بولاشاقتا جەكە اۆتوكولىكتەردىڭ قاجەتى بولمايدى - نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
- كوپشىلىگىن الاڭداتاتىن ءبىر سۇراق: جاڭارتىلاتىن كوزدەردەن الىنعان ەنەرگيا قازبالى وتىننان قاشان ارزاندايدى؟ ازىرگە مۇلدەم كەرەعار كورىنىسكە كۋا بولىپ وتىرمىز.
- شىن مانىندە قازبالى وتىن تۇرلەرى مەن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى قۇنىنىڭ ايىرماشىلىعى ازايىپ كەلەدى. كەي مەملەكەتتەردە بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى ارزانداي ءتۇستى. ماسەلەن، ءابۋ- دابيدە ءىرى كۇن فەرماسى وندىرەتىن ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى ەلەكتر ستانساسىندا وندىرىلگەن قۋاتتان ارزان ەكەنى انىقتالدى. ەلەكتر ستانساسىنداعى ءوتىنىم بەرىلگەن قۇن - 1 كۆت/ساع ءۇشىن 5 سەنت بولسا، ءابۋ- دابيدەگى كۇن قۋاتى 4-تەن 5 سەنتكە دەيىن باعالانعان.
ورتاشا العاندا، ەگەر ستانسا كولەمى كىشىگىرىم جانە جەر تەلىمىنە كەتكەن شىعىن جوعارى بولسا، سايكەسىنشە باعا دا قىمبات بولادى. ياعني، جاڭارتىلاتىن كوزدەر ەنەرگياسىنىڭ قۇنى ورنالاسقان جەر مەن اۋقىمدىلىققا تىكەلەي بايلانىستى. مەنىڭ ويىمشا، تەڭ جاعدايدا باسەكەگە ءتۇسۋ ءۇشىن ءالى 5-6 جىل كەرەك. وڭتۇستىك كورەيا سىندى ءبىرقاتار ەلدەردە جەر قىمبات. وسىعان قاتىستى، كەڭ اۋقىمدا كۇن فەرماسىن نەمەسە جەر- ەنەرگيالىق پارك قۇرۋ وتە قيىن. ءبىراق، قازاقستاننىڭ ۇلكەن جەر اۋماعى بار، سوندىقتان دا جاڭارتىلاتىن كوزدەر ەنەگياسى وتە ارزان (سۋ تەگىن دەۋگە دە بولادى) جانە باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى ءتيىس.
- بالامالى كوزدەرگە اۋىسۋ ءۇشىن قالالاردى قالاي سالعان ءجون؟
- قازىرگى جاڭا ۇلكەن قالالار لوس- اندجەلەس سەكىلدى امەريكالىق قالالاردى كوشىرىپ جاتىر. امەريكانىڭ ۇلكەن قالالارىنداعى جوسپارلاۋ ادامدار جاياۋ ەمەس، اۆتوكولىكپەن قوزعالاتىن تۇجىرىمداماعا نەگىزدەلەدى. ءبىراق، مەنىڭ پىكىرىمشە، قالادا تۇرعىنداردىڭ جاياۋ جۇرۋىنە باسىمدىق بەرگەن ءجون. بۇل مەن ءۇشىن وتە ماڭىزدى، سەبەبى، قالالار سانسىز كوپ ەنەرگيا تۇتىنادى. ونى كولىك كەپتەلىسىندە بوسقا شىعىندايدى. شىن مانىندە، جول كەپتەلىسى اقشانى بوس ءراسۋالايدى جانە اۋانى لاستايدى. مۇنى مۇمكىندىگىنشە ازايتقان ءجون.
وسىعان وراي، كولىك جۇيەسىنىڭ تۇراقتىلىعى اسا ماڭىزدى، ءبىراق بىزگە قالالاردى جوسپارلاۋ ءتاسىلىن وزگەرتۋ قاجەت. مۇندا برازيليانىڭ كۋريتيبا (Curitiba) قالاسىنىڭ و باستا جەكە اۆتوكولىك سانىن ازايتۋ ماقساتىمەن سالىنۋى بىزگە ۇلگى بولا الادى. قالا دوڭگەلەك پىشىندە جوبالاندى جانە قوعامدىق كولىك قوزعالىسىنا ارنايى جولاقتار بەرىلدى. سوندىقتان دا، تۇرعىندارعا جەكە كولىكپەن ءجۇرۋدىڭ قاجەتى جوق، بارلىعى قالا ورتالىعىنا اۆتوبۋسپەن جەتەدى. بىزگە دە وسىنداي تۇراقتى قالا تۇجىرىمداماسىن قۇرۋ كەرەك.
قازىر كوپتەگەن ادامدار «اقىلدى قالا» جونىندە ايتىپ ءجۇر، بۇل ءۇشىن ايتارلىقتاي سيفرلاندىرۋ قاجەت. بۇل ءوز كەزەگىندە ەنەرگيانى كوپتەپ تۇتىنۋعا اكەپ سوعادى. سيفرلاندىرۋ كولىك كەپتەلىسى، اۋانىڭ لاستانۋى ماسەلەلەرىن دە شەشپەيدى. سوندىقتان، قالانى امەريكالىق ەمەس، ەۋروپالىق ۇلگىگە سۇيەنىپ تۇرعىزعان ءجون. ماسەلەن، ەرتەرەكتە ەۋروپاداعى وتە جىڭىشكە جولدار تەك جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن جاسالدى. قازىر دە كىشىگىرىم ەۋروپالىق قالاعا بارساڭىز، اۆتوكولىك جۇرە المايتىن جىڭىشكە كوشەلەردى كورەسىز. وندا اۋانىڭ لاستانۋى ماسەلەسى جوق، ادامدار ەمىن- ەركىن قىدىرىپ ءجۇر. ەندى تۇرعىزىلىپ كەلە جاتقان قالالاردا مۇنى دا ەسكەرگەن ءجون.
ال جاڭا بوي كوتەرگەن، قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن قالانىڭ قوعامدىق كولىك جۇيەسىن جاقسارتۋعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سونىمەن بىرگە، عيماراتتىڭ ەنەرگيالىق تيىمدىلىگىن كوتەرۋگە نازار اۋدارعان ءجون. ارينە، قالادا عيمارات كوپ، ءبىراق ولار ەنەرگيالىق تيىمدىلىگىمەن ەرەكشەلەنۋى ءتيىس. جىلۋدى ساقتايتىن عيماراتتار كوپ مولشەردەگى ەنەرگيانى ۇنەمدەي الادى. ەۋروپانىڭ كوپتەگەن قالالارىنداعى عيماراتتار جىلۋدى جاقسى ساقتايدى. گەرمانيا مەن دانيادا جىلۋدى ساقتاۋ مىقتاپ قولعا الىنعان جانە ولار بولماشى مولشەردە عانا ەنەرگيا تۇتىنادى. سايكەسىنشە، عيماراتتار جىلۋدى ۇستاپ تۇرا الماسا، ەنەرگيانى دا كوبىرەك تۇتىنۋعا تۋرا كەلەدى. ودان بولەك، قالدىقتاردى ازايتىپ، قوقىس وڭدەۋ پروتسەسىن دامىتۋ كەرەك. بۇل دا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
مەنىڭ «المالى قالا» تۇجىرىمداماما سايكەس، ەكولوگيالىق قالا دەگەنىمىز - ادامدار جاياۋ جانە ۆەلوسيپەدپەن جۇرەتىن قالا. وسىلايشا، جەكە اۆتوكولىك ءبىزدىڭ قارسىلاسىمىزعا اينالادى. مەن اۆتوكولىك جۇرگىزبەيمىن. جاقىن ارادا ولاردان باس تارتامىز. كوپەنگاگەن، امستەردام، تۋرين سەكىلدى ۆەلوسيپەدپەن عانا جۇرەتىندەي، ادامداردىڭ جەكە اۆتوكولىككە قاجەتتىلىگى تۋىندامايتىنداي قالا سالۋىمىز كەرەك.
- قالاي ويلايسىز، استانانى «اقىلدى قالالار» ساناتىنا جاتقىزۋعا بولا ما؟
- ەگەر سيفرلاندىرۋعا كوپ كۇش سالساڭىزدار، بۇعان قول جەتكىزە الاسىزدار. ءبىراق، «اقىلدى قالا» قالانىڭ تۇراقتى دامۋىن قامتاماسىز ەتە المايدى. تۇراقتى داميتىن قالا ەنەرگيا تيىمدىلىگىن جاقسارتۋ، بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ جانە قوقىستى ازايتۋ سيپاتتارىنا يە.
