سەنىمدىلىك - جەتىستىكتىڭ باستاۋى

 استانا. قازاقپارات - بارىمىز دا، نارىمىز دا، ەڭ قۇندى اسىلىمىز بالا-شاعامىز.

بالا دۇنيەگە كەلگەن سوڭ بۇرىندارى ماڭىزدى دەپ قاراعان كوپ نارسە، ەكىنشى ورىنعا ءتۇسىپ قالادى.

ءار قادامدارىمىزدى سولار ءۇشىن باسىپ، ولار ءۇشىن ءبىرشاما نارسەلەردەن باستارتامىز. ء«بىز اش قالساق تا وسىلار اش قالماسىن، ءبىز كورمەسەك تە وسىلار كورسىن» دەپ جاتامىز. ال وسى كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاشتاپ، الپەشتەپ جۇرگەن بالاپاندارىمىزدى جاقسى جەتىلدىرە الۋدامىز با؟!

ارينە ءاربىر اتا-انا بالاسى ءۇشىن بارلىق نارسەنىڭ ەڭ جاقسىسىن قالايدى. الايدا ەڭ جاقسى دەپ ءجۇرىپ قاتەلىككە بوي الدىرىپ جاتاتىنىمىز تاعى بار. ويتكەنى بالامىزدى قورعايمىز دەپ ءجۇرىپ، ولاردىڭ كەلەشەكتە ءالسىز، وزىنە سەنىمسىز، بىلگەنىن شىعارا المايتىن، باساتىن ءار قادامىندا اتا- اناسىنىڭ ماقۇلداۋىن كۇتەتىن، ناتيجەدە جەتىستىكسىز، باقىتسىز تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا سەبەپكەر بولۋىمىز مۇمكىن.

ال قالاي ەتسەك ولاردىڭ جەتىستىكتى بولۋىنا ىقپال ەتە الامىز؟ مۇنىڭ جاۋابى بالاعا قاراي، وتباسىعا قاراي وزگەرسە دە، جالپىلاما ورتاق تۇستارى بار.

بالانى وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى جوعارى تۇلعا ەتىپ ءوسىرۋ كەرەك. سوندا كەز كەلگەن قيىنشىلىققا توزە بىلەتىن، جىعىلعاندا اياعىنا تىك تۇرا الاتىن بولادى. بالا وزىنە سەنىمدىلىكتى الدىمەن وتباسىنان ۇيرەنەدى. سوندىقتان وتباسىلار بالاسىنىڭ قانداي بولىپ ءوسۋىن قالاسا، سول باعىتتا قارىم- قاتىناس جاساۋى كەرەك.

اتا-انا تىم قورعاشتاعىش، تىم قاتال، قىسىم تۇسىرگىش نەمەسە بارلىق نارسەدە تىم مىنسىزدىكتى ۇستاناتىن بولسا بالانىڭ وزىنە سەنىمسىز بولۋ ىقتيمالدىعى جوعارى بولماق. تىم قورعاشتاعىش وتباسىلار بالاسىنىڭ ءوز باسىمەن ەشنارسە ىستەي المايتىندىعىن، دۇرىس شەشىم قابىلداي المايتىندىعىن ويلايدى جانە ءار قادامىن قاداعالاپ وتىرادى. مۇنداي مامىلە بالادا «مەنىڭ قولىمنان كەلمەيدى» دەگەن سەزىمدى ارتتىرادى.

وزدەرى ءبىر ساتكە پايدا بولعان سەنىمدىلىكپەن بىردەڭە ىستەي باستاعانىندا وتباسى تاراپىنان توقتاتىلىپ، «ولاي ىستەمە، سىندىراسىڭ، ىستەي المايسىڭ، بۇزاسىڭ» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن سەنىمدىلىگى سارقىلعان بالا الەۋمەتتىك يكەمى تومەن، كوپشىلىك الدىندا سويلەۋدەن قاشاتىن، ءوزىن قىسا بەرەتىن، اقىرىن داۋىسپەن سويلەتىن، تۇيىق، ىنجىق مىنەزدى بولا باستايدى. سۇراقتارعا ءبىر-ەكى اۋىز سوزبەن جاۋاپ قايتارادى.

سويلەپ جاتقاندا ەكى جاعىنا تەربەلىپ تۇراتىن، قولدارىن ارتىقشا ارەكەت ەتتىرىپ، سويلەپ تۇرعان ادامنىڭ جۇزىنە ەمەس، جەرگە، باسقا جاقتارعا قارايتىن بالالار جەتىلە الماعان، قورقاق، وزىنە سەنىمسىز تۇلعا بولۋعا ۇمىتكەر دەۋگە بولادى. مۇنداي ادامدار قوعامعا سىڭىسە الماۋ، جالعىزدىق شەگۋ سەكىلدى پسيحولوگيالىق كەلەڭسىزدىكتەرگە تاپ بولۋى مۇمكىن.

جالپى وسىنداي تۇيىق مىنەزدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وتباسى ىشىندە ءوزارا ماحاببات، مەيىرىم بولۋى كەرەك. بالانىڭ بويىندا ىنجىقتىقتى بايقاعاندا ونى جويىپ، بالانىڭ وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن قىسپاققا الۋدى دوعارىپ، ەركىن جىبەرۋ كەرەك. بالانىڭ قاتەلىكتەرىن - ۇيرەنۋ، جەتىلۋ مۇمكىندىگى رەتىندە قاراڭىز. «بۇل قاتەلىگىڭ قالىپتى، ەندى مۇنى بىرگە دۇرىستايىق» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن جەكە وتىرىپ جىلى تۇسىندىرۋگە تىرىسۋ كەرەك. دەرەۋ جان- جاقتان «ۇنەمى بۇلدىرەسىڭ دە جۇرەسىڭ!»، «سەن ادام بولمايسىڭ!» دەگەن سياقتى سوزدەر مەن سىن ايتۋلار بالانىڭ ساعىن سىندىرىپ، سەنىمدىلىگىن بالتالايدى.

