تاجىك ەكونوميكاسىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟

استانا. قازاقپارات - وقىرمان دامىعان ەلدىڭ ەمەس، ەر-ازاماتتارى وزگە ەلدەن ءناپاقا ىزدەپ جۇرگەن تاجىكتەردىڭ ەكونوميكاسى تۋرالى نەگە ايتىپ وتىر دەپ ناۋمەز كۇي كەشۋى مۇمكىن.

ءبىز بۇل ارادا اتالعان ەلدىڭ ءالى كۇنگە ەكونوميكاسىن العا سۇيرەي الماي كەلە جاتقانىنىڭ استارىنا ۇڭىلگەندى ءجون كوردىك.

بىردەن ايتارىمىز، تاجىكتەردىڭ ەكونوميكاسى وتباسى قۇندىلىقتارىنا نەگىزدەلگەن. سول سەبەپتى، بۇل ەلدىڭ ەر-ازاماتتارى وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن سىرتتا ءجۇر.

ماسەلەن، رەسەيدە، قازاقستاندا، ت. ب. مىناداي ساۋال قويىپ كورىڭىزشى: ەگەر وزگە ەلدە سۇلتان بولىپ شالقىپ جۇرسە ءبىر ءسارى، ۇلتاننىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەن تاجىك ەڭبەك ميگرانتتارى وتباسى قۇندىلىقتارىنان باس تارتسا، ءوزى ىلدەبايلاپ ارەڭ تۇرعان تاجىك ەكونوميكاسى مۇلدەم كۇيرەمەي مە؟

وسى زامانعى وتباسى ينستيتۋتىنىڭ ماڭىزى كۇللى الەمدە تومەندەپ كەلەدى. باتىستىق ءومىر ءسۇرۋ سالتى ءوز دەگەنىن جۇرگىزىپ، ءبىر شىبىقپەن ورگىزىپ- جۋساتىپ وتىر. بۇل جاعىمسىز پروتسەستەن اگرارلىق تاجىك قوعامى دا سىرت قالا المايدى. ازىرگە بۇل ەلدە وتباسى قۇندىلىعى قوعام مەن ەكونوميكانىڭ كاتاليزاتورى رەتىندە العا شىعىپ وتىر.

بۇكىل الەمدە ءوزى ءۇشىن ءومىر سۇرەتىن جالعىزباستى ادامدار قاراسى ارتىپ كەلەدى. جىلدان جىلعا. باتىس ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش %40-60 توڭىرەگىندە. ەندى ءبىر ەلۋ جىلدان كەيىن بۇل قالىپتى جاعدايعا اينالىپ، وتباسى ينستيتۋتىنىڭ ماڭىزى مۇلدەم كەمۋى مۇمكىن.

وتباسى ارى كەتكەندە بىرىگىپ تىرشىلىك ەتۋ ورتاسىنا اينالۋى دا عاجاپ ەمەس. وندا وتباسىنا مۇشە ەڭبەكە جارامدى ءار تۇلعا جەر تەلىمى، ساۋىن سيىر سەكىلدى رەسۋرسقا اينالىپ، بالالار ەرتە باستان ەڭبەككە ارالاسۋى دا مۇمكىن. وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن سىرتتا جۇرگەن تاجىك ەر-ازاماتتارى دا وتباسى قۇندىلىقتارىنان باس تارتۋى مۇمكىن بە؟

البەتتە، مۇمكىن. ولاي دەيتىنىمىز، ولار تۋعان ەلىنەن جىراقتا، باسقا مادەنيەت، باسقا تانىم ۇستەمدىك ەتكەن الەۋمەتتىك ورتادا، اسىرەسە، باتىستىق ءومىر ءسۇرۋ سالتى دەندەپ ەنگەن ەلدەردە ءجۇر. ءسوزسىز ۋاقىتشا بولسا دا ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ورتاسى ولارعا ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. قاۋىپ قايدان دەرىڭ بار ما؟ ءبىر عانا رەسەي فەدەراتسياسى اۋماعىندا ءبىر ميلليونعا تارتا تاجىك ەڭبەك ميگارنتتارى جۇمىس ىستەپ ءجۇر.

بۇعان قوسا، بۇرىن وتباسى بار ەر-ازاماتتار عانا تاۋەكەل ەتىپ، سىرتتان ءناپاقا ىزدەسە، قازىرگى ۋاقىتتا وتباسىن قۇرىپ ۇلگەرمەگەن، سول سەبەپتى، ونىڭ نە ەكەنىن جەتە ۇعىنباعان جاستاردىڭ قاراسى ارتىپ كەلەدى. بۇل دا كەلەشەكتە تاجىك قوعامىن وزگەرىسكە ۇشىراتاتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولماق. ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ اقشا اۋدارۋى - تاجىك ەكونوميكاسىنىڭ ماڭىزدى تارماقتارىنىڭ بىرىنە اينالعان.

ماسەلەن، وتكەن جىلدىڭ وزىندە، ياعني، 2017 -جىلى اتالعان ەل بيۋدجەتىنە 2,5 ميلليارد دوللار شاماسىندا قارجى تۇسكەن. بۇل قاراجاتتىڭ ءبارى سىرتتا جۇرگەن تاجىك ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ تاباناقى، ماڭداي تەرىمەن كەلگەن. ياعني، بۇل كورسەتكىش رەسپۋبليكانىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ شامامەن %30 ىن قۇرايدى.

«وتانداستارىمىزدىڭ شەتەلدە جۇمىس ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا 1999-2017 -جىلدار ارالىعىندا تاجىكستانداعى كەدەيلىك كورسەتكىشى ەكى ەسەگە تومەندەدى: 80 پايىزدان %30 عا دەيىن. اربىردەن سوڭ بۇل كەدەيلىكتى تومەندەتۋگە الەم بويىنشا ەڭ شاپشاڭ قارقىن»، - دەپ مويىندادى «شارك» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتور مۇزافار وليموۆ.

ەگەر تاجىك ەر-ازاماتتارى وتباسى قۇندىلىقتارىن بويىنا ءسىڭىرىپ وسىرمەگەندە رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنە مۇنشالىقتى قىرۋار قارجى تۇسپەس ەدى. دەسە دە، سىرتتاعى تاجىك ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ ەلگە اۋدارعان اقشاسى ونەركاسىپتى دامىتۋعا ەمەس، وكىنىشكە قاراي، كۇنكورىسكە، سونىڭ ىشىندە، ەڭ باستى قاجەتتىلىكتەرگە، اتاپ ايتقاندا، ازىق-تۇلىككە، كيىم-كەشەككە، ت. ب. تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەرگە جۇمسالىپ كەتۋدە.

islam.kz