- قازاقستان 2030 -جىلعا دەيىن تازا ەنەرگيا ۇلەسىن % 30 دەيىن جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل كورسەتكىشكە جەتۋ مۇمكىن بە؟
- قازاقستان ءور ماقسات قويىپ وتىر دەپ ەسەپتەيمىن. ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيى قاتار ەلدەرمەن سالىستىرعاندا، ارينە، سۇيسىنەرلىك قادام. ونى جۇزەگە اسىرۋ مەملەكەتتىك ساياساتقا جانە بيلىكتىڭ ماقساتتى كۇش- جىگەرىنە تىكەلەي بايلانىستى.
استاناعا ءار كەلگەن سايىن وسىدان 20 جىل بۇرىن اسەم قالانىڭ تۇرعىزىلاتىنىنا ەشكىمنىڭ سەنبەگەنىن ايتىپ جۇرەمىن. مۇنى «اقىلعا قونبايتىن باستاما» دەپ ويلاعان شىعارسىزدار. ءبىراق، مىنە، استانا - عاجايىپ قالاعا اينالدى. «جاسىل ەكونوميكا» مەن «جاسىل ەنەرگيا» دا سول سەكىلدى. بارلىعى، سىزدەردىڭ بولاشاقتى قالاي كورەتىندەرىڭىزگە بايلانىستى. كەشە Apple كومپانياسىنىڭ قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى ستيۆ ۆوزنياك ەڭ باستى نارسە تەحنولوگيا ەمەس، ەڭ باستىسى - ىنتالاندىرۋ دەگەن ەدى. وزگە تىلمەن ايتقاندا، ىنتالاندىرۋ ارمان مەن ءور ماقساتتى بىلدىرەدى. ەگەر ءبىر نارسەنى قاتتى قالاساڭىز، مىندەتتى تۇردە ورىندالادى. استانا دا ءبىر كەزدەرى سىزدەرگە ارمان بولعان ەدى.
بالامالى ەنەرگيا كوزدەرى سالاسىندا قازاقستاندا تابىسقا جەتۋدىڭ بارلىق قۇرالدارى بار. قازاقستاننىڭ جەر اۋماعى ۇلكەن، بۇل ۇلكەن باسىمدىقتار بەرەدى. قازاقستان بالامالى ەنەرگيانى ەكسپورتتاي الادى. ماسەلەن، موڭعوليانىڭ دا بوس جاتقان جەرى كوپ، ولار دا كۇن مەن جەل ەنەرگياسىن قىتايعا، جاپونياعا، كورەياعا ەكسپورتتاۋدى جوسپارلاپ وتىر. قازاقستاندى دا موڭعوليادان كەم تۇسەدى دەپ ويلامايمىن، سەبەبى قازاقستاننىڭ ينفراقۇرىلىمى، تەحنولوگيالارى جانە ونەركاسىبى جاقسى دامىعان. سوندىقتان، قازاقستان جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى الەم نارىعىنا ەكسپورتتاۋدا ۇلكەن تابىستارعا جەتە الادى.
- سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
راە كۆون چۋنگ - Incheon ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى. ب ۇ ۇ باس حاتشىلىعى جانىنداعى سۋ ماسەلەلەرى جانە دۇلەي اپاتتار بويىنشا جوعارى دەڭگەيدەگى كوشباسشىلار مەن ساراپشىلار توبى ءتوراعاسىنىڭ كەڭەسشىسى، كليماتتىڭ وزگەرۋى بويىنشا كورەيا رەسپۋبليكاسىندا ەلشى بولعان. قورشاعان ورتانى قورعاۋ بويىنشا ەسكاتو ديرەكتورى رەتىندە «جاسىل دامۋ» - تۇراقتى دامۋ ستراتەگياسىنىڭ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەگەن. 2007 -جىلى كليماتتى ساقتاۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن الەمدىك نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان.
اۋدارما: ايجان سەرىكجان قىزى