اگاتا كريستي. ەگيپەت زيراتىنىڭ حيكاياسى
لورد كارنارۆون تۋتان- حاموننىڭ زيراتىن اشقاننان سوڭ، كوپ ۇزاماي-اق سەر دجون ۋيللارد پەن نيۋ- يوركتىق بلاينەر مىرزا كاير قالاسىنان ونشا قاشىق ەمەس جەردەگى گيزە پيراميدالارىنىڭ ماڭايىندا قازۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتقان بولاتىن. كۇتپەگەن جەردەن ولار ءبىر توپ بەيىتكە تاپ بولدى. بۇل كوپتىڭ نازارىن اۋدارعان ۇلكەن جاڭالىق ەدى. اشىلعان مەن- حەر- را دەيتىن پاتشانىڭ زيراتى بولىپ شىقتى. مەن- حەر- را بايىرعى پاتشالىق ءداۋىرى ءوتىپ، ىدىراي باستاعان كەزىندە بيلىك ەتكەن، سەگىزىنشى ديناستياعا كىرەتىن، تاريحتا ۇمىت قالعان پاتشالاردىڭ ءبىرى بولاتىن.
تاريحتىڭ وسى تۇسى كومەسكىلەۋ قالعاندىقتان گازەتتەر اشىلعان جاڭالىق جايلى جان- جاقتى جازا باستادى.
كوپ ۇزاماي كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋدارعان ءبىر ۋاقيعا ساپ ەتە قالدى. اياق استىنان جۇرەك اۋرۋىنان سەر دجون ۋيللارد قايتىس بولدى.
الىپ قاشتى جاڭالىقتارعا جانى قۇمار گازەتتەر مىنا سۋىق حاباردى پايدالانىپ، تيسە كيەسى ۇرىپ كەتەتىن كەيبىر ەگيپەت قازىنالارىنىڭ توڭىرەگىندە ەسكىدەن كەلە جاتقان، سوكىر سەنىمگە نەگىزدەلگەن لاقاپ اڭگىمەلەردى قايتا جانداندىرا باستادى. بريتانيا مۋزەيىندەگى انا سورلى مۋمياعا، توزىعى جەتىپ كۇلدىرەگەن جاڭعاق اعاشىنا جۇرت سۇقتانىپ، سۇيرەتىپ شىعارىپ تاستاعان بولاتىن. مۋزەي ودان ۋ- شۋسىز باس تارتتى، ءبىراق جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسىنان ايرىلعان جوق.
وسىدان ەكى اپتا وتكەن سوڭ ۆلايبنەر مىرزا قانى بۇزىلىپ، كوپ ۇزاماي، قايتىس بولدى، ال ونىڭ نيۋ- يوركتەگى جيەنى ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ ءوزىن- ءوزى اتىپ ءولتىردى. «مەنحەر- رانىڭ قارعىسى اتتى» دەگەن لاقاپ سول كۇندەردىڭ الىپ-قاشتى اڭگىمەسىنە اينالىپ، باياعىدا كەلمەسكە كەتكەن ەگيپەتتىڭ سيقىرلى كۇشىن دارىپتەۋ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن بولاتىن.
ءدال وسى كەزدە پۋارو ۋيللارد حانىمنان قىسقاشا جازىلعان حات الدى. حاتتا مارقۇم بولعان ارحەولوگتىڭ جەسىرى ونى كەنسينگتون سكۆەردەگى ۇيىنە سوعىپ كەتۋدى ءوتىنىپتى. مەن بىرگە باردىم.
ۋيللارد حانىم ۇزىن بويلى، اشاڭ ايەل ەكەن، ۇستىنە قارالى كيىم كيىپ الىپتى. وڭىنەن جاقىندا عانا باستان كەشىرگەن اۋىر قايعىنىڭ ءىزى كورىنىپ تۇر.
- تەز كەلگەنىڭىزگە راقمەت، پۋارو مىرزا.
