ەدگار پو. تىرىدەي جەرلەنگەندەر

None
None
استانا. قازاقپارات - جۇرتتىڭ ءبارىن ىنتىقتىراتىن، ايتسە دە ادەبيەتتىڭ زاڭدى يگىلىگىنە اينالۋ ءۇشىن اسا ۇرەيلى تاقىرىپتار بار.

ەگەر وقۋشىلاردى جابىرلەپ الدە شوشىتقىسى كەلمەسە، رومانشىنىڭ ادەتتە ودان اۋلاق جۇرگەنى ابزال. ايداي اقيقاتتىعى العاۋسىز بولعان جاعدايدا عانا بۇل تاقىرىپقا قالام تارتۋعا بولادى. ماسەلەن، بەرەزينادان ءوتۋ تۋرالى، ليسسابونداعى جەر سىلكىنۋ جونىندە، لوندونداعى وبا جايىندا، ۆارفولەمەي ءتۇنى نەمەسە كالكۋتتانىڭ قارا اپانىندا ءجۇز جيىرما ءۇش تۇتقىننىڭ قالاي تۇنشىعىپ ولگەنى جايلى وقىعاندا «قايعىلى قاسىرەتتەن» جانىمىز وكسىدى.

ايتسە دە بۇل جازىلعانداردىڭ اقيقاتتىعى عانا، راستىعى عانا، شىندىعى عانا ءبىزدى تولعاندىرادى. ەگەر ولار ويدان شىعارىلسا، ارينە ءبىز جيىركەنىشتەن باسقا ەشتەڭە سەزىنبەگەن بولار ەدىك.

مەن الەمگە ايگىلى، اسا قايعىلى وقيعالاردىڭ ءبىرسىپىراسىن عانا اتادىم؛ ولاردىڭ قيساپسىز كوپتىگى جان دۇنيەڭدى قاسىرەتتى مانىنەن كەم كۇيزەلتپەيدى، ادامداردىڭ باقىتسىزدىعى جونىندەگى بۇل ۇزاق قارالى تىزىمنەن كوپكە ورتاق وسى اپاتتىڭ قاي-قايسىسىنان بولسا دا، الدەقايدا اسىپ تۇسەتىن جان تۇرشىگەر نە سان قايعى- قاسىرەتتى وقيعالاردى تابا الاتىنىمدى وقۋشىلارعا ايتىپ جاتۋىمنىڭ قاجەتى بولا قويماس. شىن قاسىرەتتىڭ، اۋىر قايعىنىڭ ءاماندا جالقى بولاتىنى، استە قايتالانبايتىنى اقيقات. ال قاسىرەتتىڭ ۋىن باسۋ ادامزاتتىڭ ەمەس، ادام پەشەنەسىنە جازىلعان بولسا، ول ءۇشىن راقىمى كۇشتى جاراتۋشى جاپپار يەمە ريزالىق ءبىلدىرۋىمىز كەرەك!

تىرىدەي جەرلەنۋ، ارينە، جۇمىر باستى پەندەنىڭ پەشەنەسىنە جازىلعان ازاپتىڭ ەڭ اۋىرى ەكەنى ءسوزسىز. ال مۇنىڭ ءجيى، تىم ءجيى بولىپ جاتاتىنىن اقىل- ەسى ءتۇزۋ ادام استە جوققا شىعارمايدى. ويتكەنى، ءومىر مەن ءولىمنىڭ شەگى قالاي دەگەنمەن دە الدامشى دا بەلگىسىز. ءومىردىڭ قاي ارادا ءبىتىپ، ءولىمنىڭ قاي ارادان باستالاتىنىڭ كىم ايتا الادى؟

اۋىرعان كەزدە كەۋدەدە تىرشىلىك نىشانى قالمايتىن دەرتتىڭ بار ەكەنى ايان، ايتسە دە ءادىلىن ايتقاندا، سول تىرشىلىك استە تىيىلىپ تا قالمايدى، تەك ۋاقىتشا عانا ۇزىلەدى. ادام سىرىن ۇعىپ بولماس تىرشىلىكتىڭ كۇردەلى مەحانيزمى ءبىر ءسات توقتايدى. مەزگىلى جەتكەندە، سول كوزگە كورىنبەيتىن قۇپيا قۇدىرەتتى كۇش سيقىرلى قاناتتار مەن كيەلى دوڭگەلەكتەردى قايتا قوزعالىسقا كەلتىرەدى. كۇمىس جورگەم ماڭگى ءۇزىلىپ، التىن شولمەك استە سىنباق ەمەس. الايدا وسى ءبىر ساتتە ادام جانى قايدان پايدا بولادى؟

الايدا، بەلگىلى ءبىر سەبەپتەردىڭ بەلگىلى سالدارى دا بولادى، ەندەشە، تىرشىلىك تىنىسى تىيىلعان كەزدە، ادامداردى كەيدە تىرىدەي جەرلەيتىن جاعدايلار دا كەزدەسەتىنىنە كۇماندانۋعا بولمايدى دەگەن ويدان شىعارىلعان ورىنسىز دولباردان تىس - بۇل جالپىلاما دولبارلاردان تىس - ونىڭ شىنىندا دا تالاي- تالاي بولعانىنا مەديتسينا مەن ءومىردىڭ ءوز تاجىريبەسى دە كۋالىك ەتەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا مەن ونداي جۇزدەگەن شىنايى مىسالدار كەلتىرگەن بولار ەدىم. كەيبىر وقۋشىلاردىڭ جادىنان شىعا قويماعان سونداي ۇمىتىلماس ءبىر وقيعا وسى تاياۋدا عانا كورشىلەس بالتيمور قالاسىندا بولعانى، ءسويتىپ جۇرتتىڭ جان دۇنيەسىن شوشىتقانى بار. اسا سىيلى ءبىر ازاماتتىڭ - ايگىلى زاڭ قىزمەتكەرى ءارى كونگرەسس مۇشەسىنىڭ جۇبايى اياق استىنان اۋىرىپ، بەيمالىم ءبىر دەرتكە شالدىعادى دا، دارىگەرلەر قانشا الەكتەنسە دە قولدارىنان ەشتەڭە كەلمەيدى. قاتتى قينالىپ، اقىرى ول قايتىس بولادى، الدە ونى قايتىس بولدى دەپ سانايدى. ونىڭ ولگەنىنە ەشكىم كۇدىكتەنبەيدى، ءتىپتى كۇدىكتەنۋگە ەشقانداي نەگىز دە بولمايدى. ادەتتەگى ولىمگە ءتان بارلىق نىشاندار بار.

ءجۇزى سولىپ، جاعى قۋارىپ كەتەدى. ەرنى مارماردەن دە اپپاق بولىپ، كوز جانارى سونەدى. تىنىسى تىيىلىپ، جۇرەگى سوعۋىن توقتاتادى. سول قالپىندا ول ءۇش كۇن جاعادى، بۇل كەزدە دەنەسى سىرەسىپ، تاس بولىپ قاتىپ قالادى. قىسقاسى، ولىك تەز بۇزىلا باستاعان سياقتى بولىپ كورىنەدى دە، ەندى ونى دەرەۋ جەرلەۋگە ۇيعارادى.

ونى قايتىس بولعان سەميا مۇشەلەرى قويىلاتىن ساعاناعا اپارىپ جەرلەيدى دە، ءۇش جىل بويى وعان ەشكىم سوقپايدى. سونان كەيىن بارىپ تاس تابىت (ساركوفاگ) ورناتۋ ءۇشىن ساعانانى اشادى. و، سۇمدىق- اي! سوندا ساعانا ەسىگىن ءوز قولىمەن اشقان ولگەن ايەلدىڭ كۇيەۋى جان كورمەگەن كەرەمەت جايگە تاپ بولادى! ساعانا ەسىگى اشىلعان ساتتە، قارسى الدىنان اققا ورانعان بىردەڭە ساتىر- سۇتىر ەتىپ قۇلاپ تۇسەدى. سويتسە، بۇل ءالى ءشىري قويماعان كەبىنگە ورانعان ءوزىنىڭ ولگەن جۇبايىنىڭ سۇيەگى ەكەن.

