قوڭىر ءۇندى دومبىرا قالاي جاسالادى

الماتى. قازاقپارات - قازاقتىڭ ۇلتتىق اسپابى - دومبىرانى جاساۋ تەحنولوگياسى كۇردەلى جۇمىس. اتا بابامىزدان كەلە جاتقان تەحنولوگيا ءبىر بولعانىمەن، كاسىبي ماماندار ءار دومبىرانىڭ ۇنىنەن كىمنىڭ قولىنان شىققانىن انىق اڭعارۋعا بولادى دەيدى.

1 -شىلدە - ۇلتتىق دومبىرا كۇنى قارساڭىندا وسى اسپاپ جاساۋمەن 30 جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلە جاتقان بەلگىلى شەبەر جولاۋشى تۇردىعۇلوۆتان ناعىز قوڭىر ءۇندى دومبىرا جاساۋ قۇپياسىن سۇرادىق.

جولاۋشى ءابىلعازى ۇلىنىڭ قولىنان شىققان اسپاپتار قازىر ەلىمىزدىڭ بەلگىلى كۇيشىلەرى، انشىلەرى، جىرشى-تەرمەشىلەرىنىڭ قولىندا كۇمبىرلەپ ءجۇر.

 

ونىڭ ايتۋىنشا، ناعىز دومبىرا جاسالاتىن ماتەريالىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەن.

دومبىرا جاساۋ ءۇشىن قاراعاي، شىرشا، قايىڭ، توراڭعىت، ەمەن، ەبەن، قىزىل اعاش، تۇت اعاشى پايدالانىلادى.

بۇل اعاشتار مىندەتتى تۇردە كۇنگە قاقتالىپ كەبۋى كەرەك.

 

اعاشتاردى كەپتىرۋ

«اعاش تولىق كەپپەسە، جاسالعان سوڭ ءوزىنىڭ فورماسىن جوعالتادى. ۇندە فالش پايدا بولۋى مۇمكىن. جاقسى دومبىرالاردىڭ ماتەريالى كەم دەگەندە 5 -جىل كەبۋى ءتيىس»، - دەدى جولاۋشى تۇردىعۇلوۆ.

ماتەريال دايىن بولعان سوڭ اعاشتار ارنايى ارامەن كەسىلەدى، جونىلىپ فورماسى كەلەدى.

 ағаш кесу

اعاش كەسۋ

كەسىلگەن تاقتايشالار ارنايى پەشتە ىستىق تەمپەراتۋرانىڭ اسەرىمەن يىلەدى. يىلگەن تاقتايشالار بولاشاقتا دومبىرانىڭ شاناعىنا قۇرالادى.

 اعاشتى ءيۋ

دومبىرا ەكى ءتۇرلى ادىسپەن - قۇرالىپ نەمەسە ويىلىپ جاسالادى. قۇراما دومبىرالاردىڭ شاناعى جۇقا تىلشەلەردەن قۇرالىپ جاسالسا، بىتەۋ دومبىرا تۇتاس اعاشتان ويىلادى.

قۇراق

ماماننىڭ ايتۋىنشا، اسا قانىق قوڭىر ءۇن ويىلىپ جاسالعان دومبىرالاردان شىعادى.

«قازىر ناعىز كۇي ونەرلەرىنىڭ مەترلەرى ويىلىپ جاسالعان دومبىراعا تاپسىرىس بەرەدى. ويتكەنى، اتا- بابامىزدان قالعان قانىق قوڭىر ءۇن سونداي دومبىرادان شىعادى. قانداي ەكسپەريمەنت جاساسا دا كاسىبي دومبىراشىلار ويىلعان دومبىراعا قايتىپ كەلە جاتىر»، - دەدى جولاۋشى ءابىلعازى ۇلى.

سونىمەن قاتار، ويىلىپ جاسالعان دومبىرانى جاساۋ وتە كۇردەلى. جۇمىس پروتسەسىندە سىنىپ قالسا دا قايتادان باستاۋعا تۋرا كەلەدى. ال قۇراما دومبىرا جاساۋ پروتسەسى ودان وڭايىراق.

شەبەردىڭ ايتۋىنشا، دومبىرانىڭ ءۇنىنىڭ تازالىعى قاقپاعىنىڭ جابىلۋىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەن.

قاقپاق ءۇنىنىڭ تازالىعى ونىڭ جاقسىلاپ جىمداستىرىلۋىنا، قۇراستىرىلۋىنا جانە قالىڭدىعىنا بايلانىستى.

قاقپاقتىڭ كولەمى نەعۇرلىم كىشىرەك بولسا، اعاشتىڭ تەربەلىس قاسيەتى دە سوعۇرلىم جيىلەي تۇسەدى. قاقپاقتى قۇراستىرعان جانە كۇيگە كەلتىرگەن شاقتا، سونداي-اق ونىن، پارامەترلەرىن بەلگىلەگەندە وسى جايلاردى ەسكەرۋدىڭ ماڭىزى وتە زور. قاقپاقتان ءوزىمىز قاجەت ەتكەن ءۇندى ونى ازىرلەۋدىڭ باستاپقى ساتىسىندا-اق الۋ كەرەك. قاقپاقتىڭ ءۇنى جاقسى بولسا - تەمبرى جۇمساق، ال ءۇنى جوعارى بولسا - تەمبرى اشى بولادى.