- قىزمەت ەتۋگە دايارمىن، ۋيللارد حانىم. مەنىمەن اقىلداسقىڭىز كەلدى عوي دەيمىن؟
- مەنىڭ بىلۋىمشە، ءسىز شىتىرمان وقيعانى زەرتتەيسىز عوي. ءبىراق سىزبەن تەك سول ءۇشىن سويلەسكەلى وتىرعان جوقپىن. ءسىزدىڭ دۇنيە تانىمى ەرەكشە، ويلى، تاجىريبەلى، اقىلدىڭ ادامى ەكەنىڭىزدى دە بىلەمىن. سوندىقتان دا، پۋارو مىرزا، ايتىڭىزشى تابيعاتتان تىس كۇش بار دەگەنگە قالاي قارايسىز؟
پۋارو جاۋاپ قاتپاستان بۇرىن ءبىر ءسات كۇمىلجىپ قالدى. ويلانعان ادامنىڭ كەيپىن تانىتتى. سوسىن ول بىلاي دەدى: «ەڭ الدىمەن ءبىر- ءبىرىمىزدى قاتە ءتۇسىنىپ جۇرمەيىك، ۋيللارد حانىم. ءسىز مەنەن جالپىلاما سۇراپ وتىرماعان بولارسىز. جەكە ادامعا قاتىستى نارسەنى ايتىپ وتىرسىز، سولاي ما؟ ءسىز انا مارقۇم بولعان كۇيەۋىڭىزدىڭ ءولىمىن مەڭزەپ وتىرسىز عوي؟»
- ءيا، سولاي، - دەدى ايەل قۇپتاپ.
- ونىڭ قانداي جاعدايدا قايتىس بولعانىن ماعان تەكسەرتكىڭىز كەلەدى عوي؟
- سىزدەن گازەتتەردىڭ شۋلاتىپ جاتقانى مەن ءالى دە الدا ايتىلاتىن اڭگىمەلەردىڭ قانشالىقتى دالەلدى دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەنىن انىق ءبىلىپ بەرۋىڭىزدى وتىنەمىن. ءۇش كىسىنىڭ ءولىمىن، پۋارو مىرزا، جەكە- جەكە الىپ، وزىنشە تۇسىندىرۋگە بولادى. ال ءبىراق بىرگە الىپ قارايتىن بولساق، ولاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ وپات بولۋى ميعا سىيمايتىن نارسە. جانە بارلىعى دا زيراتتى اشقاننان كەيىنگى ءبىر ايدىڭ ىشىندە مەرت بولىپ وتىر عوي! بۇل جەردە تابيعاتتان تىس قۇدىرەتتى كۇش تە بولار، قازىرگى عىلىم تۇسىندىرە المايتىن وتكەن زاماننىڭ قارعىسى دا بار شىعار. ءبىراق نە دەگەنمەن دە ءۇش ادام بىردەي مەرت بولدى! مەن قورقامىن. پۋارو مىرزا، قاتتى قورقامىن. بۇل وسىمەن تىنا قويسا جاقسى-اۋ!
- كىم ءۇشىن قورقاسىز؟
- ۇلىم ءۇشىن. كۇيەۋىم ءولدى دەگەن حابار جەتكەندە، مەن سىرقاتتانىپ جاتىر ەدىم. ۇلىمنىڭ وكسفوردتان كەلگەنى سول ەدى، بىردەن سولاي قاراي اتتانىپ كەتتى. ول اكەسىنىڭ سۇيەگىن ۇيگە الىپ كەلدى، ءبىراق مەنىڭ جالىنعانىما دا، جالبارىنعانىما دا قاراماستان، بوي بەرمەي قايتا كەتىپ قالدى. جۇمىسقا بوي ۇرعانى سونداي، اكەسىنىڭ ورنىن باسىپ، قازبا جۇمىستارىن ودان ارى قاراي جالعاستىرماقشى. مەنى اقىماق دەپ تە ويلاۋىڭىز مۇمكىن، ءبىراق پۋارو مىرزا، مەن قورقامىن. ايتالىق، و دۇنيەدەگى انا پاتشانىڭ ارۋاعى ريزا بولماسا نە بولماق؟ مەنىكى سىزگە ساندىراق بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن...
- جوق، و نە دەگەنىڭىز، ۋيللارد حانىم، - دەدى پۋارو ىلە- شالا. تابيعاتتان تىس كۇشكە مەن دە سەنەمىن.
وعان تاڭدانا قارادىم. پۋارو سوقىر سەنىمگە نانادى دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەيتىن. ءبىراق مىنا كىشكەنتاي ادام شىنىمەن سەنەتىن سياقتى.
- ءسىزدىڭ مەنەن تالاپ ەتىپ وتىرعانىڭىز بالاڭىزدىڭ اماندىعى عوي؟ ونى قورعاۋعا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەيمىن.