مۇقيات جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ جەرلەنگەن سوڭ ەكى كۇننەن كەيىن قايتا تىرىلگەنى، بۇلقىنعان كەزدە قويىلعان دىڭگەك نەمەسە تومپەشىك ۇستىنەن تابىتتىڭ قۇلاپ ءتۇسىپ، قاققا ايرىلعانى، ءسويتىپ ايەلدىڭ تابىتتان بوسانىپ شىققانى انىقتالدى.

ساعانا ىشىندە الدەقالاي ۇمىت قالعان بوس ماي شام جاتىر، ارينە ونىڭ مايى اعىپ كەتۋى دە ىقتيمال عوي. ۇڭىرەيگەن ساعاناعا كىرە بەرىستەگى باسپالداقتىڭ ۇستىڭگى جاعىندا تابىت تاقتاسىنىڭ ۇلكەن سىنىعى جاتىر، شاماسى ەسىن جيعان سوڭ كومەك سۇراپ سونىمەن تەمىر ەسىكتى سوققىلاعان بولسا كەرەك.

سول كەزدە، بالكىم، ۇرەيى ۇشىپ، ول ەسىنەن تانىپ قالۋى نەمەسە ءولىپ كەتۋى ىقتيمال؛ قۇلاعاندا كەبىنى قابىرعاعا قاعىلعان تەمىر شاڭگەككە ءىلىنىپتى دە سول كۇيى ول تۇرعان جەرىندە ءشىرىپ، سۇيەگى ساۋدىراپ قالىپتى.

1810 -جىلى فرانسيادا تاعى بىرەۋ تىرىدەي جەرلەنەدى. مۇنىڭ ءوزى شىنايى وقيعانىڭ شىعارماشى قيالىنان الدەقايدا اسىپ تۇسەتىنىنىڭ ايقىن كۋاسىندەي. ول وقيعانىڭ كەيىپكەرى ءتىپتى تەكتى اۋلەتتەن شىققان، باي دا اسقان سۇلۋ بويجەتكەن بيكەش مادەمۋازەل ۆيكتورينا لافۋركاد ەدى. ونىڭ ىڭكارلارىنىڭ ىشىندە ءپاريجدىڭ جالاڭ اياق كەدەي ادەبيەتشى الدە جۋرناليست جۋلەن بوسسيۋە دەگەن بىرەۋ بولادى.

سونىڭ دارىنى مەن جىبەكتەي مىنەزى باۋراپ العان مول بايلىققا مۇراگەر قىز، شىنىندا جان- تانىمەن سوعان عاشىق بولسا كەرەك؛ ايتسە دە جاستايىنان سۇيەككە سىڭگەن تاكاپپارلىقتىڭ سالدارىنان ول ونى مەنسىنبەي اتاقتى بانكير ءارى ايگىلى ەلشى موسە رەنەلگە كۇيەۋگە شىعادى. باقىتسىز بايعۇس ءالى ولمەگەن ەكەن: جۇرت جاڭساق كۇيەۋى سۋي باستايدى دا، ارالارىندا ءدۇردارازدىق پايدا بولادى. بىرنەشە جىل سولاي بىرگە تۇرىپ، اقىرى، سول بەيباق بايعۇس قايتىس بولادى - ياعني كورگەندەردىڭ ەشقايسىسى ونىڭ قايتىس بولعانىنا كۇمان كەلتىرمەيدى. ونى ساعاناعا قويماي، تۋعان جەرىنە جاقىن ماڭايداعى زيراتقا اپارىپ جەرلەيدى.

قايعىدان قۇسا شەككەن، باياعى ىستىق سەزىمى ءالى سۋي قويماعان ونىڭ بۇرىنعى عاشىق جىگىتى ەندى ولگەن ايەلدىڭ قابىرىن اشىپ، ەسكەرتكىشكە ونىڭ بۇرىمىن كەسىپ الۋ ءۇشىن سوناۋ استانادان الىستاعى پروۆينتسياعا اتتانادى. ول بەيىتتى ىزدەپ تاۋىپ الادى.

ءتۇن ورتاسى اۋعاندا تابىتتىڭ قاقپاعىن كوتەرىپ، ەندى بۇرىمىن كەسە بەرگەندە عاشىعى كوزىن اشادى. سويتسە، ول تىرىدەي جەرلەنگەن بولىپ شىعادى. باقىتسىز بايعۇس ءالى ولمەگەن ەكەن: جۇرت جاڭساق ولدىگە ساناعان ونى عاشىعىنىڭ ىستىق ىقىلاسى ماڭگى ۇيقىدان وياتادى. ول دەرەۋ ونى ءوزى تۇسكەن مەيمانحاناداعى بولمەگە اپارادى.

مەديتسينادان اجەپتاۋىر حابارى بار جىگىت كۇشتى ءدارى- دارمەك قولدانادى اقىرى كەلىنشەك ەسىن جيادى. ءوزىن اجالدان الىپ قالعان ادامدى تانيدى. دەنساۋلىعى ابدەن جوندەلگەنشە سونىمەن بىرگە تۇرادى. ايەلدىڭ جۇرەگى تاس ەمەس قوي، العاۋسىز ماحابباتتىڭ اقىرعى تاعىلىمى ونىڭ كوڭىلىن جىبىتەدى.

ءسويتىپ، ول ءوز تاعدىرىن بوسسيۋەگە قوسادى دا، بۇرىنعى جۇبايىنا قايتىپ ورالمايدى، ايتسە دە ءوزىنىڭ قايتا تىرىلگەنىن قۇپيا ساقتاپ، عاشىعىمەن بىرگە امەريكاعا اسىپ كەتەدى. وتكەن ۋاقىت سىرتقى ءتۇر تۇلعاسىن وزگە تۇرماق، تۋعان- تۋىسقاندارى دا تانىماستاي ەتىپ وزگەرتكەنىنە كامىل سەنگەن ەكەۋى ون ءتورت جىلدان سوڭ فرانسياعا قايتا ورالادى. الايدا ولار قاتەلەسەدى: العاش كەزدەسكەن ساتتە-اق موسە رەنەل ءوزىنىڭ بۇرىنعى زايىبىن تانيدى دا، ونىڭ وزىنە قايتىپ كەلۋىن تالاپ ەتەدى. ول تالابىن قابىلدامايدى؛ ءادىل سوت ءىستى ايەلدىڭ پايداسىنا شەشىل، ەرەكشە جاعدايعا، سونداي-اق ۇزاق ۋاقىت وتۋىنە بايلانىستى ادىلدىگىنە عانا ەمەس، زاڭ جۇزىندە دە جۇبايلىق پراۆودان ايىرىلعانى جونىندە ۇكىم شىعارادى.

امەريكان باسپا يەلەرىنىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ تىلىمىزگە اۋدارىپ باسۋعا لايىق، اسا سىيلى دا سەنىمدى باسپا ءسوز ورتانى - لەيپتسيگتىڭ «حيرۋرگيالىق جۋرنالى» سوڭعى سانىندا ول دا وسىنداي ءبىر قايعىلى وقيعا تۋرالى جازدى.

ءبىر ارتيللەريا وفيتسەرى، بويى ەڭگەزەردەي، دەنساۋلىعى كەرەمەت مىقتى ادام اساۋ اتتان قۇلاپ، باسى جارىلادى، سودان زاماتىندا ەسىنەن تانىپ قالادى؛ باس سۇيەگىنىڭ جارىلعانى بايقالادى، ءبىراق دارىگەرلەر قاتەرلى دەپ سانامايدى. باس سۇيەككە جاسالعان وپەراتسيا ءساتتى وتەدى. ناۋقاستان قان الادى. باسقا دا ەم- دوم قولدانىلادى. ءبىراق اۋرۋ بىرتە- بىرتە مەڭدەي بەرەدى، اقىرى ونىڭ دەمى بىتكەن سياقتى بولىپ كورىنەدى.

