ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلى. قىز جۇمباعىنىڭ شەشۋى
ەرتەڭمەن تۇردىم، ءۇش بالا كوردىم: ەكەۋى - جالاڭاش، بىرەۋىنىڭ كيىمى جوق.
كيىمى جوقتىڭ ەتەگى تولا اقشا تۇيىلگەن: توگىلەر دەگەن ويىندا، قيالىندا جوق. جانە سوندا ءۇش كول كوردىم.
ەكەۋى - قۇرى، بىرەۋىنىڭ سۋى جوق. سۋى جوق كولدەن ءۇش بالىق الدىم: ەكەۋى ءولى، بىرەۋىنىڭ جانى جوق. جانە سوندا ءۇش ءۇي كوردىم: ەكەۋى - جالاڭاش، بىرەۋىنىڭ ءشيى جوق. جانە سوندا ءۇش قازان كوردىم: ەكەۋى - جارىق، بىرەۋىنىڭ ءتۇبى جوق. جانە سوندا ءۇش پىشاق تاۋىپ الدىم: ەكەۋى - سىنىق، بىرەۋىنىڭ سابى جوق.
سۋى جوق كولدەن جانى جوق بالىقتى الىپ، ءشيى جوق ءۇيدىڭ ىشىندە وتىرىپ، ءتۇبى جوق قازانعا اسىپ جەدىم، سابى جوق پىشاقپەن كەسىپ جەدىم. قارىنىم قاباقتاي، بۇتىم تاياقتاي بولدى. ءسويتىپ وتىرىپ، وتىرعان ءۇيىمنىڭ جاپسارىنان شىعىپ كەتتىم. ەسىگى ويدا دا جوق.
2. ءماشھۇر- ءجۇسىپتىڭ شەشۋى
«ەرتەڭمەن تۇرىپ، ءۇش بالا كوردىم»، - دەگەنى: ءبىرى - تۇل ءامىل، ءبىرى- قىرىس دۇنيە، ءبىرى - دۇنيەقور ادام. بۇعان دالەل بولۋعا «حاديس ءشاريف» بار: «ايشيپ يبن ادام ۋنۋشاببۋ فيا حىزىلتان حىرىس ءوتۋلالامىل». ادام وسى ەكەۋىمەن ءۇش اعايىندى ەسەپتى. انا ەكەۋى - اسىلى جالاڭاش نارسە. دۇنيەگە كەلگەن ادام جالاڭاش كەلىپ، جالاڭاش كەتكەندىكتەن، كيىمى جوق ەسەپتى. كيىمى بولسا، كيىپ كەتپەس پە ەدى؟!
«دۇنيەدە قانشا نارسە مەنىكى!» - دەپ، باۋىرلاپ جۇرگەنى - جالاڭاش كىسىنىڭ «ەتەگىم تولا اقشا بار!» - دەپ، جۇرگەنى سىقىلدى، - ونى توگىلەدى دەگەن ويىندا بولماعانى. جالعان دۇنيەدە جۇرگەندە: «بۇل دۇنيە مەنەن قالادى!»- دەگەن قاي پەندەنىڭ ويىندا بار؟!
«ءۇش قول كوردىم» - دەگەنى: ءبىرى - دۇنيەگە كەلمەي تۇرعانداعى انانىڭ قارنىنان شىققاندا، سۋى تەرەڭ كولدەن كەمەسى سىنىپ، ءبىر تاكتاي- مەن جان ساقگاپ شىققان - جەردىڭ قۇرعانىنا شىققان ەسەپتى ەمەس پە؟
ءبىرى - ولگەن سوڭعى ادامنىڭ كۇنى نە بولارى بەلگىسىز، ءتۇبى جوق تەرەڭگە ءتۇسىپ كەتكەن سىقىلدى ەمەس پە؟ ! ول ەكەۋىنىڭ زاھىرى، كورىنىپ تۇرعان سۋى جوق. ءبىرى - دۇنيە. «سۋى جوق كول»- دەپ، دۇنيەنى ايتقانى. دۇنيە ءبىر ساعىم ەسەپتى نارسە ەمەس پە؟ ! سۋى جوق كولدەن العان ءۇش بالىعى: ءبىرى - تىرىلىك، ءبىرى - دەنساۋلىق، ءبىرى - بايلىق. ءولىم دايار تۇرعاندىقتان، تىرىلىكتىڭ ءوزى ءولى بالىق سىقىلدى. اۋىرىپ، سىرقاماق دايار تۇرعاندىقتان، دەنساۋلىقتىڭ ءوزى ءولى بالىق سىقىلدى. ءىشىپ- جەگەن قورەك، دۇنيەلىك - جانى جوق بالىق سىقىلدى.
«ءۇش ءۇي كوردىم»- دەگەنى: ءبىرى - زامانمازى - ادامنىڭ باسىنان وتكەن زامانى. ءبىرى - زامان ماستاقپىل - ادامنىڭ الدىندا، قارسى كەلەشەك زامانى. بۇل ەكەۋى تۇتتاي جالاڭاش. ەندى بىرەۋى - «زامانحال»، قازىر ادامنىڭ ۇستىندە تۇرعان زامان.
