جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ماڭىزى قانداي؟

None
None
 استانا. قازاقپارات - بۇگىن جاۋاپكەرشىلىك تۋرالى سويلەسەيىك. جاۋاپكەرشىلىك جەتىستىككە جەتۋ جولىنداعى ەڭ قاجەتتى ەلەمەنتتەردىڭ ءبىرى.

ول كەز-كەلگەن ومىرلىك سالادا، كەز-كەلگەن العا قويىلعان ماقساتقا قول جەتكىزەردە اۋاداي قاجەت.

«ەگەر ناتيجە قاجەت بولسا - وعان ءوزىڭىز تالپىنىپ، قول جەتكىزىڭىز. ءوز ومىرىڭىزگە جاۋاپكەرشىلىكتى الۋ - دىتتەگەن ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن بارىنە دە دايىن بولۋ دەگەندى بىلدىرەدى»

- ستيۆ پاۆلينا

ال شىن مانىندە كوپشىلىك قاۋىم قالاي ارەكەت ەتەدى؟ جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ باسىم بولىگى بەلگىلى ءبىر جاعدايلاردا ءوزىن قالاي ۇستايدى؟ مىسال رەتىندە كەڭىنەن تارالعان جاعدايدى قاراستىرىپ كورەيىك: ءوندىرىس. باسشى قولاستىنداعىلارعا قانداي دا ءبىر جۇمىستى تاپسىردى دەلىك. ونى ورانداۋ كەزىندە ءبىر كەلەڭسىز جاعداي ورىن الدى.

مىسالى، ەلەكتريكتەر توق سىمدارىن اۋىستىرۋ ءۇشىن جۇمىس وبەكتىسىنە شىقتى. جۇمىس كەزىندە ەسكى سىزبالار بويىنشا سىمداردى تارتۋعا بولمايتىنى انىقتالدى. ەگەر ەسكى سىزبامەن جۇمىس ىستەسە، توق سىمى ەكى مەتردەي جەتپەيدى.

وسى ورايدا ەكى نۇسقانى قاراستىرامىز: ءبىرىنشىسى، جۇمىسشىلار باسشىلىققا حابارلاسىپ، ارى قاراي نە ىستەيتىنىن سۇرايدى.

ەكىنشى نۇسقادا دا حابارلاسادى، ءبىراق، جەتپەي قالعان ەكى مەتردىڭ اقشاسىن قايتارۋدى نەمەسە ماسەلەنى شەشۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىرۋدى ۇسىنادى. ەكى نۇسقانىڭ ايىرماشىلىعىن بايقاعان شىعارسىز؟ ءبىرىنشى نۇسقادا جۇمىسشىلاردىڭ اركەتى وزدەرىنەن جاۋاپكەرشىلىكتى بىردەن الىپ تاستاۋعا باعىتتالعان.

ال ەكىنشىسىندە، تولىق بولماسا دا، ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جۇمىسشىلار وزدەرىنە جاۋاپەرشىلىكتىڭ ءبىر بولىگىن الىپ تۇر. ءيا، ءبىرىنشى نۇسقاداعى ادامداردىڭ كوڭىلى ءجاي، سەبەبى جاۋاپكەرشىلىك ولاردا ەمەس. ءبىراق، ەشتەڭە ۇتپايدى دا. بۇدان ولار قانداي ومىرلىك تاجىريبە الا الادى؟ جاۋابى انىق - ەشقانداي. ال ءومىر دامۋ بارىسىندا ءبىر ورىندا تۇرمايتىنىن ەسكەرسەك، بۇنداي ادامدار ءوزىنىڭ دامۋ جولىندا كەرى باعىتتا قوزعالادى، ياعني دەگراداتسياعا ۇشىرايدى. مىنە، ء«بىز نەگە جامان ءومىر سۇرەمىز؟» دەگەن سۇراقتىڭ جاۋادى وسى جەردە.

تاعى ءبىر ماڭىزدى قىرى: جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشاتىن ادامدار، وسى قىلىعىمەن باسقالارعا جەكە باسىنىڭ دامۋىندا جوعارى ساتىلارعا كوتەرىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ياعني ولاردان كەرى قالادى.

جوعارىدا كورسەتىلگەن مىسال جاۋاپكەرشىلىگى بار ادامدار مەن جاۋاپكەرشىلىكتەن بۇلتاراتىنداردىڭ اراسىنداعى ايقىن ايىرماشىلىقتى اڭعارتادى. شىن مانىسىندە جاۋاپكەرشىلىك تۇسىنىگىنىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە جاتىر. ماسەلەن، كەلىسىم- شارتقا قول قويۋ ءۇشىن ساتۋ ءبولىمىنىڭ مەنەدجەرى كەزدەسۋگە بارا جاتىر دەرلىك. جولدا كەپتەلىسكە تاپ بولىپ، كەزدەسۋ كەيىنگە شەگەرىلدى.

ارينە، بۇل جاعدايدا كەزدەسۋ وتپەگەنى ءۇشىن كەپتەلىستى كىنالايدى. ساراپتاپ كورەيىكشى: ادامدار وزىنە تاۋەلدى بولمايتىن جاعدايلارعا كىنا ارتادى. ياعني كەيىنگە قالدىرىلعان كەزدەسۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى وزىنەن الىپ تاستاپ، جاعدايلارعا سىلتەيدى. ال ەگەر ول كەپتەلىستىڭ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلاسا، ەرتەرەك جولعا شىعار ەدى. مىنە وسىنداي قىزمەتكەرلەر «جاۋاپكەرشىلىگى جوق» دەگەن سيپاتقا يە بولادى.

ورىستىڭ اتاقتى ينجەنەر- كونسترۋكتورى، پراكتيكالىق كوسموناۆتيكانىڭ نەگىزىن قالاۋشى س. پ. كورولەۆ بىلاي دەگەن ەكەن:

«ىستەگىسى كەلەتىن ادام - مۇمكىندىك، ال ىستەگىسى كەلمەيتىن - سىلتاۋ ىزدەيدى».

جاعىمسىز جاعدايلاردى سىلتاۋ ەتىپ ارىزداناتىن ادامدار ءجيى كەزدەسەدى، سول ماسەلەلەردى شەشەتىن شىنايى نۇسقالاردى ۇسىنعاندا، نۇسقالاردى جارامسىز ەتەتىن سىلتاۋ ويلاپ تابادى. قىسقاشا ايتقاندا ەشتەڭەسىن قۇربان ەتپەي ماقساتتارىنا قول جەتكىزگىسى كەلەدى. ال ول مۇمكىن ەمەس. كەز- كەلگەن ماقساتقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن، بەلگىلى ءبىر كولەمدە قۇرباندىققا بارۋىڭ كەرەك (ماسەلە تەك اقشادا ەمەس).

ال ەگەر سىلتاۋ تابىلىپ جاتسا، دەمەك جاۋاپكەرشىلىك وزگەگە جۇكتەلدى: جاعداي نەمەسە اينالاسىنداعىلارعا، ءبىراق وزىنە ەمەس. ونداي ادامدار كەڭەس الۋ ءۇشىن كەلگەندەي بولادى، ءبىراق نەگىزىندە ولار ايانىش كۇتەدى، جاۋاپكەرشىلىگىن سىلتاۋعا ارتقىسى كەلەدى. مىناداي جاعدايلار دا كەزەسىپ جاتادى: كەي ادامدار ماسەلەنى شەشۋ بارىسىندا و باستان-اق وزىنەن ەمەس، وزگەلەرگە بايلانىستى شەشىلەتىن جولدارىن قاراستىرۋ كۇيىنە ءتۇسىپ الادى.

ماسەلە شىنىندا وزگەدەن بولسا «مەن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىما قالاي الامىن؟ باسقالاردىڭ قاتەلىگى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋىم كەرەك پە؟» - دەگەن سۇراقتار تۋىنداپ جاتادى. ارينە جوق، جاي عانا وزىڭدەگى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىڭدى وياتۋ كەرەك، بار بولعانى سول. جۇرەگىڭدەگى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىن.

جاۋاپكەرشىلىكتى تەك ءوزىڭ ءۇشىن عانا ەمەس، جاقىندارىڭ، ارىپتەستەرىڭ ءۇشىن دە الۋعا بولادى. ەگەر جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى شىنايى بولسا، ول ءتىپتى جاھاندىق ماسەلەلەر بولسا دا، ونى شەشۋگە جول تابىلاتىنى انىق. ارحيمەد ۆاننادا شومىلىپ جاتىپ نە ءۇشىن «ەۆريكا» دەپ ايعاي سالدى؟ كولەمدى ولشەۋدى ويلاپ تابۋدان بۇرىن ول تالاي رەت ۆانناعا تۇسكەن جوق پا؟ ءبارى دە وڭاي.

وعان بۇل تاپسىرمانى پاتشانىڭ ءوزى بەرگەندىكتەنت ارحيمەد بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋعا بار جاۋاپكەرشىلىكپەن كىرىسكەن. سونىمەن قاتار، ونىڭ عالىم رەتىندەگى بەدەلى سىنعا الىناتىنىن ءبىلدى. مىنە وسى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى ونىڭ ماسەلەنىڭ دۇرىس شەشىمىن تاۋىپ، زەيىنىن دۇرىس باعالاي الۋى ءۇشىن تۇپكى ساناسىن قولدانىسقا قوستى.

قورىتىندىلايىق:

1. جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بولماۋى ءومىردىڭ بارلىق سالالارىندا قۇلدىراۋعا الىپ كەلەدى:

- جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىنىڭ بولماۋى - ادامداردىڭ باسىم بولىگىنىڭ جەتىستىككە جەتپەۋىنىڭ جانە جەتە المايتىندىعىنىڭ ەڭ ماڭىزدى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى؛

2. جاۋاپكەرشىلىكسىزدىكتىڭ بەلگىلەرى:

- قيىندىققا ارىزدانا بەرۋ؛

- بەيقارەكەتتىڭ سەبەبىن ىزدەۋ، اقتالۋ؛

- اينالاسىنداعىلاردى نەمەسە جاعدايدى كىنالاۋ؛

- وزگەنىڭ اياۋشىلىعىن كۇتۋ؛

- ءوزىن قۇربان ەتىپ كورسەتۋ؛

- ماسەلەلەردىڭ شەشىمى وزىنە بايلانىستى بولعان جولداردان قاشقاقتاۋ؛

- ماقساتىنا جەتۋ جولىندا قانداي دا ءبىر قۇرباندىققا (قادام، ءىس، ارەكەت) بارۋدى قالاماۋ؛

3. ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە وزىڭدەگى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىڭدى وياتۋ كەرەك؛

4. جاۋاپكەرشىلىك بەلگىلى ءبىر قۇرباندىق (قادام، ءىس، ارەكەت) جاساۋعا دايىن بولۋدى بىلدىرەدى؛

5. جاۋاپكەرشىلىك سەزىمى ماسەلەنى شەشۋگە كومەكتەسەتىن، كەز-كەلگەن اقپاراتقا زەيىنىڭدى باعىتتاپ، باعدار بەرەتىن ءتۇپى سانانى قولدانىسقا قوسادى.

  

سوڭعى جاڭالىقتار