ابايدىڭ قۋعىن- سۇرگىن كورگەن ۇرپاقتارى
ەڭ الدىمەن، سەرگەلدەڭگە قازاق حالقىنىڭ وقىعان زيالىلارى ءتۇستى. باس كوتەرەر ازاماتتاردىڭ ءبارى قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىرادى. سولاردىڭ ىشىندە اباي ۇرپاقتارى، تۋىستارى دا بولدى.
تۇراعۇل اباي ۇلى (1876 - 1934) - ابايدىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى، اقىن، اۋدارماشى. جاسىندا اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان. كەيىننەن وزدىگىنەن ىزدەنىپ ورىسشا، ارابشا وقىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. 1904 -جىلى كىشىك- توبىقتى ەلىنە بولىس بولىپ سايلانىپ، 1905 -جىلى ءوز ارىزى بويىنشا بولىستىقتان بوساتىلعان. 1916 -جىلى بولىس سايلاۋىندا شىڭعىس ەلىنىڭ بولىسى ءبىلال قۇنانبايەۆقا كانديدات بولىپ سايلانعان. 1917-1920 -جىلدارى ول سەمەي وڭىرىندەگى الاش قوزعالىسىنا بەلسەنە ارالاسىپ، ءارتۇرلى قىزمەتتەر اتقارعان.
تۇراعۇل بالا جاسىنان اكەسىنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. سوندىقتان ابايدىڭ ءاربىر ولەڭى قاي كەزدە قالاي جازىلعانى جانە كىمگە ارنالعانىن جاقسى بىلگەن. ول كاكىتاي ىسقاق ۇلىمەن بىرگە 1909 -جىلى ابايدىڭ تۇڭعىش ولەڭدەر جيناعىن پەتەربوردا باستىرىپ شىعارعان. سونداي- اق 1927 -جىلى قازاق ا س س ر كوميسسارياتىنا تاپسىرعان تولىق قولجازبا جيناقتىڭ عىلىمي قۇندىلىعى اسا جوعارى دەرەككوز ەكەنى انىق. تۇراعۇلدىڭ سوڭعى اتالعان ەڭبەگى بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيىندە ساقتاۋلى.
تۇراعۇلدىڭ اباي مۇراسىن جيناستىرىپ باستىرۋدا اسا قۇندى ماعلۇماتتار جازىپ، اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ تەكستولوگيالىق ءتۇپنۇسقاسىن قالپىنا كەلتىرۋدە ابايتانۋ عىلىمىنا قوسقان ۇلەسى زور. ول م. اۋەزوۆكە «اكەم اباي تۋرالى» دەپ، ەستەلىك جازىپ بەرگەن. تۇراعۇلدىڭ اباي تۋرالى ەستەلىكتەرىنىڭ قىسقاشا نۇسقاسى 1933، 1940 -جىلدارى اباي شىعارمالار جيناعىندا جاريالانعان.
تۇراعۇل اقىن بولۋىمەن قاتار دومبىرا، سكريپكادا شەبەر ويناعان. ونىڭ قىزى، ءانشى ماكەن اكەسىنەن ۇيرەنگەن ابايدىڭ 17 ءانىن نوتاعا جازدىرعان. توڭكەرىس ورناعاننان كەيىن الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولىپ، ءاليحان بوكەيحان، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، ءالىمحان ەرمەكوۆ سياقتى ۇلت زيالىلارىمەن قويانقولتىق ارالاسادى. 1922 -جىلى سەمەيدە ءاليحان بوكەيحان مەن ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ تۇتقىنعا الىنادى. سول ساياسي ناۋقاندا تۇراعۇل دا تۇرمەگە جابىلىپ، ءتورت ايداي قاماۋدا بولادى.