«ونىڭ دا ءشيى جوق»، - دەگەنى: ءشيى بولسا، جەلگە توتەپ بەرەر ەدى.
ادامنىڭ باسىنان داۋرەنىن وشىرەتۇعىن جەل - ءولىمى. قازىر تۇرعان زاماننىڭ ەلىمنەن الىپ قالۋعا شاماسى بولماعان سوڭ، جەلگە ءشيى جوق ءۇي ەسەبىندە بولعانلىعىن ايتقانى.
«ءۇش قازان تاۋىپ الدىم» - دەگەنى: ادام قولىنا تۇسكەن دۇنيەنى تۋىسقان باۋىرىنا ساقتاتۋعا كوزى قيمايدى. ونى جارىق قازان سىقىلدى كورەدى. بالاسىنا ساقتاتۋعا كوزى قيمايدى. بالانى دا جارىق قازان سىقىلدى كورەدى. جارىق قازانعا سەنىپ، كىسى تاماق قىلىپ، ىشە الا ما؟ باۋىرىنا، بالاسىنا سەنبەگەندە، سەنىپ، دۇنيە ساقتاتقان كىسىسى قاتىنى بولادى. ول - ءتۇبى جوق قازان. انا ەكەۋى ءوزى ءىشىپ- جەسە دە، دۇشپانىڭا بەرمەيدى عوي. مۇنىڭ ءتۇبى جوق قازان ەسەپتىسى: دۋشار بولسا، كوڭىلىن داۋالاتقانعا بايىنىڭ دۇنيەسىنىڭ بەتىنە قاراماي، بەرىپ تاۋىساتىن قۋلار دا ءارقاشان بولاتۇعىن ۋاقيعا. ولاي بولعاندا، ءتۇبى جوق ىدىس سىقىلدى بولدى.
«ءۇش پىشاق» - ادامدا بولعان ءۇش قۋات. ءبىرى - قۋات عازبيە - اشۋ قۋاتى. ءبىرى - قۋات شاھۋانيە - ءار نارسەگە كوڭىلى شابۋ قۋاتى. ءبىرى - قۋات عاكليا: عاقىل- ەس قۋاتى. قۋات عازبيە مەن قۋات شاھۋانيە - عاقىلسىز سىنىق پىشاق سىقىلدى، دانەمەگە جارامايدى. عاقىلدىڭ ءوزى دە عىلىم - سىز سابى جوق پىشاق سىقىلدى.
«ءتۇبى جوق قازانعا اسىپ جەدىم» - دەگەنى: «قانشا قولىما تۇسكەن دۇنيەنى قاتىنمەن باس قوسىپ، ورتاق ءىشىپ- جەدىم» - دەگەنى. «قارنىم كاباقتاي بولدى» - دەگەنى: دۇنيە - قاميت، ماعرور بولىپ، ءناپسىمنىڭ سەمىرۋى قاتدەن تاجاۋىز بولدى. «ءۇش قانات ۇيىمە سىيماي، دۇرىلدەپ وتىرعان كۇنىم كوپ بولدى» - دەگەنى.
«بۇتىم تاياقتاي بولدى»، - دەگەنى: «ءناپسى - دۇنيە مىسالى سىقىلدى ەدى دە، ونى كوتەرىپ، ۇشىرىپ جۇرگەن جان اياق ەسەبىندە ەدى. جان تارفىم، اقىرەت پايداسى جاعىم ارىقتاپ، ءوزى ولۋگە تاقالدى»، - دەگەنى.
«ءشيى جوق ءۇيدىڭ جاپسارىنان شىعىپ كەتتىم، ەسىگى ويدا دا جوق»، - دەگەنى: ءولىم جولىن ايتقانى. ولگەن ادام وتىرعان ءۇيىنىڭ جابىعىنان ەرىكسىز شىعىپ كەتكەن ەسەپتى. ەسىكتەن شىقپاعانى بەلگىلى. وڭ جاقتا جاتىر عوي. جاتقانمەن، جانى جوق بولعانى- جاپساردان شىعىپ كەتكەن سىقىلدى بولعانى - سول.
«وسى ءۇيدىڭ ەسىگىنەن شىعايىنشى!»- دەپ، ءولىم جابدىعىن ويلاۋشى مىڭنان بىرەۋ- اق بولىپ تابىلادى. قۇداي جولىنا باسىن قۇرباندىق قىلىپ، ءولىمدى ويلاپ، جاقسىلىق جولعا شىعىپ، سول جولدا ءجۇرىپ ولگەندەر. انەكي، ءۇيدىڭ ەسىگىنەن شىققان - سولار. ۇيدە جاتىپ ولگەندەر - ەسىك ويىندا جوق، جاپساردان شىعىپ كەتكەن ەسەپتى.