سۇيەك - اڭگىمە
كەش باتا «مەنى الىپ كەتىڭدەرشى... مەنى جالعىز قالدىرماشى» دەپ ۇزدىگە، سۇڭقىلداپ جىلايتىن ايەل داۋىسى ەستىلىپ تۇرادى دەسەتىن جۇرت. ول ماڭعا بارۋدان قاشاتىن. بەرگى وتىز جىلدان بەرى وندا ەشكىم دە ات ءىزىن سالماسا كەرەكتى. الدەبىر بەيباقتىڭ زارلاعان ءۇنى ول ماڭعا بارعاندارعا مازا بەرمەيدى دەپ وتىراتىن ۇلكەندەر. سول سايعا اراعا وتىز جىل سالىپ ەسەن شال بارىپتى. اۋىلدا گۋ- گۋ اڭگىمە...
ارادا ون جىلداي ۋاقىت وتسە دە اۋىل ءباز- باياعىسىنداي، ەشنارسە وزگەرمەگەن. سول قالپى. ادامدارى دا.
كەلگەنىمە اپتا وتپەي جاتىپ، اكەم:
- بالام، ۇيدە بوسقا قامالعانشا ارلى- بەرلى شىعىپ ءجۇرىپ كەلمەيسىڭ بە؟! - دەدى.
- قايدا بارام سوندا؟
- ەسەن شالعا بارىپ سالەم بەرىپ قايت.
- ول كىسى قايدا؟
- باياعى سايتانسايدا تۇرادى، جاسى جەتپەي بۇگىلىپ قالىپتى.
- ...
ەرتەسى اكەمنىڭ جالباس تورىسىن ءمىنىپ، سايتانسايعا تارتتىم.
مەن وندا قاس قارايا جەتتىم. وسى اۋىلدا تۋعانىممەن سايتانسايعا ءبىرىنشى رەت جول الۋىم.
شاعىن عانا تاستان جينالعان توقال ءۇي، انادايدا ەسكى قورانىڭ ورنى. ماڭايدا ات بايلار اتاعاش كورىنبەگەن سوڭ جالباس تورىنى تۇسادىم دا، سىقىرلاۋىق ەسىكتى شىقىرلاتا اشىپ، سالەم بەرە ىشكە كىردىم.
- بۇل قاي جازعان؟ شال سالەم الماي زىرك ەتە قالدى.
اتىمدى ايتايىن دەپ بارىپ توقتالدىم، ءبارىبىر تانىمايدى، اكەمنىڭ اتىن ايتتىم:
- مۇقانىڭ بالاسىمىن عوي، اتا.
- اكەڭ جىبەردى مە؟
- ءيا، اتا.
- اكەڭمەن قۇرداس ەم. اندا- ساندا ءوزى دە كەلىپ تۇرادى. راحمەت، ەندى، بالاسىن جىبەرگەن ەكەن عوي. «يەندە جاتقان سايتان شالدى كورىپ كەل» دەدى مە؟
شال كەڭك- كەڭك كۇلدى. الجيىن دەگەن شىعار دەپ ويلادىم. مەن ءتور الدىنداعى بوستەككە جانتايىپ جاتىپ، ءۇي ىشىنە كوز قىدىرتتىم. ءۇيدىڭ ءىشى تاپ- تازا مۇنتازداي. الدە ءبىر پىسىق قولدىڭ تابى.
- اناۋ بوساعا جاقتاعى كۇبىدە سالقىن قىمىز تۇر سودان قۇيىپ ءىش. شولدەگەن شىعارسىڭ؟
شال باسىن كوتەرىپ وتىرىپ، بوساعا جاقتى يەگىمەن نۇسقادى.
قىمىزدىڭ تالايىن ءىشىپ ءجۇرمىن، تاپ مىناداي ءدامدى قىمىزدى ءبىرىنشى رەت تاتۋىم ەكەن. ارت- ارتىنان ءتورت شارانى ءبىراق توڭكەردىم.
- تابەتىڭ جاقسى ەكەن، بالام، ەندى شامالى جانتايا تۇر! ەركەنىڭ قىمىزى سەنى ءبىر سوتكە ۇيىقتاتپاسا ارعى قولىڭدى بەرى اكەل! - دەپ تاعى كەڭكىلدەدى.
شىنىمەن شالدىڭ قىمىزىنىڭ ءبىر بالەسى بار ىسپەتتى. ماۋجىراپ، ۇيقىم كەلە باستادى. ءانى- ءمىنى دەگەنشە جانتايىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپپىن. ءتۇن ورتاسى شاماسىندا ەسەن اتانىڭ كۇڭگىرلەگەن داۋىسىنان ويانىپ كەتتىم.
- ەركە، جاسىم بولسا كەلدى. قاتارىمنىڭ ءبارى قايتىپ جاتىر شەتىنەن. ەندى مەن دە قايتايىن. وبايىپ قاشانعى وتىرامىن.
