توقىراپ قالعان اۋىلىنا قان جۇگىرتكەن ازامات
توقىراۋ جىلدارى بۇل جەردەن اراب جانە موڭعول كاسىپكەرلەرى اسىل تۇقىمدى ءىرى-قارالاردى تالاسا ساتىپ الىپ كەتكەن ەكەن. ال بۇگىنگى كۇنى ويسىراپ قالعان وتاندىق ويسىلقارا تۇقىمىن ءوسىرۋدى قولعا العان «شالاباي» ج ش س الداعى ۋاقىتتا ءىرى قارانىڭ باسىن 8 مىڭعا جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر.
...«قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى» قاتارىنان كورىنگەن «شالابايدىڭ» باسشىسى قۋانىش سۇلەيمەنوۆتىڭ شارۋالارى نەلىكتەن «جۇمىستا ەمەس، كۋرورتتا ءجۇرمىز» دەيدى؟ شارۋالاردىڭ شات كوڭىلىنىڭ سىرىن اتالمىش اۋىلعا بارعاندا عانا ۇعىنعان ەدىك.
جاس تالاپكەرلەرگە گرانت بولەدى
سەرىكتەستىك وسىدان ون ەكى جىل بۇرىن جۇمىسىن باستاعان. سول تۇستا مەكتەپ ديرەكتورى بولعان قۋانىش سۇلەيمەنوۆ قازاقتىڭ 150 اقباس سيىرىن ساتىپ الىپ، قىزۋ تىرلىگىن باستاپ كەتكەن ەكەن. تولاعاي ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا اينالدىرعان از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەسكى زاماننان قالعان بازالاردىڭ قابىرعالارى قايتا جوندەلىپ، اۋىلدىڭ ەڭسەسى تىكتەلە ءتۇسىپتى.
«توقسانىنشى جىلدارى سوۆحوز قۇلاپ، اۋىلداعى شارۋاشىلىقتار تاراپ كەتتى. ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا قاراپايىم تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەدىم. اۋىلدان ءبارى كوشىپ، مەكەنىمىز قۇلازىپ قالدى. سوندىقتان، «اۋىلدى قالاي دا كوتەرۋ كەرەك» دەگەن ءبىر وي مەنى ءاردايىم مازالاپ جۇرەتىن. 2005 -جىلى ءبىر ينۆەستورلارعا ۇسىنىسپەن شىقتىم. ولار جوباما بىردەن قولداۋ ءبىلدىردى. ول كەزدە مەكتەپ ديرەكتورى ەدىم. سەرىكتەس ينۆەستورلار «ءوزىڭ باستان-اياق شارۋاشىلىقتى باسقارساڭ قالاي؟» دەگەن ۇسىنىس ءبىلدىردى. اقىرى ويلانا كەلە ءبىرجولا كاسىپكەرلىككە بەت بۇردىم» ، - دەيدى قۋانىش سۇلەيمەنوۆ.
2006-جىلدان باستاپ كاسىپكەر تۋعان اۋىلىندا شارۋاشىلىقتى قايتا جانداندىرىپ، جۇمىس جۇرگىزە باستايدى. «مالشىڭ تۇراقتى بولسىن دەسەڭ، جايلى جاعداي جاسا» دەيدى ول. وسى ويعا نىق بەكىگەن كاسىپكەر 2013 -جىلى اۋىلدان 8 شاقىرىم جەرگە جۇمىسشىلارىنا ارناپ باراق تيپتەس جاتاقحانا تۇرعىزعان. جاتاقحانا دەپ جالپىلاي ايتقانىمىز بولماسا، جۇمىسشىلار تۇراعىن اۋدان ورتالىقتارىندا دا كەزىگە بەرمەيتىن قوناق ءۇي دەرسىڭ. مۇندا جايلى اسحاناسىمەن بىرگە، ساۋنا، مونشا، دەمالىس بولمەسى بار. وندا بيليارد جانە ۇستەل تەننيسى جانە بار. كەشكى بەسكە دەيىن مالىن جايعاپ بولاتىن مالشىلارعا وسى جەردە ۋاقىتىن قىزىقتى وتكىزۋگە بارلىق جاعداي جاسالعان.