كۇن ىستىق بولىپ تۇرعان سوڭ ونى تىم اسىعىس تۇردە كوپشىلىككە ارنالعان زيراتقا اپارىپ قويادى. جەرلەۋ بەيسەنبى كۇنى بولادى. جەكسەنبى كۇنى، جۇرت ادەتتەگىشە، بەيىت باسىنا بارادى، ءتۇس كەزىندە ءبىر شارۋا وفيتسەر جەرلەنگەن بەيىت جانىنا ايالداپ، ءسال دەم الۋعا ۇيعارادى، كەنەت ولىك كوردەن تۇر تىسى كەلگەندەي مولا ۇستىنە ۇيىلگەن توپىراقتىڭ قوزعالعانىن سەزگەنىن ايتىپ، اينالاسىنا جينالعان جۇرتتى قاتتى دۇرلىكتىرەدى. العاشقىدا ونىڭ ايتقانىنا جۇرت ونشا سەنە قويمايدى، ايتسە دە شارۋانىڭ جۇزىندەگى ۇرەي مەن ونىڭ ءوز ءسوزىنىڭ ادىلدىگىنە اينالا انتالاعان جۇرتتى يلاندىرۋعا دەگەن ءشۇباسىز سەنىمى، اقىرى جينالعاندارعا اسەر ەتەدى. ءبارى قولدارىنا كۇرەك الىپ، سولاي قاراي جۇگىرەدى، ءتىپتى ايتار اۋىزعا ۇيات، تاياز قازىلعان مولانى ولار لەزدە اشادى، سول كەزدە كوردەن قىلتيىپ وفيتسەردىڭ توبەسى كورىنەدى. سويتسە ول اۋىر ازاپپەن قاقپاعىن زورعا اشقان تابىتتىڭ ىشىندە بۇكجيىپ وتىر ەكەن. سىرت قاراعان ادامعا ول جانى جوق سياقتى.

ونى دەرەۋ سول جاقىن ماڭداعى اۋرۋحاناعا اپارادى، سويتسە ول ءتىرى ەكەن، ءبىراق تۇنشىعىپ ەسىنەن تانىپ قالسا كەرەك. بىرنەشە ساعاتتان كەيىن ەسى كىرىپ، بايىرعى تانىستارىن تانيتىن بولادى، وقتا- تەكتە سوزدەن شاتاسسا دا، كوردە تارتقان اۋىر ازابىن بايانداپ بەرۋدەن جاڭىلمايدى.

ايتۋىنا قاراعاندا، جەرلەنگەن سوڭ ول دا ءبىر ساعاتتان ارتىق ۋاقىت ەسى كىرەسىلى- شىعاسىلى بولىپ جاتادى دا، سودان كەيىن مۇلدە ەسىنەن ايىرىلادى. مولا اسىعىس كومىلەدى دە، ۇيىلگەن توپىراقتىڭ استىنداعى قۋىس- قۋىستا ازدى- كوپتى اۋا قالادى. ۇستىنەن توپىرلاعان ادامداردىڭ اياق تىقىرىن ەستىپ، جۇرتتىڭ كوڭىلىن وزىنە اۋدارۋعا ارەكەت جاسايدى. ونىڭ ايتۋىندا قابىر باسىندا ابىر- سابىر، دابىر- شۋ ونى قاتتى ۇيقىدان وياتىپ جىبەرەدى، ءبىراق ويانعان بويدا ءوزىنىڭ شاراسىز ەكەنىن بىردەن تۇسىنەدى.

حابارعا قاراعاندا، ناۋقاستىڭ بەتى بەرى قاراپ، ءتىپتى ايىعا باستاعان كەزدە الاياقتاردىڭ كىناسىنەن مەديتسينالىق تاجىريبەنىڭ قۇربانىنا ۇشىرايدى. ولار گالۆانيكالىق باتارەيانى قولدانادى دا توكتىڭ اسەرىمەن قوزعاپ، دەرتتىڭ سالدارىنان قايتىس بولادى.

اڭگىمە گالۆانيكالىق باتارەيا تۋرالى بولعاندىقتان دا، وسى ارادا، سونىڭ اسەرىنەن لوندوندا ەكى تاۋلىك بويى مولادا جاتقان ءبىر زاڭ قىزمەتكەرىنىڭ قايتا تىرىلگەنى جونىندەگى اتىشۋلى عاجاپ وقيعا ويعا ورالادى. بۇل وقيعا 1831 -جىلى بولعان ەدى، كەزىندە ونىڭ دابىراسى دا از بولعان جوق-تى.

ناۋقاس، ميستەر ەدۆارد ستەپلتون، شاماسى، ءبىرقاتار بەلگىلەرى ەمدەۋشى دارىگەرلەردى قايران قالدىرعان سۇزەك سوقپاسىنان قايتىس بولسا كەرەك. الدامشى ولىمنەن كەيىن دارىگەرلەر ونىڭ جاقىن تۋىسقاندارىنان ولىكتى سويىپ كورۋگە رۇقسات سۇرايدى، ءبىراق ولار ءۇزىلدى- كەسىلدى قارسى بولادى. مۇندايدا كوبىنە بولىپ جاتاتىنداي، ولار دابىرلاماي عانا ولىكتى قابىردان قايتا قازىپ الىپ، جات كوزدەن قالتارىس ءبىر جەردە ونى سويىپ كورۋگە ۇيعارادى.

لوندوندا تولىپ جۇرگەن ولىك توناۋشى قۇزعىندارمەن كەلىسۋ دە ونشا قيىنعا تۇسپەيدى، تىرىدەي جەرلەنگەن مۇردەنى ءۇشىنشى ءتۇنى تەرەڭدىگى 8 فۋت قابىردان قازىپ الادى دا، ءبىر جەكە مەنشىك اۋرۋحانانىڭ سەكتسيالىق پالاتاسىنا اپارادى.

قارنىن جارعان كەزدە دارىگەرلەر دەنەنىڭ مۇلدەم بۇزىلماعانىن بايقاپ، باتارەيانى قولدانىپ كورۋگە ۇيعارادى. كەي كەزدەرى دەنەنىڭ قۇرىسىپ، دىرىلدەۋى ادەتتەگى ءتىرى اعزانىڭ قيمىلىنا ۇقساعانى بولماسا، جاسالعان تاجىريبەدەن كوپكە دەيىن ناتيجە شىقپايدى.

ۋاقىت ءوتىپ جاتادى. تاڭ اتۋعا تاياپ قالادى، اقىرىندا نە دە بولسا، ءىشىن سويىپ قاراۋعا ۇيعارادى. ءبىراق دارىگەرلەردىڭ بىرەۋى قالاي دا ءوزىنىڭ تەورياسىن تەكسەرىپ كورگىسى كەلىپ، توستەگى بۇلشىق ەتكە توك جۇرگىزىپ بايقاۋعا وزگە ارىپتەستەرىن كوندىرەدى.

قالاي بولسا، سولاي تەرىسىن ءتىلىپ جىبەرىپ، سىمداردى لاجداپ جالعاستىرادى؛ سول كەزدە ولىك شوشىنعان دەپ تە ايتۋعا بولماس، ايتسە دە جاتقان ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ستول ۇستىنەن ەدەنگە تۇسەدى دە، ءسال ايالداپ بارىپ، اينالاعا الاقتاي قاراپ الىپ، سويلەپ قويا بەرەدى. ءسوزىن ەشكىم ۇقپايدى؛ ايتسە دە، ونىڭ ءسوز ەكەنى كۇمانسىز بولاتىن - ويتكەنى ءاربىر ءسوزىن ناقتاپ ايتادى. سونى ايتىپ بولعان سوڭ، سىلق ەتىپ ەدەنگە قۇلاي كەتەدى.

