عاريفوللا انەس: اشارشىلىق پەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋدى ەكى بولەك قاراستىرۋ كەرەك
ەسكە الۋ - بۇل جازىقسىز قۇربان بولعانداردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، قازاقستان تاريحىنىڭ تراگەدياعا تولى كەزەڭىن ەسكە تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قاساڭ جىلداردى ەسكە الۋ كۇنى قارساڭىندا «قازاقپارات» ءتىلشىسى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، «ارىس» قورى جانە رەسپۋبليكالىق «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامىنىڭ ءتوراعاسى عاريفوللا انەسپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
- قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا قاتىستى ماسەلەمەن اينالىساتىن ەلىمىزدەگى ۇيىمنىڭ ءبىرى ءسىز باسقارىپ وتىرعان «ادىلەت» قوعامى ەكەن. وسى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز...
- رەسپۋبليكالىق «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى - قازاقستانداعى ەڭ ءبىرىنشى قۇرىلعان قوعامدىق بىرلەستىك. وتكەن عاسىردىڭ 1985 -جىلى ماسكەۋدەگى بۇكىل ستاليندىك توتاليتاريزمدى اشكەرەلەيتىن «مەموريال» اتالاتىن قوردىڭ بولىمشەسى رەتىندە الماتىدا قۇرىلعان بولاتىن. «ادىلەت» قورى وسى ۋاقىت ارالىعىندا تىنىمسىز جۇمىس ىستەدى. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى كەزدە «ادىلەتتىڭ» بەلسەندىلەرى ازايدى، رەپرەسسياعا ۇشىراعان ادامداردىڭ ۇرپاقتارى دا سيرەپ كەتتى. ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ ۇلى سايات جانسۇگىروۆ سەكىلدى بىرەن-ساران عانا ادامدار قالدى، توسەك تارتىپ جاتقاندارى بار، ءجۇرىپ-تۇرۋى دا قيىن. ال رەپرەسسيانى كورگەن ادامداردىڭ الدى 90 جاسقا كەلدى.
اتقارعان ءىسىمىز كوپ بولعانىمەن، ويدا بولىپ، جوسپارى جاسالىپ اياقتالماي قالعان شارۋامىز دا جەتكىلىكتى. مىسالى الماتى وبلىسىنا قاراستى جاڭالىق اۋىلىندا قۇربان بولعاندارعا تۇرعىزىلعان ەسكەرتكىش بار. رەپرەسسياعا ۇشىراعانداردى ءار وڭىردەن الماتىعا اكەلىپ جاۋاپ الىپ، سوڭىنان اتاتىنىن اتىپ، وسى جاڭالىققا كومە بەرگەن. بۇل جەردە احمەت بايتۇرسىنوۆتان باستاعان كوپتەگەن زيالىلار، جالپى سانى 4 ۇلتتىڭ وكىلىن قامتيتىن 5 مىڭعا جۋىق ادام جاتىر. ونىڭ ىشىندە حريستيان ءدىنىنىڭ قىزمەتكەرلەرى دە بار. مىنە، وسى بوزداقتارعا ارناپ ەسىمدەرى جازىلعان قۇلپىتاس قويىلدى. ءبىز دە سول سياقتى بۇكىل اتىلعان ادامنىڭ اتىن جاريالاپ، ءمارمار تاس ورناتقىمىز كەلگەن. ءبىراق، قارجى جاعى اقساپ تۇر. اشارشىلىق قۇرمەتىنە ەسكەرتكىش بىلتىر عانا اشىلدى...
- قازاقستاندا 1920 -جىلداردىڭ باسىنداعى قولدان ۇيىمداستىرىلعان، كەيىننەن 1927-1929 -جىلدارى «اشا تۇياق قالماسىن» اتتى ۇرانمەن جۇزەگە اسىرىلعان اشارشىلىقتىڭ دەموگرافيامىزعا اسەرى قانداي بولدى؟
- قازاقتا «تارىداي شاشىرادى» دەگەن ءسوز، مەنىڭشە، ءدال وسى زۇلمات زامانىنا انىق كەلەدى. توز-توز بولعان قانشا حالىق وزبەككە قوسىلىپ كەتتى. ۇدەرە كوشكەن تالاي قازاق تاشكەنتكە بارىپ جان ساۋعالادى، قىتايعا ءسىڭىپ كەتكەندەرى قانشاما. قانشاما ادام شەكارادا قىرىلدى.