«جاتاقحانانى تۇرعىزعالى بەرى جۇمىسشىلارىمىزدىڭ ەڭبەككە دەگەن قۇلشىنىسى ارتا ءتۇستى. ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز ەڭ ءبىرىنشى - مال ەمەس، الدىمەن - ادامنىڭ تۇرمىسىن تۇزەۋ، اۋىل حالقىنىڭ جاعدايىن جاساۋ، اۋىلدى كوركەيتۋ. سول ۇستانىمعا بەرىك شارۋاشىلىعىمىز وركەندەپ كەلەدى. قازىر اسىل تۇقىمدى ءىرى- قارانىڭ باسى 4 مىڭعا تاياپ قالدى. نەگىزىنەن ەتتى باعىتتاعى اسىل تۇقىمدى قازاقتىڭ اقباس سيىرلارىن وسىرەمىز. بۇگىنگى كۇنى ەكى نۇكتەدە 180 دەي جۇمىسشى ءناپاقاسىن تاۋىپ وتىر. قازاقتىڭ اقباس سيىرىمەن بىرگە، قوي، جىلقى، ۇيرەك- قازعا دەيىن وسىرەمىز. «شالاباي» شارۋا قوجالىعىنداعى جۇمىسشىلاردىڭ ورتاشا ايلىعى - 100-110 مىڭ تەڭگە. مالشىلار اۋىسىم بويىنشا ەڭبەك ەتەدى. باققان بۇزاۋىنىڭ سالماعىن 3 سەنتنەردەن اسىرسا، مالشىلارعا قوسىمشا سىياقى تابىستالادى. قىستا دا جۇمىس قارقىندى. سەبەبى، مەحانيزاتوردى كۇزدەن كەيىن جۇمىستان بوساتساق، كوكتەمدە كادر تاپشىلىعى تۋىنداۋى مۇمكىن، - دەيدى قوجالىق باسشىسى.
اۋىلدان كوشكەن تۇرعىنداردىڭ ءۇيىن ساتىپ الىپ، قوجالىق باسشىسى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ەكەن. ول ۇيلەر ءقازىر جۇمىسشىلارعا بەرىلگەن. ايلىق ۋاقىتىنان كەشىكتىرىلمەيدى. اۋىلدا قوجالىق اشقان ءدامحانا مەن دۇكەن دە بار. جۇمىسشىلار كەز كەلگەن ۋاقىتتا ايلىق ەسەبىنەن ساۋدا جاساپ جۇرەدى.
سەرىكتەستىكتىڭ تاعى ءبىر قولعا العان يگى ءىسى - تىلەك ءبىلدىرۋشى اۋىلدىڭ مەكتەپ بىتىرگەن تالاپكەرلەرىنە گرانت ءبولۋ جۇمىسى. مال شارۋاشىلىعىنىڭ بىلىكتى ماماندارىن دايارلاۋ ماقساتىندا جىل سايىن اۋىلدىڭ نيەت بىلدىرگەن مەكتەپ تۇلەكتەرىن قوجالىق قالالارعا وقۋعا جىبەرەدى. تالاپكەرلەردىڭ اكە- شەشەسىمەن كەلىسىپ، وقۋ ورنىمەن ەكى جاقتى كەلىسىمشارتقا وتىرعان سەرىكتەستىك قاجەتتى كادر ماسەلەسىن وسىلاي شەشىپ وتىر.
«وسىندا مال باققالى 2 جىل بولدى. بەس بالانىڭ اكەسىمىن. ءبىر ايدا 15 كۇن وسىندامىز. قىستىگۇنى ءشوپ پەن كومىر قاجەت جاعدايدا باسشىلىقتىڭ تەحنيكامەن كومەكتەسەتىنى جاقسى. جاعدايىمىز جامان ەمەس. اۋىلدا ءوز مالىم دا ءبىر وتباسىما جەتەرلىك، - دەيدى سيىرشى قايرات جاقىپوۆ.