اقشوقىدا جاتىپ، جازۋمەن شۇعىلدانادى. اۋدارما جۇمىسىمەن اينالىسادى. ول م. گوركيدىڭ «چەلكاش» اڭگىمەسىن تۇڭعىش رەت قازاق تىلىنە اۋدارىپ، 1924 -جىلى «تاڭ» جۋرنالىنىڭ №3,4 ساندارىندا باستىرعان. ا. نيەۆەروۆتىڭ «مەن ومىرگە جەرىكپىن»، «ماريا - بولشيەۆيچكا» (موسكۆا، 1927) تۋىندىلارىن جانە «بالالى ايەل نە ءبىلۋ كەرەك؟» (ماسكەۋ، 1927) دەگەن عىلىمي- مەديتسينالىق كىتاپشانى اۋدارىپ، باستىرىپ وقىرماندارعا ۇسىنعان. تۇراعۇلدىڭ كەلەسى اۋدارمالارى «انتەك» (ب. پرۋستان)، دجەك لوندوننىڭ «بالانىڭ ەرلىگى» 1927 -جىلى «كەڭەس وداعىنداعى ەلدەردىڭ كىندىك باسپاسىنان» 4 مىڭ دانامەن جارىق كورگەن. تۇراعۇل شاكارىم باستاعان پروزا ۇلگىسىندەگى اۋدارما جانرىن ارى قاراي دامىتقان. اباي شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندەگى ناعىز اۋدارماشىلىق بيىككە كوتەرىلگەن ادام. تۇراعۇلدىڭ ءوز اعاسى ءابدىراحمانعا تاعى باسقا ارناعان ولەڭدەرى اباي قورىق- مۇراجايىندا ساقتاۋلى.
1927 -جىلى تۇراعۇلدى قايتادان تۇتقىنعا الىپ، 1928 -جىلدىڭ كوكتەمىنە دەيىن تۇرمەدە جاتادى. تۇرمەدەن شىققان سوڭ كامپەسكەلەنىپ، شىمكەنتكە جەر اۋدارىلادى.
تۇراعۇلدىڭ ۇلكەن بالاسى اقىشتىڭ (اقىليا) ەستەلىگىندە «مۇقاڭ (مۇحتار) مەن تۇراش اعامنىڭ اقىرعى كەزدەسۋى 1933 -جىلى بولاتىن. سول جولى مۇقاڭنىڭ ۇيىنە تۇسكەن. الماتىعا كەلگەن سوڭ يسايەۆقا (وراز يسايەۆ، سوۆناركوم باستىعى) ارىز جازىپ: «بالالارىم جوق، وزىمە جۇمىس بەرمەيدى، رۇقسات جوق. اۋدارمالارىم باسىلمايدى. قالاي كۇن كورەم، نە ىستەۋىم كەرەك؟»، - دەسە، يسايەۆ: «ءازىر ەشتەڭە دەي المايمىن. كەيىن كورەرمىز»، - دەپ جاۋاپ قايتارعان» دەلىنەدى.
تۇراعۇلدىڭ زيراتى جايىندا قىزى ماكەن: «تۇراش اعام 1934 -جىلى 6 - ناۋرىز كۇنى، 59 جاسىندا قايتىس بولدى. شىمكەنت قالاسىنىڭ ورتالىعىنداعى مۇسىلمان زيراتىنا جەرلەندى. كەيىن سول زيراتتىڭ ۇستىنەن حيم زاۆود سالىنىپتى. زاۆود سالىنار الدىندا تۇراش اعانىڭ سۇيەگىن الاتىن جاناشىر جاقىنى بولماي، زاۆود استىندا قالدى. ول كەزدە ءبىز شىمكەنتتەن اۋىسىپ، باسقا جاققا كەتكەن بولاتىنبىز»، - دەپ جازادى.
جەبرايىل تۇراعۇل ۇلى (1903 - 1930) - ابايدىڭ نەمەرەسى. ول سەمەيدەگى ورىسشا مەكتەپتى بىتىرگەن، قازاقشا- ورىسشا ساۋاتتى بولعان. دومبىرا تارتىپ، ءان سالعان. ەل اراسىنا ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىن تاراتقان. 1917 -جىلى م. اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك- كەبەك» پەساسى ءبىرىنشى رەت قويىلعاندا جەبرايىل جاپال بولىپ ويناعان.