العاشقىدا ءبارىنىڭ ۇرەيى ۇشىپ، ابىرجىپ، اڭىرىپ قالادى، ءبىراق قاراپ تۇرۋدى ۋاقىت كوتەرمەيدى، دارىگەرلەر دەرەۋ بويلارىن جيىپ الادى. سويتسە، ەسىنەن تانىپ جاتقانى بولماسا، ميستەر ستەپلتون ءتىرى بولىپ شىعادى.

ەفيردىڭ كومەگىمەن ونىڭ ەسىن جيعىزادى، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ مۇلدەم ءتاۋىر بولا باستايدى، سودان ول دەرتتىڭ قايتالاۋ قاۋپىنەن كۇدىكتەنىپ باستا ونىڭ قايتا تىرىلگەنى جونىندە بەيحابار بولعان تۋعان- تۋىسقاندارىنا قايتا قوسىلادى. ولاردىڭ قۋانىشىن، ولاردىڭ تاڭىرقاۋىن اۋىزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس!

ايتسە دە بۇل وقيعانىڭ ەڭ عاجابى - ميستەر ستەپلتوننىڭ ءوزى تۋرالى ايتقان اڭگىمەلەرى. ول ءوزىنىڭ ءتىپتى قاس قاعىمداي بولسا دا مۇلدەم ەسىنەن ايرىلعانىن دارىگەرلەر ءوزىن ءوزى ءولدى دەپ جاريالاعان ساتتەن باستاپ اۋرۋحانادا ەسىنەن تانىپ قالعانعا دەيىنگى ارادا نە بولىپ، نە قويعانىن بۇلدىر دا بولسا ءبارىن سەزىپ جاتقانىن ايتادى. ءوزىنىڭ ولىكتەر بولمەسىنە تۇسكەنىن تۇسىنگەن كەزدە ونىڭ ايتپاق بولىپ مىڭگىرلەگەنى - «مەن ءتىرىمىن» دەگەن ءسوز ەكەن.

مەنىڭ مۇنداي كوپتەگەن وقيعالاردى ايتۋىما بولار ەدى، ءبىراق ونىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن، ويتكەنى ونسىز دا ادامداردى تىرىدەي جەرلەيتىنىنە ەشقانداي كۇمان بولماسا كەرەك. شىنىندا دا قابىرشىلار زيراتتا ىستەگەن كەزدە ءارقاشان جاتىسى كوڭىلدە كۇدىك تۋعىزاتىن قاڭقالارعا تاپ بولادى ەمەس پە وسى؟

كۇدىك قانشاما ۇرەيلى بولعانىمەن باقىتسىز بايعۇس تاپ بولعان تاعدىردان ۇرەيلى بولا المايدى. ادام ءۇشىن تىرىدەي جەرلەنۋدەن اسقان ءتان ازابى دا، جان ازابى دا بولۋى استە مۇمكىن ەمەس دەپ سەنىممەن ايتۋعا ابدەن بولادى. كەۋدەڭدى باسقان باتپان سالماق، سىزدى جەردىڭ قولقاڭدى قابار بۋى، كەبىننىڭ سۋىق قۇشاعى، تار قابىردىڭ تاۋقىمەتى، ءتۇننىڭ قاراڭعى تۇنەگى، قۇددى تۋلاعان تەڭىز تۇبىندەگىدەي ۇرەيلى مەڭىرەۋ تىنىشتىق، كوزگە كورىنبەسە دە جەڭىمپاز- جەبىر قۇرتتىڭ جانىندا ەكەنىن سەزىنۋ -مۇنىڭ ءبارى وعان قوسا تازا اۋا مەن جەر بەتىندەگى كوك ءشوپ، ەگەر سەنىڭ قىرسىققا تاپ بولعانىڭدى بىلسە، قالاي دا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر جاقسى كورەتىن دوستارىڭ تۋرالى وي، جانە سەنىڭ بۇل ءحالىڭدى ولاردىڭ ەشقاشان دا بىلمەيتىندىگى جونىندەگى شاراسىزدىق ەندى ماڭگى-باقي ولىلەر اراسىندا قالاتىنىن جونىندەگى قاسىرەت - مۇنىڭ ءبارى، مەن ايتار بولسام قيالى جەتپەس كەرەمەت ۇرەي ۇيالاتادى. جەر بەتىندە ونداي قاسىرەت شەگۋ ءبىزدىڭ پەشەنەمىزگە جازىلماعان - وندايدى توزاقتىڭ تامۇتىندا بولادى دەپ ويلاۋ ءبىزدىڭ باسىمىزعا دا كەلمەيدى.

بۇل تۋرالى اڭگىمەگە جۇرتتىڭ ىنتىق بولاتىنى دا تۇسىنىكتى، ايتسە دە تاقىرىپ ىقپالىمەن، جان دۇنيەڭدى بيلەيتىن ۇرەيدىڭ اسەرىمەن پايدا بولاتىن بۇل قۇشتارلىق اڭگىمەنىڭ اقيقاتتىعى جونىندەگى ءبىزدىڭ ءشۇباسىز سەنىمىمىز ارقىلى اقتالدى. مۇنان بىلايعى مەنىڭ جازعالى وتىرعانىمنىڭ ءبارى وزىمە ايداي انىق، ويتكەنى مەن ولاردى ءوز باسىمنان كەشىردىم، قاسىرەتىن شەكتىم.

بىرنەشە جىلدان بەرى مەنى دارىگەرلەر لايىقتى ءدال اتاۋىن تابا الماعان سوڭ ايتەۋىر كاتەلەپسيا دەپ اتاي سالعان ءبىر جۇمباق دەرت ابدەن زىقىمدى الىپ ءجۇردى. ناقتى جانە جاناما سەبەپتەر عانا ەمەس، ءتىپتى سول نەرۆتىڭ دياگنوزىنىڭ ءوزى بەيمالىم كۇيىندە قالىپ وتىرسا دا، سىرتتاي نىشاندارى جاقسى زەرتتەلگەن بولاتىن.

ولاردىڭ ءتۇر-ءتۇرى، شاماسى، ءبىر-بىرىنەن تەك دەرتتىڭ اۋىرلىعىمەن عانا ايىرىلىساتىن بولسا كەرەك. كەيدە ناۋقاس لەتارگيالىق تەرەڭ ۇيقىڭا نەبارى ءبىر- اق كۇن نەمەسە ودان دا از جاتادى. ول ەس- تۇسىنەن ايرىلادى، قوزعالۋعا مۇرشاسى بولمايدى، ءبىراق جۇرەگى باياۋ سوعىپ، دەنەسى جىلى كۇيىندە جاتادى؛ جۇزىنەن بولماشى عانا سولعىن شىرايدىڭ ءجۇزى بىلىنەدى، ەرنىنە اينا باسقان كەزدە ونىڭ وقتا-تەكتە، ۇزدىك-سوزدىق، بەي-بەرەكەت دەم الىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى.

كەيدە قىبىر ەتپەگەن كۇيى اپتا، ءتىپتى اي بويى جاتادى. سونىڭ وزىندە بۇل ۇستامالى دەرت پەن ءولىم دەپ اتالاتىن وكىنىشتى قۇبىلىستىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي ءبىر ايىرماشىلىق بار ەكەنىن ەشقانداي ءجىتى باقىلاۋ دا، بارىپ تۇرعان مۇقيات مەديتسينالىق تالداۋ دا بايقاي المايدى.

ەگەر ولىكتىڭ دەنەسى بۇزىلماسا، ايتپەسە الدەقالاي قولايسىز بىردەڭە سەزىلە قالسا عانا مۇنداي ناۋقاسقا شالدىققانداردىڭ تىرىدەي جەرلەۋدەن ادەتتە تەك ولاردىڭ كاتەلەپسياسى بارىن بىلەتىن دوس- جاراندارى عانا امان ساقتاپ قالادى، ابىروي بولعاندا بۇل دەرت بويعا بىرتە- بىرتە مىسقىلداپ قانا سىڭەدى.

