تۇنگى ولجا. مو يان. اڭگىمە
**
قايتا- قايتا جالىنىپ- جالپايىپ وتىنگەن سوڭ عانا توعىزىنشى نەمەرە اعام زورعا دەگەندە ءتۇن ورتاسىندا شايان اۋلاۋعا مەنى ەرتىپ اپاراتىن بولدى. بۇل الپىسىنشى جىلداردىڭ ورتاسى بولاتىن. جىل سايىن كوشكىن تۇسەدى دە، ەلدى مەكەنىمىزدەن ءبىر شاقىرىمعا جەتەر جەتپەس اينالاسىن سۋ باسىپ قالادى.
كەشكى استان كەيىن ەكەۋىمىز اۋىلدان شىقتىق. كەتەردىڭ الدىندا شەشەم ماعان تىنىش ءجۇرۋدى، نەمەرە اعامنىڭ ءسوزىن بۇلجىتپاۋىمدى ەسكەرتۋمەن قاتار مەنى قاتتى قاداعالاۋىن وعان دا تاپسىردى.
توعىزىنشى نەمەرە اعام «جەڭگەي، قام جەمەڭىز! مەن تۇرعاندا ول ەش قايدا جوعالمايدى» دەپ سابىرعا شاقىرىپ الەك.
شەشەم بىزگە قارىندارىڭ اشقاندا جەڭدەر دەپ پياز قوسىلعان ەكى قۇيماق بەردى. ءبىز جاڭبىر وتپەيتىن، بامبۋكتان توقىلعان سۋلىق جامىلىپ، باسىمىزعا ۇلكەن قالپاق كيىپ الدىق. مەن كەندىردەن توقىلعان ءىرى قاپ كوتەرىپ، اعام ءبىر قولىنا شام، كەلەسى قولىمەن كۇرەكتى مىقتاپ ۇستاپ، يىعىنا سالىپ العان. اۋىلدان شىققان سوڭ ۇزاپ جارىتپادىق. جول سىلەمدەرى ءوشىپ جوعالىپ كەتكەن، اينالا تولعان مي باتپاق، جاڭبىرعا ۇرىلىپ، باستارى سالبىراعان بيداي الاڭى الدىمىزدان شىقتى. جالاڭ اياق جۇرگەندىكتەن ءبىز سۋ، باتپاق دەگەندەردى پىسقىرماي- اق وتە شىعامىز.
سول تۇنگى ايدىڭ ەرەكشە ءىرى كورىنگەنىنە قاراعاندا، تامىزدىڭ ون ءتورتى، ون بەسى كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولعان شىعار. كۇزدىڭ ورتا شەنى جاقىنداعانىنىڭ بەلگىسىندەي كەشكى جەلدىڭ ىزعارى سەزىلەدى. ايدىڭ تۇنىق جارىعى ەگىن ورتاسىنداعى سۋ بەتىمەن شاعىلىسقاندا ءبىر ۋىس كۇمىس ساۋلە شاشىلعانداي. الا جازداي باقىلداۋمەن ايىزدارى قانىپ بولعان باقالار ىنگە كىرمەككە مۇرشالارى جوق شىعار، اينالا تىم- تىرىس. ءبىزدىڭ شالپىلداتىپ سۋ كەشۋىمىز عانا مۇلگىگەن تىنىشتىقتى بۇزادى. ءبىرشاما ۇزاق جۇرگەن سوڭ عانا ەگىستىك القابىنان شىقتىق.
سۋ بوگەنىنە ورمەلەگەنىمىزدە اعام «الگى وزەن ءيىرىمى وسى عوي. وسى جەردەن شايان سۇزەمىز» دەدى. اعام ۇستىندەگى جامىلعىسى مەن قالپاعىن شەشىپ، ءتىپتى، بۇتىنداعى ىشكيىمە شەيىن سىپىرىپ تاستادى. تىر جالاڭاش دەنەسىندە تەمىر كۇرەكتەن وزگە ەشتەڭەسى جوق ول جالپاقتىعى ونداعان قۇلاش يىرىمگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، وزەن سۋىن ەكى جاققا بولمەككە تاس پەن باتپاقتى ۇيە باستادى. مۇنداعى ءيىرىمنىڭ تەرەڭدىگى شامامەن ءبىر قۇلاش، اعىسى باياۋ.