- ەسەنتاي، جانىم، مەن سەنى قالاي جىبەرەمىن؟! سەنسىز قالاي كۇن كەشەمىن؟ ايىمنىڭ ءحالى اناۋ... سەنى ءالى كورە الماي جۇرگەن... ول دا جالعىزدىقتان جابىعىپ ءجۇر... مەنى ءبارىبىر تاستاپ كەتە المايسىڭ... سەن ەكەۋمىز ماڭگىگە بىرگە بولامىز. سىزىلا، سىڭعىرلاي شىققان ايەل داۋىسى تىم جاعىمدى. كەنەت جۇرەگىم ءدىر ەتە قالدى. ەسىمە ەل اۋزىنداعى ەسكى اڭگىمە ءتۇستى.
***
اۋىلدىڭ اقساقال، كوكساقالىنىڭ ءبارىن جيناپ العان مولدا:
- اۋ، حالايىق، مىنا ەسەندى ءبىرىڭ بىلسەڭ، ەندى ءبىرىڭ بىلمەسسىڭ، ارعى جاعىن ايتسام اتاقتى كوك باقسىنىڭ نەمەرەسى، بەرگى جاعىن ايتساڭ وسى اۋىلدى العاشقى قۇرۋشىلاردىڭ ءبىرى. كەشەگى زۇلمات زاماندا باسىنا بالەلى ءىس تاۋىپ وتىز جىلعا سۇرگىنگە ايدالعان ەدى. ەندى مىنە امان- ساۋ قايتىپ كەلىپ تۇر. بۇگىن تاڭەرتەڭ اۋىلدىڭ ازاماتتارى بىرگە ءبارىمىز سايتانسايعا باردىق. ەسەننىڭ اماناتى بار ەكەن سوندا. سونى ورىنداپ قايتتىق. القالى جۇرتقا قويار ءبىر تالابى بار ەكەن، مەن قوسىلىپ وتىرمىن. ەندى حالقىم سەندەردىڭ دە الدارىڭنان وتەلىك دەگەنىمىز... «سايتانسايعا ەشكىم دە قىستاپ جۇرگەن جوق قوي. سول قىستاۋدى ماعان بەرسەڭدەر» دەيدى. قالاي قارايسىڭدار؟
- السىن، السىن. دەسە دە، ول جاققا ەشكىم دە بارا المايتىن ەدى عوي. سونىسى قالاي بولار ەكەن ەندى؟!. دۋىلداعان جۇرت بىردەن ماقۇلداستى.
- ول جاعىن ءوزى بىلەر، ارعى جاعىن ءوزى ايتار!
ارى قاراي اڭگىمەنى ەسەن اتاي ايتا باستادى.
وسىدان وتىز جىل بۇرىن، قايعى قاپقان جۇت جىلى. جاڭا وكىمەت ورناپ، ەل وتىرىقتانا باستاعان. اركىم ءوز شاما- شارقىنا قاراي شارباق توقىپ، جەر قازىپ دەگەندەي وسى اۋىلدىڭ ىرگەسى قالانعان. قولدا بار از مالدى ورتاق قازانعا وتكىزدىك. جاڭا وكىمەتتىڭ وكىمى سولاي. اركىمگە وزىنە تيەسەلى جۇمىس ءبولىسى. مەن مالشى بولاتىن بولدىم. قىستاۋعا كەڭوزەككە شىقتىم. بۇگىنگى سايتانساي دەپ جۇرگەندەرىڭ ول كەزدە كەڭوزەك دەپ اتالاتىن. اناۋ مۇقا باستاعان ءبىراز جىگىت كوشىرىپ اپارىپ تاستاعان. ايەلىم ەركەنىڭ اياعى اۋىر- تۇعىن. "اي- كۇنى تاياعاندا اۋىلعا الىپ كەلەرمىز" دەپ قالدىرىپ كەتتى. قاراشانىڭ سوڭى ەدى. كۇن سۋىق. ولار كەتە سالا ەكى كۇن وتپەي قالىڭ قار باستى دا قالدى. ارتىنان الاي دا دۇلەي اق تۇتەك بوران شىعىپ تۋرا قاڭتاردىڭ اياعىنا دەيىن جالعاستى. مال بىتكەن قىزىل سيراق بولىپ قورادان ورە الماي شەتىنەن قىرىلا باستادى. ورتادا جول جابىلعان. ەركەنىڭ دە بوسانار ۋاعى تاياپ قالعان. قاڭتاردىڭ سوڭىنا قاراي كۇن ءسال- كەم سىنا باستاعان سوڭ قالعان مالدى ورىسكە شىعارا قويماق بولىپ كەتىپ بارا جاتىر ەدىم، ەركە:
- ەسەن، بۇگىن ۇيدەن شىقپاي- اق قويشى، ءبىر ءتۇرلى بولىپ وتىرعانىم، جۇرەگىم تومەن سازا بەرەدى، - دەدى.