ول كەزدىڭ وزىندە ساناق دۇرىس جۇرگىزىلگەن جوق قوي. ءبىراق احمەت بايتۇرسىنوۆ «قازاق» گازەتىندە «ءالحامدۋليللا، 6 ميلليون قازاقپىز»، - دەپ جازادى. بارلىق دەرەكتەردە ءبىز التى ميلليون بولعانبىز. ودان كەم بولماعانبىز. سول كەزدە وزبەكتەر 3 ميلليونعا دا تولماعان ەدى. ال قازىر وزبەكتەر سانى 32 ميلليون وسىدان-اق قورىتىندى شىعارۋعا بولادى. 3 ميلليون وزبەك 32 ميلليون بولعاندا، 6 ميلليون قازاق 60 ميلليونعا وڭاي جەتەتىن ەدىك.. .
- 1928 -جىلدارى باستالعان رەپرەسسيا، 1933-1937 -جىلدارى جۇرگىزىلگەن ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارى، رەپرەسسيا جىلدارىندا اتىلعاندار تۋرالى ارحيۆ دەرەكتەرى تولىق زەرتتەلدى مە؟
- اشارشىلىق - قولدان ۇيىمداستىرىلعان شارا، رەپرەسسيا دەگەن ساياسي، مۇلدە ءبىر تۇسىنىكسىز قۇبىلىس. رەپرەسسياعا ەڭ كوپ ۇشىراعان حالىق - قازاق. ماسكەۋدە بارلىعىن بەريا (لاۆرەنتي) قولىنا الدى. قازاقستاندا ەجوۆ (نيكولاي) ناركوم بولدى. ارتىنان بۇكىل قازاقتى قىرعىنعا ۇشىراتقان گولوشەكين، ميرزويان وزدەرى اتىلىپ كەتتى.
ارحيۆ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، سول زاماندا ورتالىقتان «ليميت» دەگەن حات كەلگەن: قازاقستاندا 800 ادامدى اتۋ كەرەك، 800 ىن تۇرمەگە وتىرعىزۋ كەرەك. سوندا بۇلار قايتادان ستالينگە حات جازادى: «جوسپارىڭىزدى 100 پايىز ورىندادىق، ەندى 1 كاتەگوريا بويىنشا 800 ادامدى اتۋ كەرەك، تاعى 800 سوتتاۋ كەرەك، 1600 ادامعا ليميتكە رۇقسات بەرىڭىز» دەيدى. سوندا بۇل مال سويعان سياقتى نارسە عوي، ەت كومبيناتىنا پالەن مىڭ باس مال وتكىز دەگەنمەن بىردەي بوپ تۇر. ال مۇنداي سۇرقيا ساياساتتىڭ كوزدەگەنى نە ەدى؟ مەنىڭشە، قازاقتىڭ كەڭ بايتاق جەرىن بوساتۋ كەرەك بولدى. ول ويلارى ءبىراز ورىندالدى دا. ويتكەنى بۇرىنعىداي مالى سىڭسىپ ادام وتىراتىن بولسا، قارسى شىعاتىن ادامدارى بار بولسا سەمەي پوليگونى دا اشىلماس پا ەدى؟
وسى قاساڭ جىلدارى قازاق ينتەلليگەنسياسى باۋداي قاعىلدى. 1905 -جىلعى ورىس رەۆوليۋتسياسىنان كەيىن قازاق زيالىلارى بىردەن داۋىرلەگەن ەدى. الاش پارتياسىن قۇرۋدىڭ ءوزى وسىنى اڭعارتادى. قازاقتان وقىعان جاعىنان، ەڭ ساۋاتتى زيالى قاۋىمى كوپ ەدى. وكىنىشكە قاراي، سونىڭ 99 پايىزى تۇگەل اتىلىپ كەتتى. يشانباي قاراقۇلوۆ ءوز ەستەلىگىندە 19 جاسىندا مەديتسينا دەنساۋلىق ساقتاۋ ناركومى قىلىپ قويعانىن ايتادى. سوندا ول بار-جوعى 2-3 -كۋرس وقيتىن ستۋدەنت ەكەن. ءوزىڭىز ويلاڭىز، مينيستر قىلاتىن ادام تابا الماي ستۋدەنتتى مينيستر قىلىپ قويعان. ويتكەنى قالعانىنىڭ ءبارى نە تۇرمەدە وتىر، نە اتىلىپ كەتكەن ەدى.
- قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارى تۋرالى ناقتى ساندار بار ما؟ ءتۇرلى دەرەكتەردە ءارتۇرلى جازىلادى. بۇل، تاريحتىڭ سول ءبىر كەزەڭىنىڭ ءالى جەتىك زەرتتەلمەگەنىن كورسەتەدى مە؟
- اشارشىلىقتان باستاپ، قۋعىن-سۇرگىنگە دەيىن ناقتى سان جوق. ءارقايسىسىن، اشارشىلىق پەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋدى ەكى بولەك قاراستىرۋ كەرەك. نەگىزى عالىمداردىڭ، جازۋشىلاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ىقىلاسىمەن ارحيۆكە بارىپ، ءوز جۇمىسىنا كەرەگىن الىپ جۇرگەن ادامدار. سونىڭ وزىندە ارحيۆتە قانشا نارسە جاتقانىن بىلمەيمىز. مىسالى، «بانديتيزم» دەگەن باپ بولعان. ءبىزدىڭ نەگىزگى اقتاپ جاتقانىمىز «حالىق جاۋى» دەپ ايىپتالعاندار. ال ۇجىمداستىرۋ زامانىندا قانشاما ادام «بانديتيزممەن» اتىلىپ كەتتى. سونىڭ ءبىرى - شاكارىم. بانديت دەگەندەرى - كەڭەس ۇكىمەتىن مويىنداماعاندار. ولاردىڭ وتباسىن، باۋىرلارىن ءولتىردى. سولاردىڭ ءبارىن «بانديت» دەپ جاريالاپ جىبەردى.
ەندى وسىلاردىڭ ءبارىن جيناقتاۋعا بولادى عوي. تەحنيكا مەن كومپيۋتەردىڭ زامانىندا ادامدى نومىرلەپ-اق انىق سانىن شىعارۋعا بولادى. ءار قازاقتىڭ ۇيىندە شەجىرە بار. مۇنىمەن اينالىسۋ ءۇشىن سيفرلاندىرۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ كەرەك. ونىڭ ءبارىن عالىمدار جازادى، شىرىلدايدى، ايتادى. بۇل ولاردىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەسى، دەگەنمەن ول ۇكىمەتتىڭ رەسمي كىرىسكەنى قاجەت ەدى. ۇكىمەت كومميسسيا قۇرۋ كەرەك، ونى قارجىلاندىرىپ، ءبىر ۇلكەن عىلىمي جوبا جاسالۋ كەرەك.
- الجير-دە ومىرگە كەلگەن نەمەسە تاربيەلەنگەن زيالىلار ۇرپاقتارى قايدا ءجۇر؟ تاعدىرى قانداي بولدى ولاردىڭ؟
- احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ قىزدارى، شولپان اپايلار شەشەلەرىمەن بىرگە تۇرمەگە ايدالدى. كوپشىلىگىنىڭ شەشەلەرى الجير-دە بولدى. زاريما وسمانوۆا دەگەن اپامىز بار. ول كىسى - قازاقتىڭ تۇڭعىش بانكيرى تورەبەك وسمانوۆتىڭ قىزى. بۇلار وزدەرى اپالى-ءسىڭلىلى ءۇش قىز بولعان، ولاردى ءۇش ءتۇرلى بالالار ۇيىنە تاراتىپ جىبەرگەن. شەشەسىن الجير-گە الىپ كەتكەن، اكەسىن اتىپ تاستاعان. 10-15 جىلدان كەيىن سول ەلدەن ەتى ءتىرى تۋىستارى شىعىپ، بۇلاردى جان-جاقتان جيناپ العان ەكەن.