انە- مىنە دەگەنشە، بىلمەيتىنى جوق، توعىزىنشى نەمەرە اعام باتپاقتان شاعىن عانا بوگەن تۇرعىزىپ تاستادى. ونىڭ ءبىر جاعىن اينالدىرا ءبىر قۇلاشتاي اشىق قالدىرىپ، ەگىننىڭ ساباندارىن توبىمەن نىعاپ قويدى. اكەلگەن ماي شامدى بۋما ساباننىڭ ۇستىنە قويىپ، ماعان جارىقتى قالقالاماي وتىرۋعا نۇسقاۋ بەردى. وسىلايشا ءبىز ءۇشىن ەندى، ولجامىزدى كۇتىپ وتىرۋ عانا قالدى.
- شايان اۋلاۋ وڭاي ما؟ - دەپ، مەن اعامنان سۇرادىم.
- سەن جاي عانا قاراپ وتىر. بۇگىن تۇندە جەل شىعىستان سوعىپ، قويار ەمەس. اياقتارى قىشىعان شاياندار جينالىستارىنا قاتىسۋ ءۇشىن اسىعىپ جەتەرى انىق. مىندەتتى تۇردە وسى ءيىرىم ارقىلى وتەدى. تاڭ اتقاندا ەكەۋىمىز قابىمىزدى كوتەرە الماي قوماقتى ولجامەن قايتاتىن شىعارمىز.
بوگەننىڭ ءتۇبى دىمقىل ءارى سالقىن، اعام جامىلعىسىن توسەپ مەنى وتىرعىزىپ قويدى. اعامنىڭ جالاڭاش دەنەسىندە اي ساۋلەسىنىڭ ويناۋى وتە ءبىر ەرلىك نىشانى ىسپەتتى. ونىڭ ورنىنان تۇرىپ، ماڭعازدانا قول- اياعىن قوزعاپ، موينى مەن ارقاسىن سىقىرلاتۋى الىپ دەنەلى ەسەرسوق بالا سەكىلدى.
توعىزىنشى نەمەرە اعام سول جىلى ون سەگىزگە ەندى عانا تولعان، ۇيلەنبەگەن دە بولاتىن. ول بالىق اۋلاۋ، قۇس ۇستاۋ، جەمىس- جيدەك تەرۋ دەگەندەي بارلىعىمەن دە ويناعاندى ءتاۋىر كورەدى، جاقسى وينايدى دا. ءبىز دە ونىمەن ويناۋعا قۇمارمىز.
ءبىرازدان سوڭ نەمەرە اعام ىشكيىمىن كيىپ، جامىلعىنىڭ ۇستىنە كەلىپ وتىردى دا:
- بەتالدى سىبدىر شىعارۋعا بولمايدى. شايان وتە اقىلدى جاندىك. بولماشى، بىردەمەنى سەزىپ قويسا قوزعالمايدى - دەدى.
ەگىننىڭ سابانىنا ىلىنگەن ماي شامنىڭ جارىعىنا ءبىر قاراپ، شايانعا قۇرعان بوگەنگە ءبىر كوز تاستاپ، ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز وتىردىق. وزەن سۋى جارقىراپ، اعىپ جاتقانى بىلىنەر- بىلىنبەستەي تەك سۋ بەتىندەگى سابانعا تىرەلگەن گۇلدىڭ قوزعالۋىنان عانا ونىڭ اعىنى بار ەكەنىن اڭعارىلاتىنداي. شاياننىڭ قاراسى كورىنبەگەنىنە مەن ازداپ مازاسىزدانا باستادىم. شىداماي نەمەرە اعامنان سۇراپ تا الدىم.
- سەن نەسىنە اسىعاسىڭ؟ ىستىق سورپا اۋىز كۇيدەرەدى دەگەن ءسوز بار - دەپ، ول ماعان ەسكەرتىپ قويدى.
