جاڭادان قۇرىلعان تارباعاتاي ۇلتىق پاركىنە قاي جەرلەر كىرەدى؟
پارك قۇرۋ نە ءۇشىن قاجەت بولدى؟
عىلىمدا سيۆەرس اعاشى دەگەن اتپەن ءمالىم بۇل الما نەگىزىنەن ىلە جانە جوڭعار الاتاۋىندا تارالعان. ال تارباعاتايدا تەك ەكى پايىزى عانا وسەدى. شىعىس قازاقستاندا تارباعاتاي مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركى قۇرىلادى دەگەن حابارعا الما جاناشىرلارىنىڭ قۋانعانى سوندىقتان.
تارباعاتاي - شىعىس قازاقستانداعى التايدان كەيىنگى ەڭ ءبىر قاسيەتتى دە قاستەرلى مەكەن. كولىك اياعى جەتە المايتىن ەلسىزدىگىنىڭ ارقاسىندا مۇنداعى ارۋ تابيعات وزگە ولكەلەردەي كوپ بۇلىنە قويماعان. وسىنى بايقاعان ولكە جاناشىلارى سوناۋ كەڭەستىك داۋىردە-اق تارباعاتايدىڭ تۇمسا تابيعاتىن قورىقتىق رەجيمدە ساقتاپ قالۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، دابىل قاققان ەكەن. ول كەزدە قازاقتىڭ قاي دابىلىنا قۇلاق استى دەيسىز...
2009 -جىلى وسى ماسەلە قايتا كوتەرىلىپ، ۇكىمەتتىڭ ءوزى قوزعاۋ سالا باستادى. ويتكەنى، باتىس التاي مەن مارقاكول ماڭايى قورىقتىق اۋماققا ەنىپ، ءتور التاي ۇلتتىق پارككە اينالعاندىقتان، اڭكوس جۇرتتىڭ ءبارى يەسىز جاتقان تارباعاتايعا اعىلاتىن بولدى. سونىڭ كەسىرىنەن دۋاداق، سۇڭقار سىندى باعالى قۇستاردىڭ، ايۋ، ارقار، ەلىك، قابان سياقتى تاعىلاردىڭ سانى ازايايىن دەدى.
بولاشاق قورىقتىڭ ءبىر شەتى قىتايمەن شەكاراعا ءتيىپ جاتقاندىقتان دارىلىك شوپتەرىنە دە سۇعاناق قولداردىڭ قاۋپى تونگەنى حاق. وسىنداي سالماقتى سەبەپتەردىڭ اسەرىنەن تارباعاتايدى ۇلتتىق پارككە اينالدىرۋ باستاماسى بىردەن قولداۋ تاپقان. الايدا، پارك اۋماعىنا كىرەتىن جەردىڭ كولەمىنە قاتىستى ماسەلەلەر ءىستىڭ قارقىنىن تەجەپ كەلگەن بولاتىن. جاڭادان قۇرىلعان پارك اۋماعىنا ارنايى رەزەرۆتە تۇرعان 143,5 مىڭ گەكتار جەر كىردى. مۇنشا اۋماق بەس بىردەي اۋداننىڭ جەرىن قامتىپتى.
تارباعاتاي، قاراباس، ارقالى سىلەمدەرى مەن ءۇرجار، قاتىنسۋ، ەمىل وزەندەرىنىڭ جازىعىن قامتيتىن بۇل قورىققا ايگىلى دۋلات اقىن جىرلاپ وتكەن اقجايلاۋ دا كىرىپتى. سونداي- اق، بارقىتبەلدىڭ زايسان مەن تارباعاتاي اۋدانىنداعى بولىكتەرى، كوكپەكتى اۋدانىنداعى ق ۇلىنجون كىشى قورىعى پاركتىڭ باقىلاۋىنا وتەدى.
سونىڭ ارقاسىندا ولكەدەگى بالىقتىڭ 19 ءتۇرى، باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ 23 ءتۇرى، قۇستاردىڭ 272 ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ 60 ءتۇرى، وسىمدىكتىڭ 1640 ءتۇرى مەملەكەت قامقورلىعىنا الىنادى. ونىڭ ىشىندە ءبىر باۋىرىمەن جورعالاۋشى، قۇستاردىڭ 33 ءتۇرى، سۇتقورەكتىلەردىڭ التى ءتۇرى قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگەن.
تابيعي پارك ەلدىڭ ءورىسىن تارىلتپاي ما ؟
«ۆوستوككازنەدرا» مەكەمەسى قورىققا ۇسىنىلىپ وتىرعان اۋماقتا ەشقانداي پايدالى قازبا قورى جوق ەكەنىن مالىمدەپتى. ءبىراق، پاركتىڭ شەكاراسىندا التى شارۋا قوجالىعى جۇمىس ىستەۋدە. وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار الەمى ينسپەكتسياسىنىڭ ورمان جانە ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتار ءبولىمىنىڭ باس مامانى سايا قابدراحمانوۆا اتالمىش شارۋاشىلىق نىسانداردىڭ قىزمەتىنە شەكتەۋ قويىلمايتىنىن ايتادى. ويتكەنى، ولاردىڭ بارلىعى پاركتىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋگە بولاتىن بولىگىندە ورنالاسقان. ال بارلىق اۋماقتىڭ 22 پايىزىن الاتىن قورىقتىق رەجيمدەگى بولىكتە قانداي دا ءبىر كاسىپتىك ارەكەتكە قاتاڭ شەكتەۋ قويىلاتىن بولادى. بۇدان باسقا 21,9 پايىز اۋماق ەكولوگيالىق تۇراقتاندىرۋ ايماعىنا، 38,6 پايىز اۋماق ۇيىمداستىرۋ- شارۋاشىلىق ايماعىنا، 17,3 پايىز اۋماق تۋريستىك- رەكرەاتسيالىق ايماققا جاتقىزىلماق.
ادەتتە پارك قۇرىلادى دەگەن حاباردى ەستىگەندە ىرگەلەس ەلدى مەكەندەر ءورىسىمىز تارىلىپ، كۇن كورىسىمىز تومەندەيدى دەپ قوبالجىپ جاتادى. بارقىتبەلدە قۇرىلاتىن پارك كەرىسىنشە وڭىردە ەكولوگيالىق ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا تۇرتكى بولاتىن ءتۇرى بار. ورتالىق كەڭسەسى ءۇرجار اۋىلىندا ورنالاسقاندىقتان، مۇندا پاركتىڭ تابيعي لاندشافتى بەدەرلەنگەن مۋزەي قۇرىلماق.
قالماقتۇما، كولدەنەڭ، موحناتكا، الەمدى شاتقالدارىندا ينۆەستورلاردىڭ كومەگىمەن تۋريستىك بازالار سالۋ جوسپارلانعان. سونىڭ ىشىندە قالماقتۇما شاتقالى جىل ون ەكى اي قىزمەت كورسەتەتىن بولادى. ال قۋساق شاتقالىندا 30 باسقا ارنالعان بيەباۋ قويىلادى. مۇندا تۋريستەر قىمىز بەن ساۋمال ءىشىپ، اتپەن سەيىل قۇرادى.
اتالعان بازالارعا جەر تەلىمى مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك سەرىكتەستىگى اياسىندا 49 -جىلعا دەيىن جالعا بەرىلۋى ءتيىس. تۋريستەردىڭ قامى ءۇشىن قورىق اۋماعىندا تەلەفون بايلانىسىن جەتىلدىرىپ، 46 كوپىر سالىپ، 375 شاقىرىم قارا جولدى كۇردەلى جوندەۋ قاجەت. اۋدان ورتالىعىندا 50 ورىندىق ءقوناقۇي سالۋ دا پاركتى دامىتۋ باعدارلاماسىنا ەنگەن. ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى دامىتۋ ماقساتىندا جەتى تۋريستىك مارشرۋت تۇزىلەتىن بولادى. الاكول مەن ساسىقكولگە شيپا ىزدەپ كەلگەن تۋريستەرگە اتالعان مارشرۋتتار دەمالىستىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى رەتىندە ۇسىنىلۋى مۇمكىن.
بۇگىنگە دەيىنگى ەسەپتەر بويىنشا پاركتى ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن 114 قىزمەت شتاتى كەرەك ەكەن. بۇل ورىندار قازاقستان اۋماعىنداعى بارلىق قورىقتار مەن پراكتەردىڭ ەسەبىنەن الىنباق. ياعني، ءاربىر تابيعي قورىقتان ءبىر شتات الىناتىن بولادى.
بۇعان قوسا تارباعاتاي جانە زايسان كىشى قورىقتارىنا 14 شتات ءبولۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل قىزمەتكەرلەرگە ءۇرجاردىڭ وزىندە جەتى قوسپاتەرلى ءۇي، پارك اۋماعىندا 34 قوسپاتەرلى، ەكى ءبىر پاتەرلى كوردون سالىنباق. وسىنىڭ بارلىعىنا جالپى جيىنى 8,3 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى قاجەت بولادى. جوعارىدا ايتقانداي، ونىڭ ءبىر بولىگىن تۋريزمگە تارتىلاتىن ينۆەستيتسيا نەگىزىندە يگەرۋ كوزدەلىپ وتىر.
فوتو: mytabigat.kz