كوزگە بادىرايىپ تۇرماسا دا ونىڭ العاشقى نىشانىنىڭ ءوزى- اق بىردەن اڭعارتادى. ءار ۇستاعان سايىن اۋىرلاپ، تالىقسۋى ۇزارا تۇسەدى. جەرلەۋدەن قۇتقاراتىن باستى كەپىلدىڭ ءوزى دە وسى. ۇستامالى دەرتتەن كەنەت ەسىنەن ايرىلىپ قالاتىن باقىتسىز جانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ پەشەنەسىنە تىرىدەي كورگە كىرۋ جازىلعان.

مەديتسينا ادەبيەتتەرىندە جازىلعانداردان مەنىڭ دەرتىمنىڭ دە پالەندەي ايىرماشىلىعى جوق بولاتىن. كەيدە ەشقانداي سىلتاۋ- سەبەپسىز- اق ەسىم اۋىپ، ايتپەسە تۇلا- بويىمنىڭ جانى كەتىپ، سىرەسىپ قالادى. بۇل كۇيدە ەش جەرىم اۋىرمايدى دا، قىبىرلاۋعا شامام كەلمەي، ءادىلىن ايتسام، ءتىپتى ويلاۋدان قالعان كەزدىڭ وزىندە دە، لەتارگيالىق ۇيقى قۇشاعىندا جاتىپ تا مەن ءوزىمنىڭ ءتىرى ەكەنىمدى جانە اينالامدا ادامدار بار ەكەنىن سەزەتىنمىن، دەرت ابدەن مەڭدەپ بارىپ باسىلعانشا، ءسويتىپ، قايتا ومىرگە ورالعانشا مەن سولاي جاعاتىنمىن.

كەيدە دەرت اياق استىنان تۇلا بويىمدى بۋىپ قىسىپ اكەتەتىن. جۇرەگىم اينىپ، اياق قولىمنان ءال كەتىپ، دەنەم مۇزداپ، باسىم اينالىپ، ەسىم اۋىپ قۇلاۋشى ەدىم. سودان كەيىن مەنى اپتا بويى اينالا مەڭىرەۋ، ءتۇپسىز تۇنەك، مەلشيگەن تىنىشتىق قورشاپ الاتىن دا، دۇنيە ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل بىردەڭە بولادى.

مەن مۇلدەم ومىرمەن قوشتاساتىن ەدىم. الايدا وسى ۇستامالى ناۋقاسىم ءجيى قايتالاپ ۇستاعان سايىن، مەنىڭ ەسىمدى جيۋىم دا ۇزاققا سوزىلاتىن بولدى. قىسقى مەڭىرەۋ دە ۇزاق تۇندە جاپادان جالعىز كوشە كەزگەن پاناسىز قايىرشىداي ماعان دا جان ساۋلەسى تىم كەشىگىپ، تىم زارىقتىرىپ، تىم قۇشتار ەتىپ ورالۋشى ەدى.

وسىلاي وقتا-تەكتە ەسىمنەن تانىپ قالاتىنىم بولماسا، باسقاداي دەنساۋلىعىمدا اقاۋ جوق- تى، ەگەر ادەتتەگى ۇيقىم قاشاتىنىڭ اۋرۋ دەپ ساناماساق، مەنىڭ وعان تاعار كۇنام بولمايتىن. ۇيقىدان ويانعان بويدا مەن بىردەن ەسىمدى جيىپ الا الماي، ءبىرازعا دەيىن الدەنەدەن قوبالجىعانداي دەل- سال بوپ جاتاتىنمىن. مۇنداي مەزەتتەردە مەن ويلاۋ قابىلەتىنەن، اسىرەسە جادىمداعىنىڭ بارىنەن ايرىلىپ قالۋشى ەدىم.

مەن ەشقانداي ءتان ازابىن تارتپايمىن، ءبىراق جانىم قاتتى ءجابىر شەگەتىن، قيالىم قايداعى ءبىر كور قاراڭعى ساعانانى كوز الدىما ەلەستەتەدى. مەن بولسام، قايتا- قايتا «ەپيتافيالار (تابىت بەتىندەگى جازۋلاردى) ، تابىتتار مەن قۇرتتار تۋرالى» ايتا بەرەمىن. مەن ءولىم تۋرالى ساندىراقتايمىن، تىرىدەي جەرلەۋ جونىندەگى ۇرەيدەن استە ارىلا المايتىن بولدىم.

توبەمنەن تونگەن قارعىس اتقان قاتەر كۇندىز-ءتۇنى قىر سوڭىمنان قالمايدى. كۇندىز ويىما تۇسسە، ەسىم شىعادى، تۇندە ول توزاقتىڭ ناعىز تامۇعىنا اينالادى.

تۇڭعيىق ءتۇن تۇنەگى جەردى جۇتىپ قويعان كەزدە سول ءبىر ويدان عانا - تابىتتاعى ۇلپىلدەگەن قاۋىرسىنداي قالتىرايمىن. ۇيىقتاپ كەتسەم تەك كوردە كوزىمدى اشارمىن دەگەن ويدان ۇرەيىم ۇشقاندىقتان ۇيقىسىزدىقتان ابدەن قالجىراعان كەزدىڭ وزىندە دە ۇزاق ارپالىستان كەيىن دىڭكەم قۇرىپ بارىپ قانا كوز ىلىندىرەمىن.

كوزىمدى سول جۇمدىم دەگەنشە، ارانىڭ اشقان اجال قاپ- قارا عالامات الىپ قاناتىن جايىپ، ەرسىلى- قارسىلى ۇشىپ جۇرگەن ەلەستەر الەمىنە سۇڭگيمىن دە كەتەمىن.

تۇسىمدە مەنى تۇنشىقتىرىپ جاتاتىن جامان تۇستەردە ەسەپ جوق، ايتسە دە بۇل ارادا مەن سولاردىڭ بىرەۋىن عانا ايتايىن. بىردە تۇسىمدە (كاتەلەپتسيا) ۇستامالى دەرتىم ۇستاپ، ول ادەتتەگىدەن الدەقايدا اۋىر ءارى ۇزاق بولعان ەكەن دەيمىن. كەنەت مۇزداي سۋىق ءبىر قول ماڭدايىما تيگەندەي بولدى دا، دىرىلدەگەن ۇرەيلى داۋىس مەنىڭ قۇلاعىما «تۇر!» دەپ سىبىرلادى.

مەن باسىمدى كوتەردىم. اينالا كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعى. مەن ءوزىمدى وياتقان ادامدى كورە المادىم. قاي ۋاقىتتا، قاشان ەسىم اۋىپ قالعانىن، ونىڭ قالاي، قاي جەردە بولعانى مۇلدە جادىمدا جوق، مەن ورنىمنان قوزعالماي، ويىمدى جيناپ الۋعا تالپىنىپ كوردىم، بۇل كەزدە الگى سۋىق قول بىلەگىمدى قاتتى سىعىمداي قىسىپ تۇرىپ، مەنى دەگبىرسىزدەنە سىلكىلەدى دە، دىرىلدەگەن داۋىسپەن: - تۇر! مەن ساعان ۇيقىڭدى اش دەپ ايتتىم ەمەس پە؟ - دەپ قايتالادى.

- سەن ءوزىڭ كىمسىڭ؟ - دەپ سۇرادىم مەن.

- مەن تۇراتىن جاققا، مەنىڭ ەسىمىم جوق، - دەدى ول مۇڭدى ۇنمەن. - ءبىر كەزدە مەن دە ءفاني دۇنيەدەگى پەندە ەدىم، ەندى مىنە رۋحقا اينالدىم. ءبىر كەزدە مەن قاتىگەز بولدىم، ەندى مىنە مەيىرباندىقتىڭ ۇلگىسىمىن. مەنىڭ قالتىراپ تۇرعانىمدى ءوزىڭ دە سەزىپ تۇرسىڭ.