ماكەن تۇراعۇل قىزىنىڭ ەستەلىگىندە: «تۇراعۇلدىڭ ساقىپجامال دەگەن ايەلىنەن تۋعان جەبرايىل (جەبەش) ەڭ جاقسى كورەتىن بالاسى سەمەيدە ورىسشا ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپ، تومسكى ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن شاعىندا، توبىقتىنىڭ شولاق بەلسەندىلەرىنىڭ ءبىرى 1928 -جىلى «تۇراشى كەتكەن سوڭ، جەبەشى دە قالماسىن» دەگەن اتپەن گازەتكە ماقالا جازىپ، ينستيتۋتتان قۋعىزادى. سودان سوڭ جەبەش اكەسىنىڭ ارتىنان شىمكەنتكە كەلىپ، ودان تاشكەنتكە بارىپ وقىپ جۇرگەندە، 1930 -جىلى اۋىر ناۋقاسقا ۇشىراپ، اۋرۋحاناعا تۇسەدى. جەبەشتىڭ ناشارلىعىن ەستىپ، تۇراعۇل تاشكەنتكە بارىپ، مۇحتاردىڭ (اۋەزوۆتىڭ) ۇيىنە توقتايدى. ول كەزدە دانيال كاكىتاي ۇلى ىسقاقوۆ تا تاشكەنتتە تۇراتىن. جەبەشتىڭ جازىلماسىنا كوزدەرى جەتكەن سوڭ، مۇحتار مەن دانيال ونى اۋرۋحانادان الىپ شىعىپ، ءبىر وڭاشا ۇيگە ورنالاستىرادى. ءدال سول كۇنى مۇحتار مەن دانيال تۇتقىنعا الىنىپ، تۇرمەگە جابىلادى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن جەبەش قايتىس بولادى. ءسويتىپ، جەبەشتەن ءولى ايىرىلىپ، مۇحتاردان ءتىرى ايىرىلعان تۇراعۇل قالىڭ قايعىعا باتىپ، قان جىلاپ قۇلازىپ قالادى»، - دەپ جازىلعان.
ءبىرىنشى قاتاردا: مەكايىل، كوكباي، تۇراعۇل ەكىنشى قاتاردا: ۇسەرباي قۋاندىقوۆ، احمەتكالي كوكباي ۇلى
قۇزايىر مەكايىل ۇلى (1912 - 1945) - ابايدىڭ نەمەرەسى. شەشەسى - دامەجان. قۇزايىر باي تۇقىمى رەتىندە جەر اۋدارىلىپ، ەلدەن قۋىلعان. فرۋنزە (قازىرگى بىشكەك) قالاسىنا بارىپ، قارا جۇمىس ىستەگەن. سول جەردەن اسكەرگە الىنىپ، مايداندا قازا بولعان.
قالىشەر مەكايىل ۇلى (1921 - 1942) - ابايدىڭ نەمەرەسى. شەشەسى - دامەجان. قۇزايىرعا باي تۇقىمى دەپ ايىپ تاعىلىپ، جەر اۋدارىلعان. فرۋنزە (بىشكەك) قالاسىنان اسكەرگە الىنىپ، وتان سوعىسىندا قايتىس بولعان.
ءبىرىنشى قاتاردا: ءۇشىنشى - ت. قۇنانبايەۆ، ءتورتىنشى - ءا. بوكەيحان، ەكىنشى قاتاردا ءۇشىنشى - ك. جاناتايەۆ سەمەي، 1918 -جىل
ءبىرىنشى قاتاردا: جەبرايىل (سول جاقتا) ، وڭ جاقتا: كاميلا ماعاۋيا قىزى، مۇعاميلا مۇحتار قىزى، مۇحتار اۋەزوۆ
زۇبايىر تۇراعۇل ۇلى ( 1907 - 1933) - ابايدىڭ نەمەرەسى، ايەلى قاناعات (كاكەن) جۋانتاياق توبىقتى ازۋبايدىڭ قىزى. ودان كەنەسارى (1928-1933) تۋعان.
زۇبايىر بالالىق جاستىق شاعىن ابايدىڭ كوزى كورگەن ەت جاقىن ادامداردىڭ اراسىندا وتكىزگەن. 1928 -جىلى «باي- فەودالدىڭ تۇقىمى، الاشورداشىنىڭ بالاسى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، اۋلەتىمەن بىرگە جەر اۋدارىلعان. ول 4-5 جىلداي قىرعىز ەلىندە، مەركە (جامبىل وبلىسى) ماڭىندا، شىمكەنتتە، تاشكەنتتە تۇرعان. 1933 -جىلى كۇزدە بىشكەكتە قايتىس بولعان.
اباي ءوز وتباسى ورتاسىندا. ءبىرىنشى قاتارداعىلار: باكيزات، تۇراعۇل، اۋباكىر؛ ەكىنشى قاتارداعىلار: اباي، ەركەجان، كاماليا؛ ءۇشىنشى قاتارداعى - ماعاۋياي 1903 -جىل
ءارحام كاكىتاي ۇلى (1885 - 1963) - ابايدىڭ تۋعان ءىنىسى ىسقاقتىڭ نەمەرەسى.
ءتورت جاسىنان باستاپ ابايدىڭ العاشقى نەمەرەسىندەي بولىپ، ماڭايىندا ءوسىپ، جۇيرىك شەشەن، ءدۇلدۇل ءانشى- كۇيشىلەردى تىڭداپ وسەدى. اتاسى ىسقاقتىڭ باۋلۋىمەن جاس شاعىنان شارۋاعا مىعىم بولىپ، اۋىل مولداسىنان ساۋاتىن اشادى. ورىسشا جازۋدى دا، سويلەۋدى دە اباي اۋىلىندا ۇيرەنەدى.
20 - جىلداردا سەمەيدە ءارتۇرلى شارۋاشىلىق جۇمىستار ىستەپ جۇرگەن ءارحامدى مۇحتار مەن دانيال 1924 -جىلى باقاناس، بايقوشقار وزەنى بويىنان جەر الىپ، ارىق قازىپ، ەگىن سالىپ ەڭبەكتەنەتىن كووپەراتيۆ قۇرۋعا جىبەرەدى. الپىس ءۇي كەدەيدى جيناپ قالا تارتىبىمەن ءۇي، مەكتەپ، ەمحانا، مونشا سالىپ، سۋ ديىرمەنى، ماي زاۋىتىن سالىپ، از جىلدا ول ىرىستى ۇلكەن ەلدىمەكەنگە اينالدىرادى.
كۇنشىلەردىڭ جالاسىمەن قامالىپ شىعىپ، 1927 -جىلى ءارحام كوكپەكتىنىڭ ۇشكومەي دەگەن جەرىنە گورتوپراۆ بولىپ بارىپ، ودان 1929-1930 -جىلدارى تاشكەنتتە « قىزىل پارتيزان» كولحوزىندا جاسىرىنىپ جۇرەدى.
وسى جىلدارى تاشكەنتتە تۇرعان كەزىندە، تۋعان جەرىن، وسكەن ەلىن ساعىنعان سەزىمى «باقاناس» پەن «باقاناستا تۋعان- تۋىستارىما» دەگەن ولەڭدەرىندە باياندالادى.
1939 -جىلى م. اۋەزوۆتىڭ شاقىرۋىمەن سەمەيگە كەلىپ، كاكىتايدىڭ دوسى بەكباي بايىسوۆتىڭ ۇيىندە اشىلعان اباي مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرى بولىپ، ىرگەتاسىن قالاسقان.
1953 -جىلى قاراۋىل اۋىلىندا تۇرعان ءارحام كاكىتاي ۇلى ۇلى ابايدىڭ سۇيەگىن الىپ كەتپەك بولعان ارەكەتكە قارسى قول ۇيىمداستىرىپ، جيدەبايداعى قىزىل وتاۋ مەڭگەرۋشىسى ەسەبىندە قاراشاڭىراقتىڭ شىراقشىسى بولدى. «ابايدىڭ ءومىر جولى» ەستەلىگى مەن شىڭعىستاۋ ەلى جونىندە قۇندى دەرەكتەردى جازىپ قالدىردى.
1961 -جىلى عالىم ءابىش جيرەنشيننىڭ كومەگىمەن ونىڭ «زاعيپا» پوەماسى جەكە كىتاپ بولىپ جارىق كوردى.
ءارحام ادامگەرشىلىگى مول، مادەنيەتتى، سابىرلى، ەلىنە ابىرويلى ازامات بولعان.