تۇنگى ساعات 3-تە ك گ ب-نىڭ جەندەتتەرى قۇدايبەرگەن جۇبانوۆتىڭ ەسىگىن قاعىپ 1 ساعاتتا ءۇيدى بوساتىڭدار دەگەن. ايتپەسە، وزدەرىڭدى تۇرمەگە جاۋىپ، بالالارىڭدى جەتىمدەر ۇيىنە وتكىزەمىز دەپ قورقىتقان. سولاي ولار اقتوبەدەن ءبىر-اق شىققان.
سوسىن تاعدىردىڭ تالكەگىنە ۇشىراعان رەپرەسسيا قۇرباندارى ۇرپاقتارىنىڭ باسىم بولىگى ورىسشا تاربيەلەندى. بالالار ۇيىندە ۇلتتىق تاربيە دە، تەكتىك تاعىلىمدار دا بولمادى. بۇل دا ۇلكەن تراگەديا. ولار ەسەيگەننەن كەيىن، تەك ءوز اكەسىن عانا ىزدەپ، سونىڭ عانا مۇراسىن جيناقتادى. بۇل جەردە ۇلت پروبلەماسى بولعان جوق، جەكە باستىڭ ماسەلەسى عانا بولىپ تۇردى. ارينە، سول ۇرپاقتاردى كىنالاۋعا ەش بولمايدى، ويتكەنى ولاردى باسقا يدەولوگيامەن وسىرگەن ەدى.
- رەپرەسسيا تۋراسىندا ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلماعان، قوزعالماعان دەرەكتەر بار ما؟
- بار. ونىڭ ءبىرازى شەت جاعاسىندا ايتىلىپ تا ءجۇر. مىسالى، مەن ءوزىم بىلەتىن شىندىقتى ايتسام، كوپ ادامنان حالىق تەرىس اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. ايتپەسە، مامان رەتىندە باس اۋىرتپايتىن، حالىققا قاجەت ەمەس نارسەلەردى دە بىلەمىن. كىم كىمدى ۇستاپ بەردى، نەگە كوپ ادام بۇعىپ قالدى؟ بىرەۋلەر قورقاق بولدى، بىرەۋلەر قارسى تۇردى. اشارشىلىق كەزىندە حالىق قىرىلىپ جاتقان تۇستا قازاقستاندا كەيبىر گازەتتەر 5 جىلدىعىن تويلاپ، كوممۋنيزم قۇرامىز دەپ ۇرانداتتى.
ءتىپتى ءوز قانداستارى ءولىپ جاتقاندا، ولىكتىڭ ۇستىنەن اتتاپ كەڭسەگە بارىپ جۇرگەندەر بولدى، ولاردىڭ ءبىرازى 1937 -جىلى وزدەرى اتىلدى. اشارشىلىق تۇسىنداعى بەلسەندىلىگى ءۇشىن مەدال الىپ، لاۋازىمى جوعارىلاعاندار دا جوق ەمەس. ءتىپتى قىزدى-قىزدىمەن ادام ولتىرۋگە قۇلشىنىسى ارتقاندار، ءبىر-ءبىرىن ساتقان اعايىندار دا بولدى. سوندىقتان مەن ول كەزەڭدى وتە تۇسىنىكسىز كەزەڭ، قوعامنىڭ الجاسقان كەزى، ەستەن ايىرىلعان الاپات زامان دەپ باعالايتىن ەدىم. ەڭ سوراقىسى، سول تۇستا قانشا ادام بولسا سونشا تراگەديا بولدى. ايتەۋىر، ونداي زاماندا ءومىر سۇرمەگەن سوڭ ايتۋ وڭاي كورىنەدى. ومىردەگى ابسۋرد جاعدايلار بولادى عوي. تاريحتىڭ الدىندا دا جاۋاپ جوق.
- دەگەنمەن، ۇيىم تاراپىنان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن ناۋبەتتەرىنە بايلانىستى قانداي دا عىلىمي جۇمىستار، جوبالار بار ما؟
- ءبىر ۇلكەن جاڭالىق بار. ءومىر بويى كولحوزداستىرۋ، تاركىلەۋدى زەرتتەپ كەلە جاتقان تالاس وماربەكوۆكە ءوتىنىش جاساپ، قازاقستانداعى بۇكىل كوتەرىلىس تۋرالى مالىمەتتەردى جيناپ ۇلكەن كىتاپ شىعارعالى جاتىرمىز. كىتاپ 1929-1931 -جىلدارداعى حالىق كوتەرلىستەرى دەپ اتالدى. نەشە ادام اتىلدى، نەشە ادام قۋدالاندى، قانشا مال ىسىراپ بولدى دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن، بارلىق كوتەرىلىستىڭ باسىن قوسقان تۋىندى بولايىن دەپ وتىر.