ءوزىم سەنى وياتسام دا، ءتىسىم تىسىمە تيمەي ساقىلدايدى، ءبىراق بۇل ءتۇننىڭ ىزعىرىعىنان ەمەس. ماڭگى سەيىلمەيتىن تۇنەك تۇنىنەن.

ويتكەنى وسى سۇمىرايدى جانىم جەك كورەدى. قالاي عانا سەن تىپ- تىنىش ۇيىقتاي الاسىڭ؟ جان ءتاسىلىمنىڭ قاسىرەتتى ءۇنى مەنىڭ جانىمدى جاي تاپتىرمايدى. ونى كورۋگە ءداتىم شىدامايدى. تۇر! ءتۇن تۇنەگىنە اپارايىن، مەنىڭ سوڭىما ىلەس، ساعان كورلەردىڭ ءىشىن كورسەتەيىن. قاسىرەتتىڭ توزاعى دەگەن وسى ەمەس پە؟ .. مىنە، قارا!

مەن اينالاما قارادىم؛ ءالى دە بىلەگىمنەن تاس قىپ ۇستاپ تۇرعان سول كوزگە كورىنبەيتىن ەلەس عالامات قۇدىرەتتىڭ ارقاسىندا الەمدەگى كور اتاۋلى تۇگەل اشىلدى، ولاردىڭ ءارقايسىسى ءشىري باستاعان دەنەدەن شىققان فوسفوردىڭ ءالسىز جارىعىمەن ساۋلەلەنىپ تۇر، سوندىقتان مەن تۇكپىر- تۇكپىردىڭ ءبارىن، قۇجىناعان كور قۇرتىنىڭ ورتاسىندا كەبىنگە ورانىپ، سەلت ەتپەي سىرەسىپ جاتقان ايانىشتى حالدەگى دەنەلەردى دە ايقىن كوردىم.

ايتسە دە، نە شارا! سولاردىڭ ءبارى بىردەي ماڭگى ۇيقىعا كەتپەگەندەر ميلليون- ميلليون ارتىق؛ بولماشى عانا كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر؛ اينالادان كۇڭىرەنگەن كۇيىنىشتى ءۇن ەستىلەدى، قاپتاعان قالىڭ مولانىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن كەبىننىڭ مۇڭلى سىبدىرى قۇلاققا شالىنادى؛ مەن ولىكتەر الەمىندە سولاردىڭ كوپشىلىگى جەرگە جامباسى تيگەن كەزدەگى ەبەدەيسىز سىرەسكەن قالپىنان الدەقانداي سەبەپتەرىمەن وزگەرگەنىن بايقادىم. مەن كوز الماي تەسىلە قاراپ وتىرمىن، ال الگى داۋىس ماعان: - مىنە، وسى... ءيا، مىنە، وسى ەمەس پە قايعىنىڭ قاسىرەتتى ازابى، - دەپ سىبىرلادى.

ءبىراق مەن اۋزىمدى اشىپ ۇلگىرمەي، الگى مۇزداي قول مەنىڭ بىلەگىمدى بوساتتى، اينالادا جىلت- جىلت ەتكەن جارىقتار ءوشتى دە، كورلەردىڭ بەتى قايتا جابىلىپ قالدى، ايتسە دە ول جاقتان:

- مىنە وسى... ۋا، قۇدايىم-اۋ، شىنىمەن-اق قايعىنىڭ قاسىرەتتى ازابى دەگەن وسى بولعانى ما؟ - دەپ سارناعان داۋىس ەستىلىپ جاتتى.

تۇنگى ۇيقىمدا ءتورت بۇزعان شاتاسقان ەلەستەر كوبىنە كۇندىز دە مەنىڭ زىقىمدى شىعاراتىن. جۇيكەم ابدەن تيتىقتادى، مەن قىر سوڭىمنان قالمايتىن ۇرەيدىڭ قۇربانى بولدىم. اتقا مىنۋگە، جاياۋ جۇرۋگە قورقاتىن بولدىم، سەرۋەندەۋدەن، ۇيدەن اتتاپ شىعۋدان قالدىم. قىسقاسى، كەز كەلگەن ساتتە قويانشىعىم ۇستاپ قالۋى مۇمكىن دەپ قورىققاندىقتان دا ءوزىمنىڭ ۇستامالى اۋرۋىم بار ەكەنىن بىلەتىندەردىڭ جانىنان اتتاپ شىعۋعا ءداتىم بارمادى.

مەن ءوزىمنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىمنىڭ قامقورلىعىنا دا سەنۋدەن قالدىم. قويانشىعىم ۇستاپ، ۇزاققا سوزىلعان ساتتە مەنىڭ ەندى قايتىپ تىرىلمەيتىنىمە ولاردى دا يلاندىرىپ قويا ما دەپ تە زارەم ۇشاتىن بولدى. ونىڭ بەر جاعىندا مەن ولاردى ابدەن مەزى قىلدىم، سوندىقتان ۇستامالى اۋرۋىم بويىما ءسىڭىپ، مەڭدەگەن سايىن ولار ءا دەگەندە-اق مەنەن قۇتىلعانشا اسىق بولاتىن شىعار دەپ تە قورىقتىم. ولار مەنىڭ كوڭىلىمدى جۇباتىپ، ادالدىقتارىن ايتىپ بوسقا الەك بولادى. مەن ولاردى دەنەم بۇزىلىپ، ودان ءارى ساقتاۋعا بولمايتىنىڭا ابدەن كوزدەرى جەتكەن سوڭ بارىپ قانا جەرلەيتىندەرىنە انت- سۋ ءىشۋىن تالاپ ەتتىم. ءبىراق سونىڭ وزىندە دە اجالدان زارەم ۇشىپ، اقىلدان اداسقان بايعۇس باسىم بارارعا جەر تاپپاي الاسۇردىم. مەن ساقتىقتىڭ سان الۋان ايلاسىن ويلاپ تاپتىم. ايتسە دە اۋلەتىمىزدىڭ ساعاناسىن ىشىنەن وڭاي اشىلاتىن ەتىپ قايتا سالۋعا ءامىر ەتتىم.

تابىت قويىلاتىن تەكشەنىڭ تۇكپىرىنە جەتەتىندەي ەتىپ جاسالعان ۇزىن سەرپپەگە ەندى ءسال باسىپ قالساڭ بولدى، سول زاماتىندا سىرتقى تەمىر ەسىك سارت ەتىپ اشىلىپ كەتەدى. اۋا كىرىپ، جارىق ءتۇسىپ تۇراتىن ساڭىلاۋ، سونداي- اق ماعان ازىرلەنگەن تابىتتان قول سوزعاندا ەركىن جەتەتىن جەرگە اس پەن سۋ قويۋعا ارنالعان ورىن جاسالدى.

ءارى جۇمساق، ءارى جىلى بولاتىنداي ەتىلىپ، تابىتتىڭ ءىشى قاپتالدى، ونىڭ قاقپاعىنا الگى سىرتقى ەسىكتەگى سياقتى دەنە ءسال قيمىلداسا بولدى، دەرەۋ اشىلاتىن سەرپپەلى قوندىرعى قويىلدى. سونان سوڭ ساعانانىڭ توبەسىنە ۇلكەن قوڭىراۋ ورناتىلدى، ونىڭ تىلىنە تىعىلعان ءجىپتىڭ ءبىر ۇشى كەيىن تابىتتىڭ تەسىگىنەن وتكىزىلىپ، مەنىڭ بىلەگىمە بايلاناتىن بولدى. امال قانشا! تاعدىردىڭ جازۋىنا ساقتىق نە جاساي الماق! تىرىدەي كورگە كىرۋ پەشەنەسىنە جازىلعان بايعۇستى ءتىپتى ساقتىقتىڭ بۇل ايلالى قوندىرعىلارى دا ازاپتان اراشالاپ قالا المادى.