اۋباكىر اقىلباي ۇلى (1881 - 1934) - اقىن، ءانشى- كومپوزيتور. ابايدىڭ نەمەرەسى ءارى شاكىرتى. اتاسىنىڭ شىعارمالارىن حالىق اراسىنا كوپ تاراتۋعا ەڭبەك سىڭىرگەن. اۋباكىردى ابايدىڭ ءىنىسى وسپان بالالارى بولماعان سوڭ، باۋىرىنا باسىپ، تاربيەلەگەن. اۋباكىر ولەڭدى سۋىرىپ سالىپ تا، جازىپ تا شىعارعان. نەمەرەسىنىڭ اقىندىققا بوي ۇرعانىن بايقاعان اباي اۋباكىردى ەرەكشە جاقسى كورىپ، باعىت- باعدار، اقىل- كەڭەسىن بەرىپ وتىرعان. اۋباكىر جاس كەزىنەن ولەڭ- جىرعا قۇمار بولىپ، شىعىس قيسسالارى مەن باتىرلار جىرىن جاتقا ايتىپ، دومبىرادا كۇي تارتىپ، ءان سالعان. اباي تاپسىرماسىمەن ءازىل، مىسقىل، ءاجۋا، سىقاق ولەڭ شىعارىپ، 20 - عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق ادەبيەتىندەگى ساتيراعا وزىندىك ۇلەسىن قوسقان. ول سول كەزدەگى كەلەڭسىز قۇبىلىستاردى اياۋسىز سىناپ:
- و، ىشىندە قىمىڭ دا بار، جىمىڭ دا بار،
ومىردە بي بولماعان سۇمىڭ دا بار.
انىق ءادىل تارتىلسا تارازىعا،
بالتامەنەن شاباتۇعىن ءمىنىڭ دە بار، - دەپ اشى مىسقىلعا تولى ولەڭدەر شىعارىپ، حالىقتىڭ كوپشىلىگىنىڭ قاراڭعىلىعى مەن ناداندىعىنا جانى كۇيگەن. اۋباكىر ساتيرالىق ولەڭدەر مەن بىرگە تاريحي شىعارمالارعا بەت بۇرىپ، «ماماي باتىر»، «انەت باباڭ»، «اقتابان شۇبىرىندى»، «ورالباي مەن كەرىمبالا»، «ارەكە مەن بەرەكە» دەگەن الەۋمەتتىك داستاندار دا جازعان.
كەڭەس ۇكىمەتى داۋىرىندە جازعان ولەڭدەرىنىڭ كوبى ەل قازىناسىن جىمقىرعان جەمقور، پىسىقتاردى اشكەرەلەۋگە ارنالادى.
كەڭەس ۇكىمەتى كەلگەننەن كەيىن اۋباكىردىڭ تۇرمىس- ءحالى ناشارلاپ، جاز جايلاۋعا كوشۋدەن قالادى. تۋعان جەر، وسكەن ەلىنەن دە كۇدەر ۇزە باستايدى.
1928 -جىلى اعاسى تۇراعۇل كامپەسكەلەنىپ، جەر اۋدارىلادى.
اۋباكىردىڭ باسىنا قايعىنىڭ قارا بۇلتى تونەدى. قۇنانباي تۇقىمى تۇگەل قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىرايدى.
ەل اشتىقتان ولە باستايدى. 1931 -جىلى شاكارىم اتىلادى، ونىڭ بالاسى عافۋر تۇرمەدە باۋىزدالىپ، ولەدى، تۇراعۇلدىڭ ءىنىسى مەكايىل دا اتىلادى.
ءبۇلىنىپ جاتقان ءوز ەلىندە تۇرا المايتىن كۇيگە جەتكەن ول 1931 -جىلى باس ساۋعالاپ، ءۇرجار اۋدانىنا كەتەدى. وندا ءجۇرىپ كوڭىلى جاي تاپپاي، تۇراق تابا الماي، تۇراعۇل تۇرعان وڭىرگە - شىمكەنت قالاسىندا قونىستانادى. اۋباكىر اقىلباي ۇلى - 1934 -جىلى، 53 جاسىندا شىمكەنت قالاسىندا قايتىس بولادى. ايەلى كاماليا اۋباكىردەن كەيىن ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، 90 جاسىندا قايتىس بولعان. ءعابدىسالام، ءاليحان دەگەن ەكى ۇلى وتان سوعىسى مايدانىندا قازا تاپقان.