- تىم بولماعاندا تۇسكە دەيىن قار قاپتىرىپ قايتايىن. اينام، ەرتە كەلەمىن! كۇننىڭ كوزى جاقسى. اللا قالاسا ەرتەڭ سەنى اۋىلعا اپارامىن. الاڭداماي وتىرا بەر! ءسوزىنىڭ سوڭىن توسپاي شىعا جونەلگەنمىن... ەركە دە بىردەڭە سەزدى مە، ارتىمنان شىعىپ مەن تەرىسكەيگە ءسىڭىپ كەتكەنگە دەيىن ءبىر ورىندا قازىق بولىپ قاتتى دا تۇردى. اي بويى سوققان قارا بوران تەرىسكەيدى تولىعىمەن اشىپ كەتكەن ەكەن. ءبىر- ءبىرىنىڭ ءجۇنىن جەپ قالعان اش مال اقشوپكە جەتە دۇركىرەي جونەلدى. قايىرۋعا ىرىق بەرەر ەمەس. ءولدىم- تالدىم دەگەندە الدىن وراپ كەرى قايىرا باستادىم. اناۋ الىستا، كوز ۇشىندا تومەنگى سايدا مەنىڭ جامان تاس قورام كورىنەدى قاراۋىتىپ. سايدىڭ اۋزى ارى قاراي اپپاق جازىققا ۇلاسقان. ءسۇت ءپىسىرىم وتپەي تەرىسكەيدىڭ ۇسكىرىك جەلى شاعا باستادى. الىس جازىقتاعى اق قاردى ۇيتقىتىپ، اق توپالاڭ قىلىپ اسپانعا شىعارىپ بەرى كەلە جاتىر. جۇرەگىم تاس توبەمە شىعىپ الدىمداعى مالدى تەز جيىپ ۇيگە قاراي قۋالاي باستادىم.
اق تۇتەك بوران، تۋرا ماڭدايدان ۇرىپ تۇر. الدىمداعى قويىم قايتا- قايتا ىعا جونەلەدى. كوزگە تۇك كورىنبەيتىن تۇتەك. تەك وي جوتامەن عانا كەلە جاتىرمىن. باعىت دۇرىس سەكىلدى. ەندىگى ۇيگە جەتىپ قالۋىم كەرەك ەدى دەيمىن. ۇسكىرىك بەتتى قارىپ، كوزدى اشتىرمايدى. قانشا جۇرگەنىمدى بىلمەيمىن، ءبىر ساتتە الدىمداعى مالىمنان كوز جازىپ قالدىم. ەندى جول قيالاپ ەمەس، جازىققا قاراي تۇسكەن سەكىلدى. اينالا تاستاي قاراڭعىلىققا ۇلاسىپ كەتتى. شاماسى كەش باتىپ كەتكەن ىسپەتتى. ەندى ىعىپ كەتكەن مال جايىندا ەمەس، ەركە نە ىستەپ جاتىر ەكەن دەپ قورقا باستادىم. قانشا جۇرگەنىمدى كىم ءبىلسىن، ءبىر زاماتتا ءبىر جاردان وڭباي ۇشىپ ءتۇستىم. سوندا بارىپ ەسىمە ءتۇستى. ءۇيدىڭ ءسال قيىس تومەن جاعىندا جازعىتۇرىمعى سەل ورىپ كەتكەن ارنا بار ەدى. قايتا قار ۇرلەپ تولىڭقىراپ قالعان ەكەن. تىربانىپ ءجۇرىپ سىرتقا ازەر شىعىپ، ءولدىم- تالدىم دەگەندە ۇيگە جەتتىم. وشاقتاعى وت سونە باستاعان ەكەن. ءۇيدىڭ ءىشى تاس قاراڭعى.
- ەركە، ەركە بارسىڭ با، جانىم؟ ەسىكتەن كىرە پەش جاققا قاراي ۇمتىلدىم. پەش تۇبىندەگى شاكەنە ساكىگە جەتكەندە، ەركەنىڭ بەبەۋ قاعا قينالا ۋحىلەگەن داۋىسى ازەر ەستىلەدى. جالما- جان وتتىق شاعىپ، بىلتە شامدى جاقتىم. سىرت كوك اياز بولعانىمەن ءۇي ءىشى جىلى ەكەن.
- ەسەن، جانىم، كەلدىڭ بە؟ ۋح، جانىم- اي، قينالعانىم- اي. تولعاق باستالدى- اۋ دەيمىن، ءىشىم ءبۇرىپ اكەتىپ بارا جاتىر. نەگە كەشىكتىڭ؟ مالىڭ ىعىپ كەتكەن جوق پا؟ - دەگەن ءۇنى ازەر ەستىلەدى.
- ءياع جانىم قارلى بوران شىعىپ اداسىپ، مالدىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەي قالدىم. نە ىستەيمىن جانىم، مالى قۇرسىن! سەن امان بولشى! مەن بارىپ اۋىلدان كوزى قاراقتى بىرەۋ شاقىرىپ كەلەيىن وندا. نە بولسا دا اۋىلعا قاراي تارتىپ كەتسەم بە دەپ ويلاندىم.
- جوق جانىم، كەتپەشى، سەن جانىمدا وتىرساڭ بولدى! قۇدايدىڭ سالعانىن كورەمىز عوي ەندى، - دەدى ەركە. راسىندا سولاي ءوزى دە جالعىز ات از كۇننىڭ الدىندا جاردان ۇشىپ ءولىپ قالعان. سالت اتتى ادامعا كۇندىك جەردەگى اۋىلعا جاياۋ جەتۋ، ودان قايتىپ كەلگەنشە تولعاعى قۇرعىر كۇتىپ تۇرا ما؟ ..
- ىستىق شاي ىشەسىڭ بە؟ - دەپ سۇرادىم، ۇيىپ قالعان قول- اياعىن ۋقالاپ وتىرىپ.
- جوق، جوق ىشپەيمىن! ۋح- جانىم- اۋ، ءىشى باۋىرىم كۇيىپ ورتەنىپ جاتقانداي. اناۋ قۇردى اكەلىپ كەرمە تارتشى!- دەدى ەركە، بوزارىپ كەتكەن ەرنى ءدىر- ءدىر ەتىپ.
- ونى نە ىستەيمىن؟ - دەپ سۇراپپىن ەسىم اۋىپ.
- بار بولعىر- اۋ، تولعاق قىسىپ بارا جاتىر عوي! - دەپ بارىپ، تالىقسىپ كەتتى.
مەن ىرگە جاقتاعى تەڭدى قوپارىپ ىشىنەن ەسكى كيىز ءۇيدىڭ قۇرىن الىپ شىعىپ كەرمە ارقان جاسادىم دا، ءال- دارمەنى قۇرىپ، ەسى كىرەسىلى- شىعاسىلى بولىپ جاتقان ەركەنى سۇيەپ ارقانعا ەكى قولىن ۇستاتتىم. دەنە قۋاتى السىرەپ كەتكەن ارقاندى ۇستاپ تۇرۋعا دا شاماسى جوق.
- بەلىم ءۇزىلىپ بارادى، - دەپ بەبەۋلەيدى.
- ءبيباتيما ءپىرىم- اۋ، قولداپ، قۋاتتاي گور! قول- اياعىنىڭ جەڭىلدىگىن بەرە گور! - دەپ زارلانا ءمىناجات ەتىپ مەن ءجۇرمىن، جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي.
ارەدىك ءبىر تىنىسى كەڭىپ، تولعاعى باسىلا قالعانىندا:
- ەسەن ۇل تاپسام اتىن سەن قوي... قىز تاپسام اتىن ايىم دەپ ءوزىم قويامىن... - دەيدى.
- الدىمەن امان- ەسەن بوسانشى... - دەيمىن مەن كۇپىرلىك بولماسىنشى دەپ ساقتانىپ.
ارادا قانشا ۋاقىت وتكەنىن قايدام، ءبىر زاماندا بوزارىپ تاڭ دا اتايىن دەدى. ەركەنىڭ تولعاعى جيىلەپ، دارمەنى ءتىپتى تۇگەلدەي تاۋسىلدى. بۇكشيگەن قالپى جەرگە جۇرەلەپ وتىرا كەتىپ سالدەن كەيىن:
- ۋح! - دەپ ءبىر تىنىس الىپ، تاياپ قالدى- اۋ دەيمىن، سۋ كەتتى. وت جاعىپ، قازانعا سۋ قايناتشى. جارىس قازان جاساساڭ جەڭىل بولادى دەۋشى ەدى ۇلكەندەر.
قولامتاسى عانا قالعان پەشتەگى وتقا قۇرعاق سەكسەۋىلدى تولتىرىپ، لەزىمدە گۇرىلدەتىپ وت جاعىپ، پەشتىڭ ۇستىنە قارا قازانعا سۋ تولتىرىپ قويدىم. بالا كەزىمنەن ەستىپ جۇرگەن «قارا قاتىن بۇرىن تۋا ما، قارا قازان قايناي ما؟ !» دەپ سارناپ الا جونەلدىم.
ەركە مەن قارا قازاننىڭ ورتاسىندا سەندەلدىم دە قالدىم. قارا قازان الدەنەشە رەت قاينادى. ەركە سۇلىق جاتىپ قالدى. اۋزىنا ىستىق شاي تامىزىپ قويامىن ارەگىدىك. ءبىر زاماتتا ەرنىن ازەر قىبىرلاتىپ مەنى ىمداپ وزىنە شاقىردى. ءۇنى ىشىنە ءتۇسىپ كەتكەن. قۇلاعىمدى اۋزىنا تاقادىم.
