وسمانلى سۇلتانىنىڭ قازاق حانىنا جولداعان حاتىندا نە جازىلعان
ايتا كەتسەك، بۇگىن ۇلتتىق مۋزەيدە «وسمانلى مەملەكەتى مەن ورتا ازيا حاندىقتارى قارىم- قاتىناستارىنىڭ قۇجاتتارى» اتتى كورمە اشىلدى. تاريحي قۇجاتتاردىڭ اراسىندا قازاق حانى مۇحاممەت قايىپ حان مەن وسمانلى سۇلتانىنىڭ 1713 -جىلى جازىلعان حاتتارى بار. كورمە يۋنۋس ەمرە اتىنداعى تۇرىك مادەني ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، تۇركيانىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن، «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان. كورمەگە وسمانلى مەملەكەتى مەن ورتا ازيا حاندىقتارىنىڭ قارىم- قاتىناستارىن باياندايتىن 40 قۇجات قويىلىپ وتىر. ولاردىڭ بارلىعى تۇركيا مەملەكەتىنە قاراستى وسمانلى مۇراعاتىنان الىنعان. قۇجاتتار اراسىندا قازاق حانى مۇحاممەت قايىپ حان مەن وسمانلى سۇلتانىنىڭ 1713 -جىلى جازىلعان حاتتارى سياقتى دەرەكتەر قازاقستان حالقىنا تۇڭعىش رەت ۇسىنىلۋدا.
كورمە اياسىندا يۋنۋس ەمرە اتىنداعى تۇرىك مادەني ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى مىندەتىن اتقارۋشى الماگۇل يسينا وسمانلى سۇلتانى ІІІ احمەتتىڭ قازاقتىڭ قايىپ حانىنا جولداعان حاتىندا نە جازىلعانى تۋرالى قىسقاشا ايتىپ بەردى. قازىرگى ۋاقىتتا تۇركيادان كەلگەن قايىپ مۇحاممەد حانعا جولدانعان پاديشاح حاتىنىڭ كوشىرمەلەرى ءالى دە زەرتتەلۋ ۇستىندە. حاتتا حاننىڭ العان حابارعا دەگەن ريزاشىلىعى جانە ءوزارا قۇرمەت جانە دوستىق تىلەگى باياندالعان. سونداي- اق، قازاق حانىنىڭ ەلشىسى سەيىتقۇل باحادىرعا شاپان كيگىزىلگەنى جازىلعان.
«ادىلدىك پەن ءدىندارلىق قاسيەتتەرىن بويىنا سىڭىرگەن، دوستىق پەن بەيبىتشىلىك بايراقتارىن جەلبىرەتكەن، يسلام شەكارالارىن قورعاۋشى، بىلگىر قازاق حانى قايىپ مۇحاممەد حانعا سالەمىمدى مەن جىلى لەبىزىمدى بىلدىرەمىن. جىبەرىلگەن حاتىڭىز تاڭداۋلى ەلشىڭىز سەيىتقۇل باحادىر ارقىلى جەتكىزىلدى. دوستىق لەبىڭىزبەن جازىلعان حاتىڭىز وقىلدى. «كوڭىل دەگەن، تىزىلگەن ساربازدار سەكىلدى ءبىر- بىرلەرىن تانىعان جاعدايدا بىرىگەدى جانە ارالاسادى» حاديسىندە ايتىلعانداي تانىسۋ، رۋحاني جانە ءدىني بىرلەسۋدى قاجەت ەتەدى. ءسىزدىڭ حاتىڭىز دا بىرلەسۋىمىزگە نەگىز بولىپ تۇر. ىزگى ماقساتپەن كەلگەن ەلشىڭىز ءوز ماقساتىن ءساتتى اياقتادى. ەلشىگە ەلىنە ورالۋ ءۇشىن رۇقسات بەرىلدى جانە شاپان كيگىزىلدى. قولىڭىزداعى حات تا ەلشى ارقىلى سىزگە جونەلتىلدى»، - دەلىنگەن وسمانلى سۇلتانى ІІІ احمەتتىڭ قازاقتىڭ قايىپ حانىنا جولداعان حاتىندا.
الماگۇل يسينانىڭ ايتۋىنشا، حاتتىڭ ءبىرى وسىلاي كەلتىرىلگەن. دەسە دە، كوشىرمەدە كورىنىپ وتىرعانداي، حاتتىڭ ءماتىنى ءبىرشاما ۇزاق. الماگۇل يسينانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سۇلتاننىڭ حانعا جازعان حاتىنىڭ باسىندا ۇزاق- سونار ءىلتيپات سوزدەر ايتىلعان. ياعني، العاشقى پاراعى تولىعىمەن ءىلتيپات سوزدەرىمەن جازىلادى.
«حاتتار وسمانشا جازىلعان. اۋدارۋ وتە كۇردەلى. تاعى ءبىر حاتىندا قازاقتار تاراپىنان «قالماقتارعا قارسى تويتارىس بەرەتىن اسكەردىڭ دايىندالىپ جاتقانى، سىزدەرگە (وسمان يمپەرياسىنا - اۆت.) حابار جىبەرەمىز، ءوز اسكەرلەرىڭىزبەن سىزدەر دە قالماقتارعا قارسى شىعىڭىزدار» دەگەن سيپاتتاعى حاتتار بار. الداعى ۋاقىتتا بۇل تاريحي قۇجاتتاردىڭ ءبارى اۋدارىلادى»، - دەدى الماگۇل يسينا.
اۆتور: ايان بەكەن ۇلى