مەكايىل اباي ۇلى (1884 - 1931) - ابايدىڭ ايگەرىمنەن تۋعان بالاسى. ارابشا، ورىسشا ساۋاتتى بولعان. اباي ولەڭدەرىن تۇگەلدەي جاتقا بىلگەن. دومبىرا تارتىپ، ءان سالىپ، اكەسى جايلى بىلگەندەرىن ەل ىشىندە اڭگىمە ەتىپ تاراتقان. م. اۋەزوۆ جاس شاعىندا مەكايىلدىڭ اۋزىنان اباي تۋرالى ەستەلىكتەرىن كوپ ەستىگەن. اعاسى تۇراعۇل اۋىلىمەن بىرگە اقشوقى ماڭايىن، تىشقان دەگەن جەردى مەكەندەگەن. 1931 -جىلى باي بالاسى رەتىندە ۇستالعان. سول جىلى سەمەيدە تۇيەمويناق ارالىندا اتىلعان.
باعىفۇر ءالىمقۇل ۇلى (1910 - 1981) - ابايدىڭ شوبەرەسى، مال دارىگەرى. ق. مىڭبايەۆ اتىنداعى قازاق مال شارۋاشىلىعى عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس مامانى بولىپ، 25 جىل قىزمەت ەتتى. ول م. اۋەزوۆتىڭ اعاسى رازاق ومارحان ۇلىنىڭ قىزى عافۋراعا ۇيلەنگەن. ودان ەرنەست (1935-1982)، باۋەر (1937-1979)، ايدار (1949 -جىلى تۋعان) ءۇش ۇل سۇيگەن.
م. اۋەزوۆپەن سىرلاس ءىنى، سىيلى كۇيەۋ بالا رەتىندە ەتەنە ارالاسىپ تۇرعان. قۇنانبايدىڭ، ابايدىڭ، مۇحتاردىڭ پايدالانعان زاتتارىن تياناقتاپ، ۇلى اقىننىڭ سەمەيدەگى مۇراجايىنا تاپسىرعان. سونىڭ ىشىندە قۇنانبايدىڭ مەككەدەن كيىپ كەلگەن تاقياسى دا بار.
ب. ەرسالىموۆتىڭ «قۇنانبايدىڭ قۋعىن- سۇرگىن كورگەن ۇرپاقتارى» كىتابىندا باعىفۇر اقىلبايەۆتىڭ 1933 -جىلى جارما جاقتا قامالعاندىعى تۋرالى ايتىلادى.
دانيال كاكىتاي ۇلى (1897 - 1945) - ابايدىڭ ءىنىسى ىسقاقتىڭ نەمەرەسى، جازۋشى، اۋدارماشى، سىنشى، قوعام قايراتكەرى.
شىڭعىستاۋدا تۋعان. اۋىلدا ساۋاتىن اشىپ، اۋىز ادەبيەتى مۇرالارىن تىڭداپ، اباي، شاكارىم شىعارمالارىن جاتتاپ وسكەن. 1907-1912 -جىلدارى دانيال سەمەيدەگى ورىس- قازاق مەكتەبىندە وقىپ ءبىلىم العان. مۇحتار اۋەزوۆپەن دوستىعى دا سول مەكتەپتە باستالادى.
1920 -جىلى قوعامدىق ىستەرگە ارالاسا باستاعان ول گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقارادى. تاشكەنتتەگى ورتا ازيا ۋنيۆەرسيتەتى (ساگۋ) قارجى- ەكونوميكا فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەندە مۇحتارمەن تاعدىرى توعىسادى. 1925 -جىلى دانيال مەن مۇحتار بىرىگىپ، «ناش اۋىل» دەگەن الىپپە قۇراستىرادى. كەيىن دانيال قازاق تىلىندە «وزبەكستانداعى قازاق بالالارىنا ارنالعان جاڭا ءاليپبي» دەگەن كولەمدى ەڭبەك جازعان. بۇل الىپپە 1926 -جىلى تاشكەنتتە جارىق كورگەن. تاشكەنتتە حالەل دوسمۇحمەدوۆتىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن شىعىپ تۇرعان «سانا» جۋرنالىنىڭ القا مۇشەسى بولادى. «سانا» - تۇركىستان ا س س ر- ءى ۇلت ىستەرى كوميسسارياتىنىڭ جانىنداعى قازاق- قىرعىز ءبىلىم كوميسسياسىنىڭ جۋرنالى. ەكى ايدا ءبىر رەت شىعىپ تۇرعان. وندا ادەبي، عىلىمي، ەكونوميكالىق ماسەلەلەر كورىنىس تاپتى. العاشقى سانى 1923 -جىلى جارىق كوردى. 1924 -جىلعى قاراشادا سوڭعى سانى شىعارىلدى.