تاعى ءبىر قۋانىشتى جاعداي - الماتى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ باسشىلىعىمەن جاڭالىقتا مۋزەي قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر.
«ادىلەت» قوعامى جاڭالىق مۋزەيىنە بۇكىل قۇجاتتى جيناستىرىپ، تاپسىرادى. شەتەلدەن كەلگەن قوناقتار ادەمى عيماراتتارىمىزدى تاماشالاپ قانا قويماي تاريحىمىزدان سىر اقتاراتىن جەرلەردى كورۋى ءتيىس. بيىل قۇرىلىستىڭ ءىشى جاسالادى، كەلەسى جىلى اشىلادى. ءبىز سىزباسىن ماقۇلدادىق، ىشىندەگى ماتەريالدارىنا كومەكتەسەمىز دەدىك. بۇرىن الماتى قالاسىندا ك گ ب- نىڭ جانىندا مۋزەي بولاتىن. كەيىن جابىلىپ قالدى. سونداعى قۇجاتتاردى كوتەرىپ جاتىرمىز.
- قازاقتىڭ باسىنداعى وسىنداي قايعىلى كەزەڭ تۋرالى نەگە بىرنەشە فيلم تۇسىرمەسكە؟
- فيلمنەن بۇرىن ەسكەرتكىش ورناتۋىمىز كەرەك. الماتىدا، استانادا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتا المادىق. بۇنىڭ ءبارى تولىق وتارسىزداندىرۋ ساياساتىن قاجەت ەتەتىن نارسە. ستالين ولگەننەن كەيىن، «جىلىمىق» باستالىپ، سول كەزدىڭ ادەبيەتىن، كينوسىن مۋزىكاسىن ۇستاپ تۇرعاندار بولدى.
ءابىش كەكىلبايەۆ، سايىن مۇراتبەكوۆ، مۇحتار ماعاۋين - بۇلار الاشتان كەيىن باس كوتەرگەن ۇرپاق. بۋلىعىپ تۇرعان رۋحاني كۇش قايتا ورلەۋ ءداۋىرىن تۋعىزدى. «قىز جىبەك» ءفيلمى دە وسى كەزەڭگە تيەسىلى. ال تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن وسىنداي ۇلكەن سەرپىلىستى كەزەڭنەن وتۋگە ءتيىس ەدىك. سوندا سەريالىڭ دا، ءفيلمىڭ دە بولاتىن ەدى. ايتسە دە «رۋحاني جاڭعىرۋ» دۇرىس كوتەرىلدى. رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز جاڭا داۋىرگە اياق باساتىن، جاڭا ءشامشى، جاس ءابىشتىڭ شىعۋى. ايتا كەتەتىنى، قازاق ءۇشىن ءالى شەشىمى تابىلماعان «نەگە؟» دەگەن سۇراقتىڭ باسىم بولىگىنە جاۋاپ - سول ناۋبەت پەن قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىنىڭ زاردابىندا جاتىر.
- دەگەنمەن ازالى جىلدار تاقىرىبىنا ارنالعان ەڭبەكتەر از عوي؟
- قازىر كىتاپ شىعارۋ وڭاي بولىپ كەتتى، ىزدەنۋ جوق، بۇرىنعىنى كوشىرە سالۋ بار. مۇقاباسى عانا اۋىسقان وتىرىك كىتاپتاردى كورىپ ءجۇرمىن. بۇل ولقىلىقتى دا تۇزەۋ كەرەك، وسى تاقىرىپقا مەملەكەت تاراپىنان قارجى ءبولىنىپ، ۇلكەن ءبىر ادەبيەت ينستيتۋتى سياقتى ورتالىق قۇرىلىپ، ءبىراز جۇمىس ىستەۋگە بولادى. وندا جاڭا تاريح تا زەرتتەلەدى، تەكستولوگياسى دا جاسالادى. تۇبىرىمەن قوپارىلادى. احمەت بايتۇرسىنوۆ دەگەن ەنتسيكلوپەديانى الايىق، ىشىندە ءبىر جاڭالىق جوق. بۇرىنعى شىققان 10 تومدىقتاعى بۇكىل نارسەلەردى كوشىرىپ جاڭا كىتاپقا سالا سالعان. ونىڭ ءبارى ناۋقانشىلدىق، بىلىكسىزدىكتى كورسەتىپ تۇر.