كەشىكپەي دىمقىل تۇمان اينالانى باسقاندا ايدىڭ ءوزى جوعارى كوتەرىلىپ، كىشىرەيىپ قالعانداي كورىنگەنىمەن ونىڭ تۇنىق ساۋلەسى جەردى بوزارتىپ، تۇماننىڭ قويۋ تۇسكەن جەرلەرى قاراۋىتىپ، كەي تۇستارى سۇيىلىپ، تاماشا ءبىر كورىك بەرىپ تۇردى. وزەن جيەگىندەگى قامىستان ءتۇرلى قۇستىڭ ءۇنى سازدى وركەستر ويناعانداي دىبىس شىعارادى. قۇستار ءۇنى تۇنگى مامىراجاي تىنىشتىقتى ودان ارى ايقىنداپ تۇرعانداي. ەگىستىك الاڭى جاقتان شالپىلداتىپ سۋ كەشكەن دىبىستىڭ شىعۋى الدە كىمنىڭ اسىعىس ادىمداپ كەلە جاتقانىنداي ءبىلىندى. وزەن بويىنا تۇراقتاپ قالعان تۇمان قويۋى مەن سۇيىقتىعىمەن الماسىپ، ءتۇرلى بەينەگە قۇبىلادى، سۋدىڭ كۇمىس ساۋلەسى بىردە تۇماننىڭ تاساسىنا ەنىپ كەتكەنى دە اندا- ساندا اڭعارىلادى.
شايانداردىڭ ءالى دە كورىنبەۋى مەنى ابىرجىتا باستادى. توعىزىنشى نەمەرە اعام دا ءتىلىن جۇتىپ قويعانداي ءۇنسىز، بوگەندى ءالسىن- ءالسىن قاراپ قويادى. ماعان بۇرىلىپ قاراپ:
- نەتكەن قىزىق جاعداي بۇل، ءوزى! بۇگىن تۇندە مىندەتتى تۇردە شاياندار توبى وسى ارامەن وتۋگە ءتيىس ەدى. تاعى دا شىعىستان جەل شىقسا، شايانداردىڭ اياقتارى قىشيدى دەگەن بار. ەگەر ولار شىعىپ كەلمەسە، قارا باستى دەي بەر.
نەمەرە اعام وزەن جاعاسىنداعى قامىس اراسىنان سارى ءتۇستى جاپىراق تاۋىپ اكەلدى دە ەرنىنە قىستىرىپ الىپ، ىسقىرىق سەكىلدى ءبىر جاعىمسىز دىبىس شىعاردى. مەن قاتتى جاۋراپ وتىرسام دا وعان:
- توعىزىنشى نەمەرە اعا! ىسقىرماڭىزشى! شەشەم ايتقان، تۇندە ىسقىرسا سايتان كەلەدى دەپ.
اعام جاپىراقپەن ىسقىرا تۇرا ماعان بۇرىلىپ قاراعاندا كوزى كوكشىل تۇسكە ەنىپ، ءبىرتۇرلى قورقىنىشتى كورىندى. جۇرەگىم اتشا تۋلاپ، نەمەرە اعام بەيتانىس جانداي كورىنىپ كەتتى. جامىلعىعا ودان ارى سۇڭگي تۇسكەن مەن قاتتى توڭعانىمنان قالشىلداپ وتىردىم.
الگى جاپىراققا بار نازارىن اۋدارىپ، ۇرلەپ وتىرعان نەمەرە اعامنىڭ الىپ دەنەسى اي ساۋلەسىنە شومىلىپ، مۇزدان جاسالعان ءمۇسىن سەكىلدى كورىندى. مەن ىشتەي تاڭدانىپ «مىنا نەمەرە اعام ماعان الگىندە عانا تىنىش وتىر، شايان ۇركىتەسىڭ دەپ الىپ، ەندى، نەسىنە جاپىراقپەن ىسقىرا باستادى؟ شايانداردى وسىلاي شاقىرىپ، قولعا تۇسىرە مە ەكەن؟» دەپ ويلادىم.
سونىمەن اقىرىن عانا سىبىرلاپ «توعىزىنشى نەمەرە اعا!» دەپ شاقىردىم. ول تىم قۇرىعاندا قوزعالمادى. سول كۇيى جاپىراقپەن ىسقىرا بەردى، ونىڭ دىبىسى بارعان سايىن ۇرەيلى ەستىلەدى. تەزىرەك ساۋساعىمدى قاتتىراق تىستەپ كوردىم. قاتتى اۋىرعانىنا قاراعاندا ءتۇسىم ەمەس، ءوڭىم ەكەنى انىق. نەمەرە اعامنىڭ ارقاسىنا قولىمدى تيگىزگەنىمدە سۇپ- سۋىق دەنەسى ساي سۇيەگىمە شەيىن سەزىلگەندەي بولدى. وسى ساتتە مەن شىنىمەن قاتتى قورقا باستادىم. تەزىرەك قاشىپ شىعايىن دەسەم، تاستاي قاراڭعى تۇندە شەتى كورىنبەيتىن ەگىن القابىندا، ميداي باتپاقتى كەشىپ قالاي ۇيگە امان- ەسەن جەتە الامىن؟
نەمەرە اعاممەن بىرگە شايان اۋلاۋعا شىققانىما شىنىمەن دە قاتتى وكىندىم. جاپىراق ۇرلەپ وتىرعان مىنا ءبىر ءمۇسىن سەكىلدى سۇپ- سۋىق ادام باياعىدا مەنىڭ توعىزىنشى نەمەرە اعام بولۋدان قالعان، اڭىزدا ايتىلاتىن بالىق باستى قۇبىجىققا اينالعان جىن- پەرى مە كىم ءبىلسىن. وسىلاي ويلاعاندا توبە قۇيقام شىمىرلاپ، باس تەرىم سىپىرىلعانداي بولدى. بۇل جەردە بۇگىن تۇننەن امان شىقپاسپىن دەپ ويلادىم.
قاشان شىعا كەلگەنىن بىلمەيمىن، ءبىر بۋماداي سارعىش ءتۇستى وعاش بۇلت اسپاندا كورىنە قالعانى سول ەدى، ايدىڭ ءوزى سوعان ءمىنىپ الىپ شاۋىپ كەتكەندەي جوق بولدى. نەتكەن قىزىق، وسىنشاما كەڭ اسپاندا كىشكەنتاي عانا بۇلتقا ءسىڭىپ كەتەتىنى قالاي دەپ ىشتەي تاڭدانىپ قويدىم. اي ساۋلەسىنەن وسىلايشا كوز جازدىم. ورتادا تۇرعان الگى ماي شام عانا اينالانى باسقان قاراڭعىلىقتى بۇرىنعىدان دا جارىق ەتە تۇسكەندەي. ءدال وسى ساتتە ەرەكشە ءبىر عاجايىپ ءيىس ءبىلىندى. وزەن جاقتان سەزىلگەن سول جۇپار ءيىس مەنى ەرىكسىز سولاي جەتەلەپ، سۋ بەتىندە قالقىپ جۇرگەن اپپاق لوتوس گۇلىن كورسەتتى. شامنىڭ جارىعىندا انىق كورىنگەن وسى ءبىر لوتوس گۇلى سونشالىقتى تاكاپپار ءارى تارتىمدى. ءۇيىمىزدىڭ اۋلاسىنداعى سۋ بۇرقاقتىڭ جانىندا لوتوس گۇلدەرى كوپ وسكەنىمەن ءدال كوز الدىمداعى مىنا اسەمدىكتى ونىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ەدى.
اسەم لوتوس گۇلى مەنىڭ قورقىنىشىمدى باسىپ، بۇرىن كەزدەسپەگەن بيىك مارتەبەلى اسەم اۋراعا باتىردى. مەن ورنىمنان ەرىكسىز اتىپ تۇردىم دا بار كيىمىمدى شەشىپ، لوتوسقا قاراي بەتتەدىم. اياعىم جىپ- جىلى سۋعا تيگەندە، سۇڭگىپ كەتتىم، باياۋ عانا اعاتىن وزەننىڭ اعىسى سانىمدى سيپاعانداي بولعاندا سوزبەن ايتقىسىز تاماشا سەزىم تۋدى. قاتتى سۇيسىنگەنىم سونشالىق، ءولىپ بارا جاتقانداي كۇيگە ەندىم. كوزگە كورىنگەندە ساناۋلى قادام قالعانداي بولعانىمەن جاقىنداعان سايىن ارى كەتە بەرەتىن سەكىلدى. لوتوس گۇلى ەكەۋىمىزدىڭ ارالىق قاشىقتىق مۇلدە وزگەرمەدى. العا بىرنەشە رەت قادام ىلگەرىلەسەم، ول ارى قاراي كەتىپ قالادى. مەنىڭ جۇرەگىم تولقىپ، ماۋجىراعانداي بولسام دا راقاتاناتىن سەكىلدىمىن. شىن مانىندە، الگى گۇلگە بارۋعا دا ىقىلاسىم بولماي ول سۋ بەتىندە قالقىپ، مەن سوڭىنان ەرىپ دەگەندەي مۇنشالىقتى كوركەم ءارى ارمانداۋعا تۇراتىن ساتتە جىلى سۋدىڭ دەنەمدى سيپالاۋى كوزىمنىڭ تىرىسىندە ۇمىتىلماستاي- اق تىم تاماشا سەزىم تۋدىردى.
