ەربول تىلەشوۆ جاڭا الىپبيدەگى ەملە، ەرەجەلەر تۇجىرىمداماسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتادى

استانا. قازاقپارات - شايسۇلتان شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل- قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي- پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى ەربول تىلەشيەۆ لاتىن قارپىندەگى قازاق ءالىپبيىنىڭ ەملە، ەرەجەلەر تۇجىرىمداماسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«كونسەپتسيا (تۇجىرىم) - بۇل ۇلكەن قۇجات. بۇگىن - ءبىر ۇلكەن بەتبۇرىستى كەزەڭ. بۇكىل جۇمىس توبى، ەلىمىزگە بەلگىلى لينگۆيست- عالىمدار، سونىمەن بىرگە فونەتيكا مەن ورفوگرافيانىڭ ماماندارى العاش وسىنداي فورماتتا باس قوسىپ وتىر. ءالىپبي مەن ەملەنىڭ ورتاسىندا كونتسەپتسيا دەگەن بولادى. سول كونتسەپتسيانىڭ قابىلدانۋى بويىنشا جاڭا نۇرگەلدى ءۋالي بايانداما جاسادى. بۇل كونتسەپتسيانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. احاڭداردىڭ (احمەت بايتۇرسىن ۇلى - اۆت.) كەزىندە دە وسىنداي قۇجات بولعان»، - دەيدى ول كەشە ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۇۋ- دا «قازاق جازۋىنىڭ تاريحى جانە لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ عىلىمي- تاجىريبەلىك نەگىزدەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق كونفەرەنسيا كەزىندە تىلشىلەردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ.

ونىڭ ايتۋىنشا، قازاق ءتىلىنىڭ ەملە، ەرەجەسىنىڭ تۇجىرىمداماسىن قازاق زيالىلارى 1924 -جىلى تۇڭعىش ءبىلىمپازداردىڭ سيەزىندە ورىنبوردا اقىلداسقان. 1929 -جىلى ەرەجە قابىلدانىپ، ول 1938 -جىلى وزگەرتىلگەن. 1940 -جىلى دا وسىنداي تۇجىرىمداما بولعانىمەن، 1955 -جىلى ول قايتا وزگەرتىلگەن.

«احاڭداردىڭ زامانىنان بەرى ورتادا ءبىرشاما جىلدار جاتىر. ول كەزدەگى سوزدىك قور مەن بۇگىنگى سوزدىك قور بىردەي ەمەس. ءبىزدىڭ ارتيكۋلياتسيامىز، اكۋستيكامىز كوپتەگەن شەتەلدىڭ سوزدەرىن ايتىپ ۇيرەندى. جاستار ۇيرەندى. بىرنەشە ءتىل بىلەمىز. ول قازاققا عانا ەمەس، بارلىق جۇرتقا، ۇلتقا ءتان نارسە. ابايدىڭ قارا سوزدەرىن وقىساڭىز، ول ستيل مەن بۇگىنگى ستيل بىردەي ەمەس. ودان ارى قادىرعالي جالايىر مەن دۋلاتيدى وقىساڭىز، ول دا بولەك. ماحامبەت پەن كەنەسارىنىڭ حاتىن ءتۇسىنۋى ءۇشىن دە ءبىلىم كەرەك. سوندىقتان، بۇل كونتسەپتسيادا فونەتيكالىق ءداستۇرلى قاعيدات ۇستانىلادى. ءبىرىنشى - قازاق ءتىلىنىڭ تىلدىك تابيعاتىن ساقتاۋ، ەكىنشىدەن بىزگە ەنگەن سوزدەردى قالاي بەرۋ دەگەن ماسەلە. ءبىرىنشىنىڭ باسى اشىق، تۇسىنىكتى نارسە»، - دەيدى ول.

 «مىسالى، احاڭداردىڭ كەزىندە «ۆ» ءارپى ايتىلمادى. ۆەلوسيپەدتى بەلەسەبەت دەدىك. فۋتبولدى پۋتبول، ۆاگوندى باگون دەيمىز بە؟ بۇل ءتىل ماسەلەسىنەن شىعىپ، الەۋمەتتىك ماسەلەگە ۇلاسىپ تۇر. ويتكەنى، حالىق سونىڭ ءبارىن ەرتەڭ ايتا ما؟ سوندىقتان، وسى كونتسەپتسيادا سونىڭ ءبارى ءتۇسىندىرىلۋى كەرەك. ەكى جاعى دا ەسكەرىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىز»، - دەيدى ەربول تىلەشوۆ.

 «ءتىل- قازىنا» ورتالىعىنىڭ ماماندارى ساناعاندا «ۆ» كەزدەسەتىن قازاق تىلىندە تەرميندەردىڭ ءوزى - 12 مىڭ ەكەن.

«ال ەندى سول ءبىلىمپازداردىڭ سيەزى كەزىندە ەلدەس وماروۆ - احاڭنان كەيىنگى ەكىنشى ادام اراب تىلىنەن كەلگەن «ھ»، «ءا» دەگەن سەكىلدى دىبىستاردى الىپ تاستايىق دەپ ايتادى. سول كەزدە احاڭ: «مىنا «ھ» دىبىسىنىڭ قازاق تىلىندە قالۋعا قاقىسى بار. گاۋھار، جاۋھار، ەڭ بولماسا اھىلەۋ، ۇھىلەۋ سەكىلدى وداعاي سوزدەردە بار» دەيدى. ياعني، احاڭ شەتتەن كەلگەن دىبىستاردىڭ ءوزىن تەرىس كورمەي تۇر. ويتكەنى، ول قازاققا ەنگەن دىبىس. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىز ەملە دەگەندە ەسكەرەتىن نارسە - ءبىز ورىس ءتىلىنىڭ دەلدالدىعى ارقىلى عانا، پورتۋگال نەمەسە يسپاننان كەلگەن ءسوزدىڭ ءتۇپنۇسقاسىن الۋىمىز كەرەك»، - دەيدى ەربول تىلەشوۆ.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى