدەگى تىلسىم كۇشكە يە، ميستيكالىق كەيىپكەرلەردىڭ ءبارى ايەل. بۇل ءدىني ۇعىمداعى «ايەل ازعىن» دەگەن تۇسىنىكتەن قالىپتاسقان با؟
- مۇمكىن دەپ ەكى ۇشتى جاۋاپ ايتا سالۋىما بولادى. دەسە دە، ايەل قۇدىرەتى مەن ءۇشىن باسقا. جاراتىلىستىڭ بارلىعى تەك قانا تۋادى عوي. ايەل تۋۋشى. ياعني ەركەككە قاراعاندا جاراتۋشىعا ۇقساستىعى بار عوي ... مەنىڭ ءار شىعارمامداعى كەيىپكەرلەرىمنىڭ ءوز پروتوتيپى بار، بولماسا سوعان پايدالانعان دەتالدارىمنىڭ كەيبىرەۋى شىنايى ۋاقيعالاردان الىنادى. مەنىمەن كەلىسپەسسىڭ، ءبىراق ءوز اقيقاتىم وسى. مەنىڭ ءار شىعارمامنىڭ ارتىندا ءبىر ايەل تۇرادى.
- «جىلاۋىق تال» اڭگىمەڭىزدى وقىپ وتىرىپ، ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ولىلەردى نەگە سونشا قادىرلەپ، ارتىنان عايبات ءسوز ايتپاۋعا دەگەن ۇمتىلىسىنىڭ سىرىن ۇققانداي بولدىق. سونىمەن بىرگە رۋحتىڭ ءومىر سۇرەتىنىنە دە كوز جەتكىزدىك. جالپى رۋحتىڭ ءومىر سۇرەتىنى تۋرالى عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەنگەن بە، ءوزىڭىز رۋحقا سەنەسىز بە؟
- مەن سەنەمىن. قۇدايداي سەنەمىن! بۇل مەنىڭ ءدىني نانىمىما بايلانىستى ەمەس. جوعارىدا ايتتىم عوي. ادامنىڭ جەرلىك ەمەس، جەرگە جات ەكەندىگىن. رۋحتىڭ كوتەرىلىپ كەتەتىنى، ياعني ۇشىپ كەتەتىنى راس. كەمپىربايدىڭ «كەۋدەمنەن كوكالا ۇيرەك قوش دەپ ۇشتى» بولماسا، تىلىمىزدەگى «شىبىن جان» دەگەن ارۋاق تۋرالى ءتۇرلى اڭىز اڭگىمەلەردىڭ تۋىلۋىندا دا ءبىر اقيقاتتىڭ بارلىعىن اڭعارۋعا بولادى.
- «پوستمودەرنيزم دەگەنىمىز - بۇل كوركەم وبرازدىلىقتىڭ اقىرىن بىلدىرەتىن «جالعاندىق تۋراسىنداعى اقيقات»، - دەيدى ءابىل- سەرىك ءابىلقاسىم ۇلى ءبىر ماقالاسىندا. قويشىبەك اعا، ءسىزدىڭ ادەبي اعىمدارعا دەگەن كوزقاراسىڭىز ...
- قالامگەر ەشقاشان مەن مىنا جانىردى جازايىن، بولماسا مىنا اعىمدى ۇستانايىن دەپ جازباسا كەرەك. قورجىنىڭدا نە بار قولىڭا سول ىلىنەدى عوي. مەن ءوزىم سول تىلسىم دۇنيەگە قىزىعىپ ءوستىم. ءارى تىلسىم دۇنيە تۋرالى وزىمشە ىزدەنىپ كوردىم. سول ءۇشىن دە وسى ارناعا ءتۇستىم.