كەشىكپەي اي ساۋلەسى جارق ەتىپ شىعىپ، اينالانى تولتىرعاندا مەن ەكىنشى مارتە ءدىر- ءدىر ەتتىم. جەبەمەن اتقىلاعانداي اپپاق ساۋلە ورتاسىندا گۇل جاپىراقتارى توگىلە باستاعانداي بولدى. قۋراپ تۇسكەن گۇل جاپىراقتارى سۋ بەتىندە اي ساۋلەسىن جىلتىلداتا ءجۇزىپ، بيىكتە ۇمتىلىپ تۇرعان گۇلدىڭ سابى سول ساتتە بۇگىلىپ، قاراڭعىعا ءسىڭىپ جوق بولدى.
ەرىكسىز وكسىپ جىلاپ جىبەرگەنىمدە جۇرەگىم مەن كوكىرەگىم مۇڭعا تولىپ قالىپتى. ونى قاسىرەت دەۋگە دە كەلمەيدى، جاعىمدى مۇڭ دەرلىكتەي. كوز الدىمدا بولىپ وتكەن وسى كورىنىستىڭ ءبارى قاس قاعىم ساتتەگى ءتۇس سەكىلدى سەزىلەدى. الايدا، مەن وزەندە تۇرا بەردىم، دەنەمدى، جۇرەگىمدى سۋ ەركەلەتە جۇباتىپ ونىڭ اعىسى جۇرەك لۇپىلىمەن بىرگە كەتىپ جاتتى. لوتوس گۇلى تاراپ جوعالسا دا جۇپار ءيىسى وزەن بويىندا ءالى تۇر، ايدىڭ جارىق ساۋلەسى، قامىس اراسىنداعى ويناپ تۇرعان وركەستردەي بىرلەسىپ ءۇن قوسادى.
الىپ قول كەلدى دە مەنى جەلكەمنەن باس سالىپ سۋدان سۋىرىپ الدى. سۋ تامشىلارى شاعىن عانا مەرۋەرتتەر ىسپەتتى مويىن، جاۋىرىننان باستاپ، قارىن، بەلدەن تومەنگى مۇشەدە قۇلديلاپ، سىرعىپ ءتۇسىپ جاتتى. وزەن جاقتان اۋىر ءجۇرىستى بىرەۋدىڭ اياعىنىڭ سىبدىرى شىقتى. دەنەمدى جيناقتاپ جامىلعىسىنىڭ ىشىنە سۇڭگي ءتۇستىم. مەنى نەمەرە اعام سۋدان شىعاردى ما دەسەم، ول سول باياعى ورنىندا جاپىراعىن ۇرلەپ وتىر، ونى سول جەردەن قوزعالدى دەيتىندەي ەش بەلگى جوق.
بار داۋسىممەن «توعىزىنشى نەمەرە اعا!» دەپ ايعاي سالدىم. اعام جاپىراق تىستەگەن كۇيى بەيتانىس ادامنىڭ جات كوزىمەن قاراۋىنان ونىڭ وزىنە كەدەرگى كەلتىرگەنىمدى جاقتىرماعانى اڭعارىلدى. وزەنگە ءتۇسىپ شىققاننان كەيىن قورقىپ قالتىراۋدى قويعان مەن ءۇشىن ونى نەمەرە اعام با، الدە، ارۋاقتىڭ ەلەسى مە دەپ كۇماندانۋدىڭ ءمانى قالماعان ەدى. ول مەنى سيقىرلى الەمگە باستاپ كەلىپ، ماقساتىنا جەتكەن سوڭ بەيتاراپ ادامعا اينالعانداي كورىندى. وسىلاي ويلاعان ساتتە ول جاپىراقپەن ىسقىرىپ ەمەس، اۋەن ويناعانداي سەزىلىپ، كوڭىلدى تەربەگەندەي ەستىلدى.
ماي شامنىڭ سارى جارىعى ماعان «سەن ەكەۋىڭ مۇندا شايان اۋلاۋعا كەلگەن ەدىڭدەر عوي» دەپ ەسكەرتكەندەي كورىندى. ءبىر توبى باسىن كوتەرىپ، كەلەسى توبى سالبىراتىپ، بۇكىل ءبىر شاياندار تابىنى بوگەنگە كەلىپ العان جوعارىعا ورمەلەپ بارادى. قۇجىناعان الگى شايانداردىڭ ءبارى ات تۇياعىنداي ءىرى جاسىل ساۋىتى ىشىنەن ۇلكەن كوزدەرى جىلتىلداپ، اياقتارىن جاپقان جۇندەرى ولاردى ودان بەتەر قورقىنىشتى كورسەتەدى. مەن تۋعاننان بەرى مۇنداي شايان كورمەگەن ەدىم، ونىڭ ۇستىنە وسىنشاما توپتاسقان كوپ شاياننىڭ ءبىر جەردە تۇرعانىن.
جۇرەگىم تۋلاپ قاتتى قۋانسام دا، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، باتىلىم بارمايدى. توعىزىنشى نەمەرە اعامدى قانشا شاقىرسام دا ول مۇلدە جاۋاپ قاتاتىن ءتۇرى جوق. مەن اشۋلانىپ «شايان جوقتا جاپىراق ۇرلەۋمەن بولدىڭ، ەندى ول كەلىپ ەدى، ءالى ىسقىرىپ تۇرسىڭ، بۇلاي بولسا، ءتۇن ورتاسىندا نەسىنە كەلدىك؟» دەپ ايعاي سالدىم. اعام باياعىدا مەن بىلەتىن نەمەرەگە ۇقساماي قالعانىن ەندى عانا سەزدىم.
كەنەت ءبىر جۇمساق قول تىم ەپتىلىكپەن ماڭدايىما تيگەندە بۇرىلىپ قاراسام، ءبىر جاپ- جاس قىز تۇردى، الدىمدا. ۇزىننان ۇزىن شاشى بار، قۇلاعىنىڭ جوعارى جاعىنا تاۋىقتىڭ جۇمىرقاسىنداي ۇلكەن اق گۇل تاققان، ءدال قانداي گۇل ەكەنىن بىلمەدىم، ءيىسى مۇرىن جارادى. ءجۇزى كۇلىمسىرەگەن ونىڭ ماڭدايىنىڭ ورتاسىندا ءبىر قارا مەڭ كورىنەدى. ول اق ءتۇستى كەڭ كويلەك كيىپ، اي جارىعىمەن ساۋلە تارتىپ، اڭىز ەرتەكتە شىعاتىن سۇلۋ ارۋلار سەكىلدى كوز تارتادى. ول باياۋ بولا تۇرا مەيرىمدى ۇنمەن:
- كىشكەنتاي بالاقاي، سەن مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ - دەدى.
- شايان اۋلاۋعا كەلگەن ەدىم.
- وسىنداي كىپ- كىشكەنتاي بولا تۇرا شايان اۋلاۋدى بىلەسىڭ بە؟ - دەپ، سىقىلىقتاپ كۇلىپ تابالاعانداي بولدى.
- نەمەرە اعاممەن بىرگە كەلگەنمىن.
- مھم، سەنىڭ نەمەرە اعاڭ وسى دۇنيەدەگى ەڭ اقىماق ادام - دەپ ءالى كۇلىپ تۇر.
- ءوزىڭ اقىماقسىڭ!
- كىشكەنتاي بالاقاي، مەن ءوزىمنىڭ اقىماق ەمەس ەكەندىگىمدى ساعان كورسەتەيىن - دەدى دە، ول ەگىستىك القاپتان ءبىرشاما جۋانداۋ ساباندى سۋىرىپ الدى دا الگى بوگەنگە سۇعىپ سالعاندا جاسىل ساۋىتتى ءىرى شاياندار ۇشىپ كەلگەندەي- اق قونا باستادى. ساباننىڭ كەلەسى ءبىر ۇشىن قاپتىڭ ىشىنە سۇعىپ قويدى. بوپ- بوس جاتقان قاپ دەرەۋ تومپايا باستاعاندا شايانداردىڭ تىرمالاعان دىبىسى ەستىلدى. ءبىر قاپ ءاپ- ساتتە تولعاندا قىز جەردەن ءشوپ الىپ قاپتىڭ اۋزىن بايلاپ تاستادى. كەلەسى قاپ تا تىم ۇزاماي وسىلاي تومپايىپ تولدى.
- ال، قالاي ەكەن؟ - دەپ، ول وكتەمسي سۇرادى.
- سەن سۋ پەرىسى شىعارسىڭ؟
- مەن سۋ پەرىسى ەمەسپىن - دەپ، ول باسىن شايقادى.