- ەسەن، جانىم، اۋرە بولما ەندى. مەن ەندى جوقپىن! كەتتىم. اتتەڭ، تىم قۇرىعاندا اۋىلدا، ەل ىشىندە بولماعانىمىز، باقۇل بول! قىس مىناۋ! مەنى دۇرىستاپ جونەلتە دە المايسىڭ- اۋ! ارتىق كەتكەن جەرىم بولسا كەشىر! سەنىڭ دە كىناڭ بولسا كەشتىم. جانىم، مىنا كوك توڭدى قازا دا المايسىڭ عوي! مەنى اماناتتاپ قوي دا، ارت جاقتان ەل- جۇرتقا حابارلاسىپ الىپ كەتەرسىڭ! - دەپ سويلەپ جاتىپ ءۇزىلىپ كەتتى.
- ەركە، ەركەتايىم قويشى، قايداعىنى ايتپاي! ءالى- اق تاۋىرلەنىپ كەتەسىڭ!- دەپ زار ەڭىرەگەن مەنىڭ ءۇنىمدى ەستىمەي دە قالدى.
ەركەنىڭ ءمايىتىن قۇشىپ، قارا كەشكە دەيىن زارلانا ەڭىرەپ جاتىپ، كەشكە قاراي ءوز بىلگەنىمشە ارۋلاپ جۋىندىرىپ تاڭ اتقانعا دەيىن ءۇيدىڭ ىرگەسىنەن اماناتقا قابىر قازدىم. كوك توڭ بولىپ قالعان جەردى بەلۋارعا دەيىن ازەر جەتكىزىپ، جىلاي ءجۇرىپ تاڭەرتەڭ ەركەنى جەرلەدىم دە، كەشەگى ىعىپ كەتكەن مالدى جيناپ قاماپ تاستاپ، حابار جەتكىزۋگە اۋىلعا جاياۋ دا بولسا كەتپەك بولدىم. كەشەگى اقتۇتەك بوران باسىلعان. كۇن اشىق. ماڭايدا قارايعان مال كورىنبەيدى. كەشەگى جۇرگەن جولىمنىڭ مەجەسىمەن شاتقا قاراي ءبىراز ءجۇرىپ ەم، الدىمداعى قۇلاما قۇزعا قاراي كەتىپ جاتقان شۇبىرىندى ءىزدى كورىپ ونسىزدا تاستالقانى شىعىپ تۇرعان جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى. جۇگىرە باسىپ، جاردىڭ باسىنا كەلدىم. قۇلامانىڭ تۇبىندە ۇيمە- جۇيمە بولىپ ءۇيىلىپ قاتىپ قالعان ءبىر قورا قويدى كورگەندە ومىردەن كۇدەرىم ءبىر- اق ءۇزىلدى.
قاراشادا قىستاۋعا كەلەر الدىندا، جاڭادان كەلگەن اۋىل باستىعى «الدىڭداعى قورالى قويدان ءبىر توقتى شىعىنعا شىعار بولسا، ءوزىڭدى تەمىر توردىڭ ارعى جاعىنان كورەسىڭ» - دەپ ارنايى ەسكەرتكەن ەدى. اقىرى ەركەنىڭ قار ارالاس ۇيىلگەن كىشكەنتاي عانا ءقابىرىنىڭ باسىنا كەلىپ وتىرا- وتىرا ابدەن كۇدەرىم ۇزىلگەن سوڭ اۋىلعا جولعا شىقتىم. اراعا ەكى قونىپ ءۇسىپ جىعىلىپ اۋىلعا ازەر جەتتىم. مەن اۋىل شەتىنە ىلىنە قارسى الدىمنان قۇداي اتقىر اۋىل باستىعى مەن جانىندا مىلتىق اسىنعان ەكى ميليتسياسى كەزىگە كەتتى. بولعان جايدى قاز- قالپىندا جەتكىزدىم. ول انتۇرعان مەنىڭ قايعىما ورتاقتاسقاننىڭ ورنىنا قاسىنداعىلارعا:
- ۇستاڭدار، مىنا حالىقتىڭ جاۋىن! حالىقتىڭ بارلىق ورتاق بايلىعىن، بارلىق مالىن قىرىپ تاستاعانى ءۇشىن جازاعا تارتىلادى، - دەدى.
- جارقىنىم، ءسىز قايداعى مالدى ايتاسىز؟ مەنىڭ ايەلىم قايتىس بولدى. ءوزىم وسىندا ءۇسىپ جىعىلىپ ازەر جەتتىم، - دەدىم كۇيىپ كەتىپ.