دانيال ىسقاقوۆ نەگىزىنەن، قارجى- ەكونوميكا سالالارىندا كوپ ەڭبەك ەتكەن. جازىقسىز جالامەن م. اۋەزوۆ ەكەۋى بىرگە ۇستالىپ، 1930-1932 -جىلدارى قىزىل قىرعىننىڭ قۇربانى بولدى. ب. ەرسالىموۆتىڭ «قۇنانبايدىڭ قۋعىن كورگەن ۇرپاقتارى» دەگەن كىتابىندا: «جان دوسى مۇحاڭمەن قاتار تۇرمەگە جابىلىپ، سان بوساعان دانيال 1937 -جىلى ناركومپروستا تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ قارجى جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەندە قايتا جابىلىپ، سول جىلعى ن ك ۆ د- نىڭ قاراشا ايىنداعى ۇكىمىمەن الدىندا اتۋ جازاسى بەلگىلەنىپ، ارتىنان كاتورگاعا ايدالادى»، - دەگەن جولدار بار. 1945 -جىلى ايداۋدا ءجۇرىپ، اسقازان اۋرۋىنىڭ اسقىنۋىنان قايتىس بولعان.
ورتادا وتىرعاندار: ءابىش جيرەنشين، ءابىلحان قاستەيەۆ، ءارحام ىسقاقوۆ اباي اۋدانى. 1947 -جىل
مۇباراك احمەتبەك ۇلى - ابايدىڭ ءىنىسى ىسقاقتىڭ نەمەرەسى.
سەمەيدەگى مۇعالىمدەر گيمنازياسىندا وقىعان. سەمەيدەگى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن كەزىندە 1937 -جىلى قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان.
مەدىعات احمەتبەك ۇلى - ابايدىڭ ءىنىسى ىسقاقتىڭ نەمەرەسى. 1937 -جىلى 24 - قاڭتارىندا ۇستالىپ، ون جىلعا ايدالعان.
احمەتبەك ىسقاق ۇلى (1875 - 1937) - كاكىتايدىڭ تۋعان ءىنىسى.
احمەتبەكتى كورگەندەر كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ، مادەنيەتتى ادام بولعان دەسەدى. احمەتبەكتىڭ مۇباراك، مەدىعات، تالعات، ءجاۋدات دەگەن ۇلدارى، عاليا، قاپيزا، ءۇبىسان جانە كاسيرا اتتى قىزدارى بولعان.
اعاسى كاكىتايدىڭ ۇلگى- ونەگەسىمەن احمەتبەك تە بالالارىن جاس كەزىنەن وقىتىپ، جاقسى تاربيەلەپ، وسىرەدى. اۋىل مولداسىنان ساۋاتىن اشقان سوڭ، ۇلدارىنىڭ ءبارىن دە قالاداعى ورىس مەكتەبىندە وقىتقان. ۇلكەن بالاسى مۇباراك سەمەي گيمنازياسىندا وقىعان.
احمەتبەك 1931 -جىلى تۇتقىندالىپ، تۇرمەگە جابىلىپ، حابار- وشارسىز كەتكەن. م. ىسقاقوۆانىڭ «ۇلى ابايعا ادالدىق» كىتابىنىڭ (سەمەي، 2002 -جىل) 191-بەتىندە احمەتبەكتىڭ قايتىس بولعان جىلى - 1937 -جىل دەپ كورسەتىلەدى.
قازان توڭكەرىسىنەن كەيىنگى جىلدار - قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ اۋىر كەزەڭدەردىڭ ءبىرى. ابايدىڭ قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراعان ۇرپاقتارى مەن تۋىستارىنىڭ تاعدىرى سول زۇلمات جىلداردىڭ جاڭعىرىعى ىسپەتتى.
مايكەن ءجۇنىسوۆا، اباي مۋزەيىنىڭ ارداگەر قىزمەتكەرى
https://aikyn.kz