- وندا، سەن تۇلكىسىڭ!
- ءتىپتى تۇلكى دە ەمەسپىن. تۇلكى دەگەن قانداي جامان اڭ ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ كىشكەنتاي عانا بەتى، ۇزىن قۇيرىعى، دەنەسى تولعان لاس ءجۇنى، ساسىق ءيىسى بار. قانە، ءوزىڭ يىسكەپ كورشى، مەندە ساسىق ءيىس بار ما؟ - دەپ، قاتتى كۇلدى.
مەن بەتىمدى ونىڭ دەنەسىندە حوش يىسكە جاپسىرىپ، ومىراۋىنا جەتكەنىمدە باسىم اينالىپ كەتتى. كيىم- كەشەگىنىڭ ءوزى بەتىمدى سالقىنداتا سيپايتىنى عاجاپ.
تۇلكى سۇلۋ قىزدىڭ كەيپىنە ەنە الادى، ءبىراق، قۇيىرشىعى قالىپ قويادى دەپ ۇلكەندەر ايتقان اڭگىمەنى ەسىمە ءتۇسىردىم. سونىمەن الگى قىزعا ايتتىم:
- سەن باتىلىڭ كەلسە، ماعان قۇيرىعىڭدى سيپات، ەگەر قۇيىرشىعىڭ جوق بولسا، سەنىڭ ادام بالاسى ەكەندىگىڭە سەنەيىن!
- پالە بالا، مەنى مىقتاماقسىڭ عوي؟ - دەپ، قىز داۋىس كوتەردى.
- سيپاتۋدان قورىقساڭ، وندا سەن تۇلكىسىڭ! - دەپ، مەن تۋراسىن ايتتىم.
- جارايدى، مەن ساعان سيپاتايىن. اقىرىن سيپايسىڭ عوي. ەگەر اۋىرتساڭ مەن سەنى وزەنگە لاقتىرا سالامىن، ءبىلىپ قوي!
ول كويلەگىن ءتۇرىپ، مەنىڭ قولىمدى ەنگىزدى. ونىڭ تەرىسى مايدا جۇپ- جۇمساق ءارى دومالانا ارتقا قاراي شوشايعان ۇلكەن بوگسەسىندە قۇيىرشىق بولمادى. قىز ماعان قاراي بۇرىلىپ:
- قۇيىرشىق بار ما ەكەن، جوق پا ەكەن؟ - دەپ، سۇرادى.
- جوق.
- وندا مەنى تاعى دا تۇلكى دەيسىڭ بە؟
- جوق - دەگەنىمدە ول قىز ساۋساعىمەن باسىمدى اقىرىپ نۇقىپ:
- كىشكەنتاي بولا تۇرا اقىلدى، تاعى قۋلىعىن قاراشى! - دەدى.
- سەن تۇلكى دە، سۋ پەرىسى دە ەمەسسىڭ، سوندا كىمسىڭ؟
- اداممىن.
- سەن سەكىلدى وسىنداي ءمىنسىز تازا، حوش ءيىستى وتە سۇلۋ ارۋ قالاي ادام بولا الادى؟
- كىشكەنتاي تەنتەگىم، قازىر سەن ۇقپايسىڭ. جيىرما بەس جىلدان كەيىن شىعىس ولكەنىڭ ءبىر ارالىندا مەن سەنىمەن تاعى دا ۇشىراسامىن، سول كەزدە تۇسىنەرسىڭ.
قىز قۇلاعىنىڭ جوعارى جاعىنداعى گۇلدى سۋىرىپ الىپ، ماعان ۇرلەتتى، قولىن ماڭدايىما تيگىزدى.
- سەن سەزىمتال، جۇرەگىڭ تازا، كوكىرەگىڭ وياۋ بالاسىڭ. مەنىڭ ءسوزىمدى ەسىڭدە ساقتا! مۇمكىندىك دەر كەزىندە كەلەدى، وعان ۇلگەرسەڭ تاڭعاجايىپقا تاپ بولاسىڭ! - دەگەنىندە مەنىڭ ەكى كوزىم جۇمىلىپ، ۇيقى مەن ءتۇس الەمىنە قالىقتاپ جۇرە بەردىم.