«ارىس» باسپاسى رەپرەسسياعا ۇشىراعانداردىڭ مۇراسىمەن اينالىساتىندىقتان، قازاقتىڭ تۇڭعىش بانكيرى تورەبەك وسمانوۆتىڭ كىتابىن، تۇڭعىش قازاقتىڭ ەكونوميسى تۋرالى كىتاپتى شىعاردىق. حالەل دوسمۇحامەدوۆتىڭ 3 تومدىق كىتابىن شىعارىپ جاتىرمىز. ءبىراق ولار مەكتەپتىڭ كىتاپحاناسىنا جەتپەي قالىپ جاتقان جايى بار.
- ۇرپاقتىڭ وسى تاقىرىپتار بويىنشا ءبىلىمىنىڭ جوقتىعى دا وسىنىڭ سالدارىنان عوي...
- نەگىزىنەن سولاي. 31 -مامىردى اسىرەسە مەكتەپ جاسىنداعىلار ءبىلۋى كەرەك. ءبىزدىڭ بۇگىنگى بىلىمگە قۇشتار ۇرپاقتارىمىز الەمدىك قۇندىلىقتار جاعىنان كوپ بىلەدى. امەريكانىڭ تاريحىن سول امەريكالىقتىڭ وزىنەن ارتىق بىلەدى، يتاليانىڭ انتيكالىق ونەرىن، وپەراسىن سولاردىڭ وزدەرىنەن ارتىق بىلەدى. ءبىراق ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى جان- جاقتى بىلمەيدى. قازىرگى ستۋدەنتتەر كىتاپحاناعا تەك وزدەرى ءۇشىن، رەفەرات جازۋ ءۇشىن جانتالاسىپ بارادى. بۇندا قايداعى ءبىلىم؟
ءبىز بىلىمگە دە، ۇلتتىق تاريح پەن قۇندىلىقتارعا دا تۇتاس ۇلتتىق قاجەتتىلىكتى تۋدىرۋىمىز كەرەك. ۇلتتىق قۇندىلىققا مويىن بۇرمايىنشا ونىڭ ءبارى ناۋقانمەن شەكتەلىپ قالا بەرەدى. باسقاسىن مەڭگەرۋ ءۇشىن الدىمەن ادام تاريحىن قابىلداۋ كەرەك.
- رەپرەسسيا تاقىرىبى تۇبەگەيلى زەرتتەلمەي جاتىر دەپ ايتقىڭىز كەلەتىن سەكىلدى؟
- ءبىزدىڭ ىسىمىزدە نە اتۇستىلىك كوپ، تەرەڭ بويلاۋشىلىق جوق. ماسەلەن، قازىر «كوممۋنيستىك پارتيانى سوتتاۋ كەرەك»، «يۋلەنبەرگ پروتسەسىن وتكىزۋ كەرەك»، «گەنوتسيد» دەپ جاريالاۋ كەرەك دەگەن اڭگىمەلەر بار. ءولىپ، سۇيەگى شاشىلىپ قالعان ادامدارعا ونىڭ نە قاجەتى بار؟
31 -مامىر - قازىرگى ۇرپاققا كەرەك، وسىعان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە دەن قويىپ، 1-2 جىل ىشىندە تۇبىرىمەن قوپارىپ زەرتتەۋ جۇرگىزۋ قيىن ەمەس. اۋەلى عىلىم كەرەك، سونىڭ نەگىزىندە فيلم دە ، ءان دە جازىلادى. سيفردى نە ىستەيمىز؟ ودان قازاق كوبەيىپ، نە ازايىپ كەتپەيدى.
سۇحباتتاسقان ارايلىم جولداسباي