- جاپ اۋزىڭدى! مەن قازىر ول جاققا ارنايى ادام جىبەرىپ تەكسەرتەمىن. ال، سەنى اۋدانعا سوتقا جىبەرەمىن! - دەپ زىركىلدەگەن وعان جاۋاپ قايتارۋعا ۇلگەرمەدىم. مىلتىقتىڭ دۇمىمەن كەۋدە تۇسىمنان قويىپ كەپ قالعاندا ەسەڭگىرەپ بارىپ قۇلاپ ءتۇستىم. انا ەكەۋى مەنى سۇيرەلەپ اكەلىپ، الدەبىر تاس قوراعا كىرگىزىپ بايلاپ تاستادى. اۋىلدىڭ ەش ادامىمەن ءتىل قاتىسا المادىم. ەكى كۇننەن سوڭ بارىپ ۇلكەندى- كىشىلى ءبىراز وكىمەت بەلسەندىلەرى ءبىر كەشتە ارنايى جيىن اشىپ، مەنىڭ ۇستىمنەن ءىس قوزعادى دا، ءبىر اۋىلدىڭ بارلىق مالىن قاساقانا، قاسكۇنەمدىك ماقساتپەن قىرىپ تاستاعان دەگەن قىلمىسپەن قاتار، ايەلىن ءولتىردى دەگەن جالامەن ءىس- قاعازىن تولتىرىپ قوسار اتتى شانامەن اۋدانعا الىپ ءجۇرىپ كەتتى. تىزگىندە وتىرعان ميليتسيونەرگە:
- اۋىلعا قايتقان سوڭ، اۋىلداعىلارعا ايتا بارشى! كەڭوزەكتەگى تاس قورانىڭ ىرگەسىنە ايەلىمدى اماناتتاپ جەرلەپ كەتىپ ەدىم. سونى ىڭعايلاستىرسىنشى، - دەپ ەدىم:
- ءباتشاعار، سەن قايداعى ولگەن قاتىنىڭدى ايتىپ نە قىلاسىڭ؟ ءبىر قورا قويدى قىرعانىڭ ءۇشىن ءوزىڭ اتىلاسىڭ. اۋەلى كومۋسىز قالاسىڭ. سەندەي كەرباقپالاردى جەرلەۋدىڭ كەرەگى نە؟ - دەپ قارق- قارق كۇلدى. ودان ەش قايىر بولمايتىنىن تۇسىنگەن سوڭ ارى قاراي ەشنارسە ايتپادىم.
اۋدان ورتالىعىنا كەلگەن سوڭ مەنى ەش سۇراق جاۋاپسىز وتىز جىلعا اۋىر جازا مايدانىنا ايداپ جىبەردى. اۋىر ەڭبەكپەن وزگەرتۋ الاڭىندا وتىز جىل بويىنا ازاپتى كۇن كەشتىم. سول وتىز جىل بويى كوز الدىمنان ەركەنىڭ ەلەسى ءبىر كەتكەن ەمەس. ءار ءتۇنى جانىما كەلىپ وتىرعانداي سەزىلەدى دە تۇرادى. بار ايتاتىنى: «مەنى الىپ كەتشى، مەنى... جالعىزدىقتان جابىقتىم... مەنى الىپ كەتشى!» - دەپ ەڭىرەۋمەن بولادى...
اۋىلعا حات حابار جىبەرۋگە ەش مۇمكىندىك تاپپادىم. سونىمەن وتىز جىلدى وتكەرىپ وسىندا جەتتىم. مەنى وسىندا جەتكىزگەن ەركەنىڭ ءارۋاعى. مارقۇمنىڭ جانى جاي تاپقان بولار... وسىنداعى قابىرلىككە اكەلىپ جەرلەدىك قايتادان. ەندى سول تاسقوراعا كەتسەم، سول ارانى مەكەندەپ قالسام دەپ ويلايمىن.
- بەيشارا- اي! كۇن باتسا بولدى - مەنى الىپ كەتشى... مەنى جالعىز قالدىرماشى دەيتىن داۋىس سول ەركەنىڭ داۋىسى ەكەن عوي... ءارۋاق تا بولسا جالعىزسىراعان ەكەن عوي! - دەپ وتىرعانداردىڭ ءبىرازى كوزىنە جاس ءۇيىردى.
***
- قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايىم- اۋ، وتىز جىل بويى جەر استىندا جاتقان سۇيەك وسىلاي ساقتالادى دەپ كىم ويلاعان.
- ءتىپتى، شاشىنداعى تاراقتىڭ تابى دا ءالى كەتپەپتى...
- تەك كيىمى ءىرىپ كەتكەن ەكەن... - دەپ ەسكى تاس قورانىڭ كۇن باتىس جاق ىرگەسىنە تاياۋ جەردەن بەلۋارعا جەتپەستەي جەرگە اماناتتاپ قويىلعان قابىردىڭ بەتىن اشىپ شۋلاسقان قاۋىمدى ورتاداعى اقساقالدى اپپاق سالدەلى مولدا:
- امانات دەپ قويىلعان سوڭ دا كۇتكەن عوي جارىقتىق! جاراتقان يەم اماناتتى سوڭىنا دەيىن ساقتايدى ەكەن! - دەپ توقتاتتى. مولدانىڭ ءسوزىن ەڭكىلدەپ جىلاعان ەسەن اتانىڭ كۇڭىرەنگەن ءۇنى ءبولىپ كەتتى.
- جاس ەمەسسىڭ عوي، ەسەن ساعان نە بولدى؟ سابىر ەت! توقتات ەندى!
- اينالايىن، حالقىم- اۋ، وسى وتىز جىلدى قانداي ازاپپەن وتكىزگەنىمدى سەزبەيسىڭدەر عوي سەندەر! اباقتىنىڭ ازابىنا ەمەس، اماناتتاپ كەتكەن ەركەمنىڭ سۇيەگىنە جەتە الماعانىمنان ازاپتاندىم. ەندى شەبەر قۇداي الا بەرسە دە ارمانىم جوق. ەركەنىڭ جانازاسىن شىعارىپ اۋىلدىڭ زيراتىنا جەرلەسەم بولدى.
ەركەنى اۋىل ماڭىنداعى قورىمعا اكەلىپ جەرلەگەن سوڭ ەسەن بىردەن سايتانسايعا قايتتى دا، ەل اۋىلعا كەلگەن. ءالى دە بولسا جۇبىڭا جەتىپ وتىرعان جوقسىڭ، تىم قۇرعاندا شاي قايناتىپ، كويلەگىڭدى جۋىپ بەرەتىن ءبىر ادام كەرەك قوي، اۋىلعا كەلىپ ءۇيلى- باراندى بول دەپ ايتقان اۋىل تۇرعىندارىنا ءلام- ميم دەپ ءتىل قاتپاي، سايتانسايدى مەكەندەپ قالعان- دى.
***
مەن تاڭعا ۇيىقتامادىم. ءبىر جاعىنان قورقىپ. ءبىراق سىر بەرمەۋگە تىرىستىم. ەرتەڭ ەرتە تۇرىپ شاي قويايىن دەپ، وشاق باسىنا بارسام وشاقتا وت لاۋلاپ جانىپ جاتىر، ۇستىندەگى قارا شاۋگىم بۇرقىلداپ قايناپ تۇر. ءبىز داستارحان باسىندا وتىرمىز.
ەسەن اتا ەكەۋمىز انا- مىنانىڭ باسىن شالىپ ءبىراز وتىردىق.
- وسى جەرگە سەنىڭ اكەڭنەن باسقا ەشكىم اياعىن باسپاعالى قاشان. ول دا تەك تۇستەنىپ كەتىپ قالاتۇعىن، ال سەن قونىپ شىقتىڭ، نە سەزدىڭ بالا؟
- ءيا، ايەلىڭىزدىڭ ارۋاعى كەلەدى ەكەن تۇندە.
- ءيا، ءيا، مەندە سەنىڭ قۇلاعىڭ تۇرىك جاتقان شىعار دەپ ويلاعانمىن، دەسە دە تاعى ءبىر نارسەنى سەزبەگەن ەكەنسىڭ.
- نەنى؟
- بۇگىن تاعى تۇنە.
قالانىڭ قاۋىرت شارۋاسىنان ابدەن جالىققام. اۋىلعا قايتقانىممەن اكە- شەشەمنىڭ «ەندى وسىلاي سۇر بويداق بولىپ قاشانعى جۇرەسىڭ، ءبىر شۇيكە باس تاپساڭشى، ءبىزدىڭ دە جاسىمىز كەلدى... تىم قۇرعاندا وڭ جاقتىڭ قىزارعانىن كورىپ كەتەيىك» دەپ باس اۋىرتقانىنان قاشتىم دا نەدە بولسا ەسەن شالمەن قاۋقىلداسىپ تاعى ءبىر تۇنەپ قايتۋعا بەكىدىم.
كەش تە باتتى. بىلتە شامدى تۇتاتىپ ءالسىز بوزامىق جارىقتىڭ استىندا ءتۇن ورتاسى اۋعانعا دەيىن اڭگىمەلەسىپ وتىردىق.
- ءجا، بالام، ەندى ساعان مەن تاعى ءبىر سىرىمدى ايتايىن، مەن ايەلىمنىڭ سۇيەگىن اناۋ قورىمعا اپارىپ جەرلەگەن ەدىم عوي...
- ءيا.
- سودان كەيىن بۇل جەردەگى تۇنىمەن جىلاپ شىعاتىن ايەل داۋىسى جوق بولعانىن دا بىلەسىڭ.
- ءيا.
- كەشە تۇندە ماعان ءبىر ايەلدىڭ كەلگەنىن سەزدىڭ؟!
- ءيا.
- مىناۋ يەن شاتتا نە قىلعان جان دەپ ويلادىڭ با؟
- ءيا ويلادىم، سول ايەلىڭىزدىڭ ارۋاعى شىعار دەپ.