ويانعانىمدا كۇن شىعىپ، وزەن يىرىمىندەگى قامىس قىزىل تۇسپەن جارقىراپ، شەتى مەن شەگى كورىنبەيتىن ەگىستىك القابى قاندى مۇحيت ىسپەتتى تولقىپ جاتتى. وسى ساتتە سوناۋ الىستا ءبىر توپ ادام مەنىڭ اتىمدى اتاپ شاقىرىپ جاتقانى قۇلاققا شالىندى. مەن ايعاي سالىپ، جاۋاپ قاتقانىمدا تىم كەشىكپەي اكەم، شەشەم، جەڭگەم، نەمەرە اعام ەگىستىكتىڭ كەلەسى جاعىنان شىعا كەلدى. ولاردىڭ اراسىندا توعىزىنشى نەمەرە اعام دا كورىندى. ول قوس قولداپ تۇرىپ مەنى القىمنان الدى:
- سەن سونىمەن قايدا جوق بولىپ كەتتىڭ؟ - دەپ، اشۋلانا سۇرادى.
نەمەرە اعامنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، مەن ءبىز اۋىلدان شىققان سوڭ ەگىستىك القابىنا جەتىپپىز. سوندا، ول تايىپ جىعىلىپ قايتا تۇرعاندا مەن دە، شام دا جوق بولىپ كەتىپپىز. ابىرجىپ، اسىعىس- ۇسىگىس ۇيگە بارسا، ارينە، وندا دا جوقپىن. ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى اسىپ- ساسىپ ءتۇنى بويى مەنى ىزدەسە كەرەك.
- مەن سىزبەن بىرگە بولدىم عوي - دەسەم، ول:
- قايداعى جوقتى تانتىما! - دەپ، بۇلقان- تالقان بولدى.
- مىنا قاپتاعى نە نارسە؟
- شايان.
توعىزىنشى نەمەرە اعام قاپتىڭ اۋزىن بۋعان ءشوپتى جۇلىپ الىپ، اشقاندا الگى الىپ دەنەلى شاياندار ەڭبەكتەپ شىعا كەلدى.
- سەن ۇستادىڭ با؟ - دەپ، تاڭدانا سۇراعاندا مەن ەشتەڭە دەمەدىم.
وسى جازدا، سينگاپۋرداعى ءبىر ساۋدا ورتالىعىندا دوسىممەن بىرگە قىزىما كيىم الماق بولىپ، وڭدى- سولدى كەزىپ جۇرگەنىمدە كەنەت كەرەمەت ءبىر جۇپار ءيىس مۇرنىمدى جارىپ جىبەرە جازدادى. ءيىستىڭ باعىتىمەن بايقاپ قاراسام، كيىم اۋىستىراتىن بولمەدەن ءتۇرى كۇزدە تۋعان ايداي، قاسى قارلىعاشتىڭ قۇيىرشىعىنداي، قوس جانارى جۇلدىزداي ساۋلە شاشقان ءبىر ارۋ بيلەۋدەن بەتەر قالقىپ شىعا كەلدى. ول ماعان ەرەكشە ىستىق سەزىممەن كۇلىمسىرەي كوز تاستادى دا، باياۋ عانا بۇرىلىپ، قۇجىناعان قالىڭ ادامدار مۇحيتىنىڭ ورتاسىنا كىرىپ، تولقىنداي قۇلاشتاپ جوق بولدى.
ونىڭ كۇلىمسىرەگەن كەيپى وتكىر جەبەدەي اتىلىپ كەلىپ كوكىرەگىمە قادالدى دا جاراقاتتاپ كەتتى. جۇرەك سوعىسىم جيىلەپ، باسىم اينالىپ ماۋجىراپ كەتتىم دە قابىرعاعا سۇيەنىپ ۇزاق تۇرعان سوڭ عانا زورعا دەگەندە قالپىما كەلدىم.
«نە بولدى؟» دەگەن دوسىمنىڭ سۇراعىنا كوڭىلىم الابۇرتىپ كەتتى دە ەشقانداي جاۋاپ قاتا المادىم. مەيمانحاناعا كەلگەن سوڭ مەن الگى ماعان شايان اۋلاپ بەرگەن قىزدى ەسىمە الدىم. قولىمدى سوزىپ تۇرىپ، ساۋساعىمدى بۇگىپ ساناسام، ءدال جيىرما بەس جىل ءوتىپتى. بارلىعى سونىڭ ايتقانداي بولدى، سينگاپۋر دەگەنىمىز دە شىعىستىڭ ءبىر ارالى عوي.
اۋدارعان: قۋاندىق شاماحاي ۇلى