سەرىكتەستىكتىڭ نەگىزگى تابىس كوزى - اسىل تۇقىمدى ءىرى- قارانى ساتۋدان تۇسەدى. شارۋا قوجالىقتىڭ قارجى جونىندەگى ديرەكتورى سۆەتلانا داۋلەتوۆانىڭ ايتۋىنشا، 4 جاستان اسقان قازاقتىڭ اقباس سيىرىنىڭ سالماعى 800 كەلىدەن، بۇقاسى ءبىر توننادان اسادى. قازىرگى ۋاقىتتا قوجالىقتا ءىرى- قارادان بولەك، ۇساق مال مەن جىلقى دا بار.
«قوجالىقتاعى بار مالدى جەم- شوپپەن ءوزىمىز قامتيمىز» دەيدى قوجالىق باسشىسى. ەگىن دالاسىندا ەڭبەك ەتەتىن ەلۋ ادام ارپا- بيداي ەگىپ، ءشوپ شابادى. ەكى جىل بۇرىن قوجالىق رەسەيدەن تريتيكالە اتاۋلى بيداي گيبريدىن اكەلىپ، ءوڭىردىڭ كليماتتىق جاعدايىنا بەيىمدەۋ جۇمىستارىن قولعا العان. سەبەبى، وسى ۋاقىتقا دەيىن ەگىلگەن كەزەڭدىك بيدايدىڭ شىعىمى توپىراقتىڭ قۇنارسىزدىعىنان تومەن بولىپ تۇر. سونىمەن قاتار، تۇراقتى تۇردە كوپجىلدىق ءشوپ، جوڭىشقا مەن جىمىق ءوندىرۋ ءۇشىن شەمىشكە ەگۋ جۇمىستارى تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
قوجالىق
باسشىلىعى مالدى اسىلداندىرۋ جۇمىستارىن ۇمىت قالدىرعان ەمەس. قازاقتىڭ اقباس سيىرىن كوبەيتۋدىڭ وزەكتى دە وتكىر ماسەلەسىن بىرىگە كوتەرىپ، شەشىم تابۋ ءۇشىن جىلىنا ەكى رەت رەسپۋبليكالىق سەمينار وتكىزىلەدى. مۇنداعى سەميناردىڭ ەرەكشەلىگى - ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىنەن كەلگەن قوجالىق باسشىلارى تەوريا جۇزىندە بىلىكتىلىكتەرىمەن عانا ەمەس، پراكتيكالىق تۇرعىدا ادىستەرىمەن دە بولىسە الادى.
اۋىل امان، ەل ىرزا
مال شارۋاشىلىعىن قولعا العان ءىرى سەرىكتەستىكتەردەن باستاپ، شاعىن شارۋا قوجالىقتارىنىڭ ءبىرقاتارىندا ءبىر- بىرىنە ۇقساس ءتۇيىندى ماسەلە بار. ول - مالشىنى تۇراقتى تۇردە ۇستاپ تۇرۋ. كاسىپ يەلەرىنىڭ كوبى مال باعۋشى وتباسىنى جالداۋعا جۇگىنەدى. ال «شالاباي» ج ش س ءتۇيىندى شەشۋدىڭ تىكە جولىن تاپقانىنا ءبىز كۋا بولدىق. سەبەبى، قوجالىق شارۋالارىنىڭ ەڭبەككە دەگەن ەرەكشە ىقىلاسىن، ادالدىعىن جۇزدەرىنەن جازباي تانۋعا بولادى.
«شالاباي» سەرىكتەستىگى باستاۋىش سىنىپتارىنىڭ بالالارىنا جازعى لاگەر ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن جىل سايىن ءوز بيۋدجەتىنەن ميلليونداپ اقشا بولەدى. «اقجەلكەن» لاگەرىندە بۇلدىرشىندەر بەس ۋاقىت تاماعىن ءىشىپ، تۋعان ولكەسىن ارمانسىز ارالايدى.
شالاباي اۋىلىنىڭ ىرگەسىنىڭ سەتىنەپ كەتپەۋىنە «شالاباي» سەرىكتەستىگىنىڭ قىزۋ تىرلىگى تىكەلەي مۇرىندىق بولىپ تۇرعانىنا كوزىمىز جەتتى. ءسوز سوڭىندا قوجالىقتىڭ جۇمىسىنا تابىس، الداعى جوسپارلارىنىڭ ورىندالۋىنا ساتتىلىك تىلەگىمىز كەلەدى.