«دىبىستىڭ تەربەلىسى، ءۇنى، ۇزاقتىعى قاقپاققا تىكەلەي بايلانىستى. قاقپاقتار شىرشا اعاشىنان جاسالادى. سەبەبى شىرشا ەڭ اكۋستيكالىق ماتەريال بولىپ تابىلادى»، - دەدى جولاۋشى تۇردىعۇلوۆ.

 

شەبەر 30 جىلدىق تاجىريبەسىندە ەڭ ءداستۇرلى قوڭىر ءۇن شەگى مالدىڭ ىشەگىنەن تارتىلاتىن دومبىرادا ەكەنىنە تولىق كوزىن جەتكىزگەن.

«مالدىڭ ىشەگىنەن جاسالعان شەكتەر ۇزاققا شىدامايدى. ولاردى ءجيى اۋىستىرىپ وتىرۋ كەرەك. ءبىر قويدىڭ اش ىشەگىنەن 2-3 دومبىرانىڭ شەگىن جاساۋعا بولادى. مالدى سويعان سوڭ اش ىشەكتى تۇز قوسىلعان سۋىق سۋعا سالىپ قويۋ كەرەك. سوسىن ونى جاقسىلاپ تازالاۋ كەرەك. ىشىندەگى قىرىندىلار تازارىپ، ءموپ- ءمولدىر بولۋى ءتيىس. سوسىن ونى ۇرشىققا سالىپ يىرەدى. يىرىلگەن ىشەكتى باعاندارعا كەرىپ قويادى دا، ءارقايسىسىنا 70، 100، 150 گراممدىق جۇك قويادى. سوندا ىشەك بەلگىلى ءبىر ديامەترگە سوزىلادى. دومبىراعا نەگىزىنەن وتە جىڭىشكەسى قويىلادى. ونداي شەكتى الۋ ءۇشىن ماكسيمالدى اۋىر جۇك قويىلادى. ەگەر شەكتىڭ ءار جەرىندە ديامەتر بىردەي بولماسا، دىبىس بۇزىلادى»، - دەدى جولاۋشى.

 

الايدا قويدىڭ ىشەگىنەن جاسالعان دومبىرالاردا ناعىز تازا ءداستۇرلى قوڭىر ءۇن ساقتالادى. مۇنداي ىشەكتەرمەن ءبىزدىڭ بۇرىنعى شەبەرلەرىمىز جۇمىس ىستەگەن.

وسىعان بايلانىستى بەلگىلى شەبەر قازاقستاندا ەت كومبيناتىنىڭ جانىنان ىشەك وڭدەيتىن سەح اشىلسا دەگەن ارمانىمەن ءبولىستى.

«قويدىڭ اش ىشەگىن قازىر ەشكىم جەمەيدى. ونى بوسقا لاقتىرىپ تاستايدى. ال سول كومبيناتتاردىڭ قاسىنان شاعىن عانا سەح اشسا، مالدىڭ ىشەگى بوسقا ىسىراپ بولماس ەدى. ءارى دومبىرا جاساۋ يندۋسترياسىنا قاجەتتى شيكىزات بولادى»، - دەدى جولاۋشى تۇردىعۇلوۆ.

كوبىنە دومبىرانى تۇت اعاشى، قىزىل اعاش، ەبەن، قايىڭ، پوليساندر، توراڭعىل، قىلقاندى اعاشتاردان جاسايدى.

دومبىرا تولىق قۇرالعان سوڭ ارلەۋ جۇمىستارى باستالادى. اسپاپتىڭ ءسانىن كەلتىرۋ ءۇشىن ارنايى ترافارەتتەرمەن ويۋ- ورنەك سالىنادى.

 

ونداي تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرىن 1994 -جىلى جولاۋشى ءابىلعازى ۇلى ءوزى شىعارعان. بۇل تەحنولويانى شەبەرلەر قازىر بارىنشا قولدانادى.

ماسەلەن، شەبەر مالدىڭ سۇيەگىن ۇنتاقتاپ، ونى جەلىمگە ارالاستىرىپ، اق ورنەك سالادى. سوسىن اسپاپتىڭ بەتى لاكتالىپ، ءتۇرلى بويالارمەن قانىقتىرىلادى.

 

ورتا ەسەپپەن جولاۋشى تۇردىعۇل ۇلى جىلىنا 3-4 اۆتورلىق دومبىرا جاسايدى.

قازىر بەلگىلى شەبەردىڭ قولىنان شىققان دومبىرالار بەكبولات تىلەۋحانوۆتىڭ، ماقپال ءجۇسىنوۆانىڭ، جانار ايجانوۆانىڭ، مايرا ءىلياسوۆانىڭ، ءابدىلحاميت رايىمبەرگەنوۆتىڭ، قايرات بايبوسىنوۆتىڭ، ايگۇل ۇلكەنبايەۆانىڭ، اسىلبەك ەڭسەپوۆتىڭ، مۋزارت انسامبلىنىڭ، سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ قولدارىندا كۇمبىرلەپ ءجۇر.

سونىمەن قاتار، جولاۋشى تۇردىعۇلوۆ جاساعان ساز اسپاپتارى گەرمانيا، جاپونيا، قىتاي، موڭعوليا، ت م د ەلدەرىنەن كەزدەستىرۋگە بولادى. سونىڭ ىشىندە امەريكادا اشىلعان الەم مۋزىكا اسپاپتارىنىڭ مۋزەيىندە جولاۋشىنىڭ ەكى دومبىراسى تۇر.