- ول مەنىڭ ايەلىمنىڭ رۋحى، ءار ءتۇنى وسىندا كەلەدى.
- سوندا...
- مەنى ەشقايدا جىبەرمەيتىن سول، ونىمەن بىرگە قىزىم دا كەلەدى.
- ءسىزدىڭ قىزىڭىز دا بار ما ەدى؟
- مەنىڭ ايەلىم بالادان كەتكەن، ىشىندەگى قىز بالا ەكەن.
- سوندا ءسىزدىڭ قىزىڭىز...
- ءيا، ونىڭ دا رۋحى... ءسال كۇتسەڭ كەلەدى... ايتىپ اۋىز جيعانشا ەسىك دىبىسسىز اشىلدى دا ىشكە تۇلا بويىنان ايدىڭ اپپاق نۇرى شاشىلعان ايەل كىرىپ كەلدى. شاماسى مەنى كورمەگەن ءتارىزدى. كەلە ەسەن شالدىڭ تىزەسىنە جانتايا كەتتى.
- ەركە، ۇيدە قوناق بار - دەگەن ەسەن شالدىڭ داۋىسىن ەستىپ ورنىنان اتىپ تۇرعاندا بارىپ، ونىڭ جاي ادامداردى كورە المايتىندىعىن سەزدىم.
- الاڭداما، بوتەن ەمەس مۇقانىڭ بالاسى، سەن قايتقان جىلى تۋعان.
- مەنىڭ ايىمىممەن قۇرداس ەكەن عوي...
- ءيا، ول قايدا؟
- سەنى مەن كورگەنمەن ول كورە المايدى عوي، سوعان نالىپ ۇيگە كىرمەي قويدى...
مەنىڭ جۇرەگىم اتشا تۋلاپ لوبىپ بارىپ باسىلدى. ادامنىڭ ارۋاعىمەن قاتار ءبىر ۇيدە وتىرۋ، ويلاعان سايىن جۇرەگىم تۋلاي جونەلەدى. ايەل داستارحان جايدى، دامنەن جۇرەكسىنە وتىرىپ تاتىپ كورىپ ەم، ءتىل ۇيىرەدى ەكەن. داستارحان جيىلعان سوڭ سەرگىپ قايتۋعا دالاعا شىقتىم. تاسقورانى اينالا بەرە اي ساۋلەسىنىڭ استىندا ارى قاراپ وتىرعان قىزدىڭ سۇلباسىن كورىپ ايىم ەكەنىن بىردەن سەزدىم. جايلاپ باسىپ جانىنا باردىم. ول ماعان جالت قاراپ ورنىنان اتىپ تۇردى دا:
- ءسىز... ءسىز.. ، - دەپ ءتىلى كۇرمەلە بەردى.
- مەن سەنىڭ قۇرداسىڭمىن... مەن ءوزىمدى بارىنشا بايىپتى ۇستاۋعا تىرىستىم.
- اكەم، اكەمدى دە كورە الامىن با؟ ول ۇيگە قاراي تۇرا جونەلدى. شەشەسى كورمەگەنمەن قىزىنىڭ كورگەنىنە تاڭ قالىپ، تىستا ءالى تۇرمىن. تۋرا شەشەسىنە تارتقان ءون- بويىنان ايدىڭ اقشۋلان ساۋلەسى شاشىراعان قىزدىڭ، مۇڭ ۇيالاعان جانارى مەنىڭ كوكىرەگىمدى نايزامەن تۇيرەگەندەي پىسپەكتەپ جاتتى...
تاڭ اتقانشا مەن تاس قورانىڭ ماڭىندا اينالسوقتاپ ءجۇردىم دە، تاڭ اتا ورەلەۋلى اتىمدى بوساتىپ جىبەرىپ، ەسەن شالدىڭ قاسىنا كەلىپ قيسايىپ جاتىر ەدىم...
- سەن بالا قايتپايسىڭ با، - دەپ سۇرادى.
- جوق اتا مەن وسىندا قالۋدى ۇيعاردىم، - دەپ ەم، شال باسىن جۇلىپ الىپ:
- قوي، قوي، قايت بۇل جەردەن، ايىقپاس وكىنىشكە قالاسىڭ، باسىڭ بالەگە بايلانار، مەنى قوي، بار بولسام دا جوق اداممىن، - دەدى.
- جوق، اتەكە، مەن جۇرەگىمە ماڭگىگە ءبىر ساۋعا بايلاعان ءتارىزدىمىن. مەن وسىندا قالامىن! - دەپ شالدىڭ اياق جاعىندا جاتقان جامىلعىنى ۇستىمە جاۋىپ تاعى دا ءبىر ءتۇننىڭ كەلۋىن اسىعا كۇتىپ جاتىپ قالدىم.
ميستيك - قويشىبەك مۇباراك
http://mystic.kz