سىن ەستي بەرگەندىكتەن قاتەلىك جاساۋدان قورقىپ، باتىل ارەكەت ەتۋدەن قالادى. بالانىڭ قىزىعۋشىلىعى پايدا بولعان، ىستەمەك بولعان جاڭا ىستەرىنە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. بالانىڭ جاسىنا ساي كىشىگىرىم جاۋاپكەرشىلىكتى مىندەت، تاپسىرما بەرۋگە بولادى. ورىنداعانىندا بۇعان قۋانعانىڭىزدى ءبىلدىرىپ، العىس ايتىپ ماراپاتتاڭىز.

ورىنداعان سايىن بالادا «قولىمنان كەلەدى» دەگەن سەنىم پايدا بولادى، ءوزىنىڭ پايدالى ەكەندىگىن سەزىنەدى. جاسىنا ساي ىستەردى ءوزىنىڭ ىستەۋىنە داعدىلاندىرىڭىز. ماسەلەن 5 جاسىنا كەلسە دە تاماعىن اۋزىنا سالىپ وتىراتىن اتا- انالار ۇلكەن قاتەلىك ەتۋدە. تاماعىن ءوزى جەۋىن ۇيرەتىڭىز. باسىندا توگۋى مۇمكىن، ءبىراق سوڭىندا ۇيرەنەدى. اياق كيىمىنىڭ باۋىن ءوزى بايلاي الۋىن ۇيرەتىڭىز ت. ب. بالالار ونسىز دا بۇل نارسەلەردى ءوزى ىستەۋگە بەيىمدى، قىزىعۋشىلىقتى بولادى.

اتا-انالار تىم قورعاۋشىل مامىلەگە ءوتىپ، «سەن ىستەي المايسىڭ، توگەسىڭ، بۇزاسىڭ، جاراقات الاسىڭ» دەپ ونىڭ ورنىنا ىستەگەن سايىن، بالادا «قولىمنان كەلمەيدى» دەگەن سەزىم پايدا بولىپ، سىرتتان بىرەۋدىڭ كومەگىن كۇتىپ وتىراتىن بولادى. ءبىر ماسەلەدە پىكىر ايتقان كەزىندە ءسوزىن تىڭداپ، قاتە پىكىر بولسا قاتەلىگىن جىلى سوزبەن ءتۇسىندىرىپ، پىكىرى ورىندى بولسا ماقتاپ، «ايتقانىڭ دۇرىس بولدى» دەپ العىس ءبىلدىرۋ دە وزىنە دەگەن سەنىمىن نىعايتادى.

جالپى بالانىڭ ايتقاندارىن تىڭداۋعا ءمان بەرۋ كەرەك. بوس ءسوز، ماڭىزسىز نارسە ايتىپ جاتسا دا تىڭداۋ قاجەت. بالامەن سىرلاسۋ، وي ءبولىسۋ وتە ماڭىزدى. ايتا كەتەتىن جايت مەكتەپكە دەيىنگى بالالارعا كىشىگىرىم تاقپاقتار كوپ جاتتاتۋ وتە پايدالى. جاتتاعاندارىن كۇندە ايتقىزىپ وتىرۋ، ايتىپ بولعانىندا ماقتاۋ كەرەك. قوناقتار كەلگەندە نەمەسە قوناققا بارعاندا تاقپاق ايتقىزۋ دا كوپشىلىك الدىندا سويلەي الۋعا، كوپشىلىك الدىندا سويلەگەندە ءوزىن ەركىن سەزىنە الۋىنا سەبەپشى بولادى. ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن، ءسوز قورىن دامىتادى.

سونداي-اق بالاعا ەرتەگى ايتۋ، وقۋ جانە وعان ايتقىزىپ تىڭداۋ دا تاعى پايدالى. «سەنىمەن بىرگە كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەمىن نەمەسە سەن ادەمى وقيسىڭ» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن كىتاپ وقۋىنا ىنتالاندىرعان ءجون. كىتاپ وقۋ - ءبىلىمىنىڭ، وي-ءورىسىنىڭ دامۋىنا، سەنىمدىلىگىن نىعايتۋعا كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى.

بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن ەسەپكە الىپ قوسىمشا كۋرستارعا نەمەسە سپورت ۇيىرمەلەرىنە بەرۋ دەنساۋلىق تۇرعىسىنان دا، سەنىمدىلىكتى نىعايتۋ تۇرعىسىنان دا پايدالى بولىپ تابىلادى. قورىتا ايتقاندا وتباسى، اينالاسىنداعى ادامدار تاراپىنان سۇيىسپەنشىلىك، مەيىرىم كورگەن، پىكىرلەرىنە ءمان بەرىلگەن، سەنىم ارتىلعان، جاۋاپكەرشىلىك بەرىلگەن، جاقسى ىستەرى ءۇشىن ماراپاتتالعان، ماقتان تۇتىلعان، قاتەلىگىنە ورىن بەرىلگەن جانە بار بولمىسىمەن قابىل ەتىلگەن بالانىڭ وزىنە سەنىمدىلىگى جوعارى بولماق.

ەرنار جيدەبايەۆ