بۇرىن تالاي مارتە بولعانىنداي، ءتانىم ەشتەڭە سەزبەسە دە سانامدا تىرشىلىكتىڭ تالماۋسىراعان ءالسىز ساۋلەسى، بولماشى نىشانى بىلىنەر ءسات تە كەلىپ تۋدى. مەنىڭ جان دۇنيەمدەگى بۇلىڭعىر بۇلدىر كىرەۋكە دە ميتىڭداعان تاسباقاداي ءىلبىپ، كەم- كەمنەن سەرپىلە، سەيىلە باستادى. بەلگىسىز ءبىر بەيمازا قوبالجۋ پايدا بولعانداي.

دەنەنى باسقان دەل- سالدىق سەيىلمەيتىن ءتارىزدى. ايتسە دە ەڭسەگە مىنگەن ەنجارلىق. ۇمىتسىزدىك... دارمەنسىزدىك. الدەن ۋاقىتتا بارىپ قانا، مىنە ەندى- ەندى قۇلاعىم شىڭىلداي باستادى. ونان سوڭ ءبىرازدان كەيىن بارىپ قانا مىنە اياق-قولىمنىڭ باسى شانشىعانداي الدە قىشىعانداي بولدى؛ ويانا باستاعان سەزىم قايتا ويدى وربىتكەن كەزدەگى راقاتقا بولەنگەن تىنىشتىقتىڭ ماڭگىگە ءتان ءساتى، مىنە تاعى دا ءبىر مەزەت قايتا تالىقسۋ؛ سودان كەنەت ساناڭنىڭ قاز قالپىنا قايتا ورالۋى. اقىر سوڭىندا قاباتىڭ ءسال ءدىر ەتە قالادى دا، سول زاماتىندا، قۇددى ەلەكتر توعىنداي، قانىڭ باسىڭا شاپشىرلىقتاي سۇمدىق، ادام ۇعىپ بولماس ۇرەي بويىڭدى بيلەيدى.

سونان سوڭ بارىپ - تۇڭعىش رەت وي توقتاتۋعا ارەكەت جاسايسىڭ. وتكەندى ەسكە تۇسىرۋگە تىرىساسىڭ. ول دا وڭايلىققا تۇسە قويمايدى. سويتكەنشە بولمايدى، جادىم قايتا قالپىنا كەلەدى دە، مەن ءوزىمنىڭ نەندەي جاعدايعا دۋشار بولعانىمدى تۇسىنە باستايمىن. مەن ءوزىمنىڭ ادەتتەگى ۇيقىدان ويانىپ جاتپاعانىمدى ۇعامىن ۇستامالى اۋرۋىمنىڭ ۇستاعانىن ەسىمە الامىن ءسويتىپ، اقىر اياعىندا شىرىلداعان شىبىن جانىمدى مۇحيتتان قاتەرلى ءبىر ۇرەي مەڭىرەۋ وبىر وي بيلەپ الادى.

بويىمدى وسى سەزىم بيلەگەن كەزدە مەن بىرنەشە مينۋت تىرپ ەتپەي جاتامىن. نەگە؟ ويتكەنى قيمىلداۋعا مەنىڭ باتىلىم جەتپەيدى. تاعدىرىمدى تانىتاتىن ارەكەت جاساۋعا يمەنەمىن - ايتسە دە ىشتەي ءبىر داۋىس كۇدىكتەنبە دەپ ماعان سىبىرلايدى. ادامنىڭ باسقا بارلىق قاسىرەتتەرىڭنەن اسىپ تۇسەتىن شاراسىزدىق - تەك سول شاراسىزدىق قانا ۇزاق تولقۋدان كەيىن مەنىڭ كىرپىگىمدى قيمىلداتىپ، كوزىمدى اشقىزادى. مەن كوزىمدى اشتىم.

اينالام تاستاي قاراڭعى - قارا تۇنەك. ۇستامالى دەرتتىڭ رايى قايتقانىڭ ءبىلدىم. مەنىڭ ناۋقاسىمنىڭ مەڭدەگەن ءساتىنىڭ الدەقاشان وتكەنىن دە ءبىلدىم. كورۋ قابىلەتىمنىڭ قالپىنا كەلگەنىن دە ءبىلدىم - ايتسە دە اينالا تاستاي قاراڭعى، قارا تۇنەك، توڭىرەك تۇگەل كوزگە تۇرتسە كورىنبەيتىن، ماڭگى باقي سەيىلمەيتىن، تۇرىلمەيتىن ۇرەيلى ءتۇن

 مەن داۋسىمدى شىعارىپ كورمەك بولدىم، توبارسىعان ەرىندەرىم مەن ءىسىنىپ اۋزىما سىيماي كەتكەن ءتىلىمدى قيمىلداتۋعا قانشا الەكتەنسەم دە - قۇددى ۇستىنەن الىپ تاۋ باسقانداي مۇرشاسى قۇرىپ، ءاربىر دەم العان سايىن ايانىشتى قاسىرەت شەككەن جۇرەگىممەن بىرگە القىنىپ اۋزىما تىعىلعان ءالسىز وكپەمنىڭ دىبىس شىعارۋعا مۇلدە شاماسى كەلمەدى.

مەن ايقايلاۋعا ارەكەت ەتكەن كەزدە، كادىمگى مايىتتەي جاعىم تاڭۋلى بولىپ شىقتى. ونىڭ ۇستىنە جاتقان جەرىمنىڭ جايسىز ەكەنىن سەزدىم؛ قاتتى بىردەڭەلەر ەكى ءبۇيىرىمدى سىعىپ بارادى. وعان دەيىن مەن ون ەكى مۇشەمنىڭ بىرەۋىن قيمىلداتا المادىم - ءبىراق ەندى قينالىپ، كەۋدەمە ايقاستىرىلعان ەكى قولىمدى جوعارى كوتەردىم. ولار بەتىمنەن التى ديۋيمدەي جوعارى تۇرعان تاقتايعا تارس ەتە قالدى. سودان بارىپ مەن ءوزىمنىڭ تابىتتا جاتقانىمدى ءبىلدىم.

وسى كەزدە، تورىعۋدىڭ ابدەن شەگىنە جەتكەن شاعىمدا، كوكتەن تۇسكەن پەرىشتەدەي، كوزىمە كەرەمەت ءۇمىت ۇيالاي كەتتى، ءوزىمنىڭ الدىن الا جاساعان ساقتىق ارەكەتىم ويىما ساپ ەتە قالدى. قاقپاقتى اشپاق بولىپ بۇلقىنىپ تا، جۇلقىنىپ تا كوردىم، ءبىراق ول بىلق ەتپەدى.

مەن سيپالاپ، قوڭىراۋعا بايلانعان ءجىپتى ساۋساقتارىممەن سيپالاپ ىزدەدىم، ءبىراق ول دا جوق بولىپ شىقتى.

سول كەزدە جەبەۋشى- پەرىشتە مەنەن ماڭگى باقي تەرىس اينالىپ كەتتى، ەندى شاراسىزدىق، تورىعۋ بۇرىنعىدان دا بەتەر بويىمدى بيلەپ الدى؛ ويتكەنى، سونشاما الەكتەنىپ ءوزىم جاساعان تابىتتىڭ جۇمساق توسەنىشى جوق ەكەنىنە مەنىڭ كوزىم كامىل جەتتى، ونىڭ ۇستىنە وسى كەزدە مۇرنىما سىزدى جەردىڭ ءيىسى كەلە باستادى.

ەندى جازمىشتى مويىنداۋ عانا قالدى. مەن ساعانادا ەمەس ەدىم. ۇستامالى دەرتىم ۇيدەن جىراقتا، باسقا ءبىر جاقتا، بەيتانىس ادامداردىڭ اراسىندا جۇرگەندە ۇستاپ قالىپتى، ءبىراق ونىڭ قاشان، قالاي بولعانىن ەسىمە تۇسىرە المادىم؛ سول ادامدار مەنى ادەتتەگى اعاش تابىتقا سالىپ تاس قىپ شەگەلەپ، بەلگىسىز ءبىر زيراتقا اپارىپ تەۋىپ- تەۋىپ كومىپتى دە، بۇرالقى يتتەي جەرلەي سالىپتى.