- «قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن ءداۋىرى ءوتىپ كەتتى» دەگەندى اعا بۋىن وكىلدەرى كوپ ايتادى. بۇل ادەبي ورتاداعى ءداستۇرلى جازۋشىلار مەن جاڭاشا اعىمدى قولداۋشىلار اراسىندا تۋىنداعان داۋ- دامايدان قالىپتاسقان كوزقاراس پا، الدە قازاق ادەبيەتى قۇلدىراۋ كەزەڭىنە جەتتى مە؟
- مەن ءبىر دۇنيەنى ايتار ەدىم. كەشەگى ايماۋتوۆ، مايليندەردەن باستالعان قازاق پروزاسى اۋەزوۆ، مۇسىرەپوۆتاردان سوڭ كەكىلبايەۆ، ماعاۋيندەرگە، ولاردان سوڭ ەلۋبايەۆ، وتاربايەۆتارعا جالعاسىپ الىبەك اسقار، اسقار التايلاردان سوڭ ديدار امانتاي، ءجادي شاكەن، دۋمان رامازاندارعا جەتتى. ودان كەيىن كەلگەن داۋرەن قۋات، قانات تىلەۋحان، سەرىك ساعىنتاي تاعى باسقالار بار ءبىزدىڭ بۋىن كەلدى. وسىنى رەت- رەتى بويىنشا باعامداپ قاراسىڭىز عانا قازاق پروزاسىنىڭ سالماعىن كورە الاسىز.
ارينە، بۋىن جاڭارعان سايىن پروزاداعى جاڭالىق بولعانى انىق. قالاي دەسەك تە ءبىزدىڭ ادەبيەت وزگە جۇرتتىڭ 1-2 عاسىر بۇرىنعى باسىپ ءوتىپ كەتكەن يزىمدەرىن، ءالى كۇنگە قابىلداي الماي كەلە جاتقانى انىق.
وعان سەبەپ - ءبىزدىڭ ۇلتتىق مەنتاليتەتتىڭ باسقا بولعاندىعىندا بولۋ كەرەك. راسىن ايتساق، قازاق پروزاسىندا «قوجادان» باسقا بۇتكىل ادەبي ءۇردىستى باسىنا كوتەرە الاتىن كەيىپكەر بار ما؟ بولماسا ەلدىڭ ءبارىنىڭ ەسىندە قالعان ءبىر اۆتوردىڭ الىپ شىققان ۋاقيعاسى بارما؟ ءبىزدىڭ ادەبيەت تاريحي دەرەكتەرگە كوپ ورىن بەرگەن. بۇل ەندى جاڭالانىپ وزگەرىپ تولىعۋى مۇمكىن.
- وسى ۋاقىتقا دەيىن «وت ارۋ»، «جات قۇشاق» اتتى 2 كىتابىڭىز شىقتى. ءبىراق ءسىزدىڭ تانىمالدىعىڭىز الماتىدان اسپاي قالعانداي، ويتكەنى ءسىز تۋرالى وقىرمان كوپ بىلە بەرمەيدى. بۇل بۇگىنگى ادەبي ورتانىڭ السىزدىگى مە؟
- بۇل جەردە ءبىز كوبىندە وقىرماندارعا كىنانى ارتا سالۋعا ۇيرەنىپ العانبىز عوي. انىعىندا اۆتورلاردىڭ وزىندە. بىزدە جولعا قويىلماي كەلە جاتقان ەكى دۇنيە بار - ءبىرىنشى ادەبي اگەنتتىك، ال ەكىنشىسى، ءار اۆتور باسپادان كىتابى شىققاسىن، ونىڭ تارالۋىنا، ەستى وقىرماننىڭ قولىنا جەتۋىنە، ياعني، ءوز ورقىرمانىن تابۋىنا جول اشاتىن مەنەدجەر بولۋ كەرەك ەدى. بۇل جاعى ءبىزدىڭ جاس قالامگەرلەر دە ەندى-ەندى اقىرىنداپ قولعا الىنىپ جاتىر. دەيتۇرعانمەن، جالپىلاسپاعان دۇنيە.
كىتاپ دۇكەندەرى دە بۇل جۇمىسقا قۇلىقسىز. ولار ءار اۆتورلاردى شاقىرىپ وقىرماندارمەن وي ءبولىستىرىپ كىتاپتاردى تانىستىراتىن جۇمىستار جاساۋى كەرەك ەدى. باسپادان شىققان ەكى كىتابىما دا ارنايى تۇساۋكەسەر وتكىزىپ كورمەپپىن. بۇل شىعارماشىلىق عۇمىرىمداعى ءۇشىنشى سۇحباتىم. اركىمنىڭ ءوز قالاۋى بار عوي. مەن ءوزىمدى جارنامالاۋعا كەلگەندە ارتتا قالىپ قالعان اداممىن. سوندىقتان دا جالپى ادەبي ورتادا اتىمىزدىڭ ونشا اتالماۋى زاڭدى.
- قويشىبەك اعا، اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت.
adebiportal.kz