بۇعان ابدەن كوزىم جەتىپ، كوڭىلىم كامىل سەنگەن سوڭ، مەن تاعى دا ايقايلاپ كورۋگە ۇيعاردىم؛ اجال اۋزىنداعى جان داۋسىم تۇنەك قۇشاعىندا جەر استى الەمىن جاڭعىرىقتىردى.

- ەي، ەي، نە بولىپ قالدى؟ - دەپ جاۋاپ قاتتى وكتەم داۋىس.

- تاعى نە پالە بۇل! - دەدى ەكىنشى داۋىس.

- شىق بەرى! - دەدى ءۇشىنشى.

- مىسىقتار ويناعىن جاساۋ ويىڭا قايدان كەلدى؟ - دەدى ءتورتىنشىسى؛ ءسويتتى دە ءتۇر- تۇرپاتى ناعىز باسكەسەر قاراقشىلارعا ۇقسايتىن بىرەۋلەر تارپا باس سالدى دا، ءاي- شايگە قاراتپاي مەنى سىلكىلەي باستادى. ولار مەنى وياتقان جوق - ايقايلاعان كەزدە ءوزىم ويانعان بولاتىنمىن، - ءبىراق سىلكىلەگەن سوڭ مەن مۇلدەم ەسىمدى جيىپ الدىم.

بۇل وقيعا ۆيرگينيادا ريچموندا ماڭىندا بولعان ەدى. ءبىر دوسىممەن ەكەۋمىز اڭ اۋلاۋعا شىقتىق تا، دجەيمس- ريۆەردى بويلاپ، تومەن قاراي بىرنەشە ميل جۇردىك. ىمىرت ۇيىرىلە كەنەت كۇن كۇركىرەپ، جاۋىنعا ۇشىرادىق. تىڭايتقىشقا ارنالعان كوڭ تيەلىپ، بايلاۋعا تۇرعان شاعىن قايىقتىڭ كايۋتاسىنا كىرىپ پانالاۋعا عانا بولاتىن ەدى.

باسقا امال بولماعان سوڭ ءبىزدىڭ سوندا تۇنەپ شىعۋىمىزعا تۋرا كەلدى. مەن سونداعى ەكى توسەكتىڭ بىرەۋىنە جاتتىم، - الپىس نەمەسە جەتپىس توننا جۇك كوتەرەتىن قايىقتاعى توسەكتىڭ قانداي بولاتىنىن وزدەرىڭىز- اق بىلە بەرەرسىزدەر. مەنىڭ جاتقان توسەگىمدە ءتىپتى توسەنىش تە جوق ەدى. ەنى ون سەگىز ديۋيمنان اسپايتىن. توسەك پەن پالۋبا اراسى دا سونداي عانا. مەن اياداي قۋىسقا ازەر سىيدىم. ايتسە دە قاتتى ۇيىقتاپ قالىپپىن؛ ماعان ەلەستەگەندەردىڭ ءبارىن - ويتكەنى شىتىرمان ءتۇس ەمەس، - توسەگىمنىڭ جايسىزدىعىنان، ويىمنىڭ باعىت- باعدارىنان، سونداي-اق الدىندا ايتىلعانىنداي، ويانعان بويدا وزىمە- ءوزىم كەلە الماي، كوپكە دەيىن ەسەڭگىرەپ جاتۋىمنان كورۋگە بولادى. مەنى سىلكىلەگەن تەڭىزشىلەر (ماتروستار) مەن جالدامالى جۇك تاسۋشىلار ەدى. سىزدى جەردىڭ ءيىسى دەگەنىم كوڭنىڭ ءيىسى ەدى. مەنىڭ جاعىمدى تانعان بولىپ كورىنگەن شۇبەرەك ادەتتە ءوزىم تۇندە كيىپ جاعاتىن قالپاق ورنىنا پايدالانعان كادىمگى جىبەك بەت ورامال ەكەن.

ايتسە دە سول ءتۇنى مەن قۇددى تىرىدەي جەرلەنگەن جانداي قاتتى قاسىرەت شەگىپ شىقتىم. مۇنىڭ ءوزى بارىپ تۇرعان اۋىر ازاپ بولاتىن، ءبىراق جامان ايتپاي جاقسى جوق دەگەندەي، باسقا تۇسكەن اۋىر قاسىرەت مەنىڭ اقىل- ويىما يگى ىقپالىن تيگىزدى. مەنىڭ جان دۇنيەم جاي تاپقانداي بولدى - وزىمە- ءوزىم كەلدىم.

مەن سودان شەتەلگە ساپار شەكتىم. بار ىنتا-ىقىلاسىمدى سالىپ، سپورتپەن شۇعىلداندىم. اسپان استىنداعى ازات اۋامەن تىنىستادىم. مەن ءتىپتى ءولىمدى ۇمىتتىم. مەديتسينا كىتاپتارىن قولىما ۇستامايتىن بولدىم. بيۋكەندى وتقا جاقتىم. مەن «تۇنگى ويلاردى» - الۋان ءتۇرلى زيراتتاعى سۇمدىقتاردى، الگىندەي جان تۇرشىگەرلىك وقيعالاردى وقۋدى قويدىم. قىسقاسى، مەن بۇتىندەي وزگە ادام بولدىم دا جاڭاشا ءومىر سۇرە باستادىم. ەستەن كەتپەس سول تۇننەن كەيىن مەن كوردەن قورقۋدى قويدىم. سونىمەن بىرگە الگى ۇرەيدىڭ سەبەبىنەن گورى سالدارى بولعان تالما اۋرۋدان ايىقتىم.

اقىل-ويعا سالساڭ، كەيدە ادامنىڭ كادىمگى تىرشىلىگى دوزاقتاي بولىپ كورىنەتىن كەزدەر دە بولادى. ءبىراق ءبىزدىڭ قيالىمىزعا سونىڭ تىلسىم قۇپياسىنىڭ تۇڭعيىق سىرىن اشۋ استە بۇيىرماعان! سولاي! و دۇنيەدەگى جان تۇرشىگەرلىك سۇمدىقتاردى انشەيىن ويدان شىعارىلاتىن ويىن دەپ ساناۋعا بولمايدى، الايدا وكسۋسكە جۇزگەن كەزدە افراسيابتى جەبەگەن جىن- پەرىلەر سياقتى ولار دا ۇيىقتاۋعا ءتيىس، ايتپەسە ولار ءبىزدى ءتۇتىپ جەيدى، - ال ءبىز ولاردىڭ ۇيقىسىن بۇزباۋىمىز كەرەك. ايتپەسە ءبىزدىڭ قازاعا ۇشىراۋىمىز عاجاپ ەمەس.

P.S.

ەدگار اللان پو - امەريكاندىق جازۋشى، اقىن، ەسسەيست، ادەبيەتتانۋشى جانە رەداكتور، امەريكاندىق رومانتيزم وكىلى. زاماناۋي دەتەكتيۆ فورماسىن قۇرۋشى جانە پسيحولوگيالىق پروزا جانرى. ەدگار پاۋدىڭ كەيبىر شىعارمالارى عىلىمي فانتاستيكتىڭ قالىپتاسۋىنا جانە دامۋىنا ۇلەس قوسقان جانە ونىڭ جۇمىسىنىڭ سيپاتتامالارى يرراتسيونالدىلىق، ميستيتسيزم، قاسىرەت، بەينەلەنگەن مەملەكەتتەردىڭ انومالياسى رەتىندە دەكاناتتىڭ ادەبيەتىن بولجادى. ەڭ تانىمال «قورقىنىشتى» جانە ميستيكالىق اڭگىمەلەردىڭ اۆتورى، سونداي-اق «راۆەن» پوەماسى.

سوڭعى جاڭالىقتار