- ءبىراق سيقىرلى كۇشكە قارسى نە ىستەۋگە بولادى؟
- ورتا عاسىردا جازىلعان كىتاپتاردان، ۋيللارد حانىم، ءسىز سيقىرعا قارسى قولدانىلاتىن امالداردىڭ ءبىرازىن تابا الاسىز. مۇمكىن، ول كەزدەگى ادامدار بىزدەردەن، قازىرگى ماقتاۋلى عىلىمىمىزدان كوبىرەك بىلگەن بولار. ال ەندى ماعان كومەگى تيەدى-اۋ دەگەن دەرەكتەرگە كەلەيىك. ءسىزدىڭ جۇبايىڭىز ەگيپەت تاريحىن زەرتتەۋگە جان- تانىمەن بەرىلگەن ادام ەدى عوي؟
- ءيا، جاس كەزىنەن باستاپ. بۇل سالادا وسى زامانعى بىلگىشتەردىڭ ءبىرى ەدى ول.
- ال بلايبنەر مىرزا، مەنىڭ بىلۋىمشە، اۋەستەنۋشى عانا عوي دەيمىن؟
- ءيا، ءدال ايتاسىز. ول وتە باي ادام بولاتىن. ويىنا نە كەلسە سونىمەن اۋەستەنەتىن.
كۇيەۋىم ونى ەگيپەت تاريحىمەن اينالىسۋعا قىزىقتىرعان. ەكسپەديتسيانى جابدىقتاۋعا كوپ پايداسىن تيگىزگەن دە سونىڭ اقشاسى.
- ال، انا جيەنى شە؟ ول قانداي ادام ەدى؟ ەكسپەديتسيامەن بىرگە بولدى ما؟
- مەنىڭشە ول قاتىسقان جوق. شىنداپ كەلگەندە، ونداي ادامنىڭ بار ەكەنىن گازەتتەن قايتىس بولعانى تۋرالى حاباردى وقىعانعا دەيىن بىلگەن دە ەمەسپىن. بلايبنەر مىرزا مەن جيەنى ەكەۋىنىڭ اراسى جاقىن بولدى دەي المايمىن. ونداي تۋىسى بار ەكەنىن ەشقاشان ايتقان ەمەس.
- ال باسقا ادامدار تۋرالى نە بىلەسىز؟
- ايتايىن. ونداعى دوكتور توسسۋيلل دەگەن كىشى قىزمەتكەر - بريتانيا مۋزەيىنە قاتىستى ادام، شنايدەر مىرزا - نيۋ- يوركتەگى مەتروپوليتەن مۋزەيىنىڭ قىزمەتكەرى. سەكرەتاردىڭ قىزمەتىندەگى ءبىر جاس امەريكاندىق. دوكتور امەس مامان رەتىندە ەكسپەديتسيامەن بىرگە شىققان. ال حاسان بولسا، كۇيەۋىمنىڭ ەڭ سەنىمدى قىزمەتشىسى بولاتىن.
- امەريكاندىق سەكرەتاردىڭ ەسىمى ەسىڭىزدە جوق پا؟
- ۇمىتپاسام حارپەر، ولاي بولماۋى دا مۇمكىن. مەنىڭ بىلۋىمشە، بلايبنەر مىرزامەن ول كوپ ۋاقىت بىرگە بولماعان ادام. ءوزى ءبىر سۇيكىمدى جىگىت ەدى.
- راحمەت سىزگە، ۋيللارد حانىم.
- تاعى بىلگىڭىز كەلگەن نارسە بولسا...
- ازىرگە وسى جارايدى. ەندىگىسىن ماعان قالدىرىڭىز. بالاڭىزدى امان ساقتاۋعا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن دە ايامايتىندىعىما كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى.
بۇل جاۋاپقا ايەلدىڭ كوڭىلى تولا قويماعان ەدى، ويتكەنى پۋارونىڭ اۋزىنان الگى سوزدەر شىققان كەزدە ۋيللارد حانىمنىڭ ماڭدايىن تىرجيتقانىن بايقاپ قالدىم. ايتكەنمەن قورقىنىشىنا پۋارونىڭ نەمقۇرايلى قاراماعانى ايەلگە ءبىرشاما جەڭىلدىك اكەلگەندەي بولدى. ال مەن بولسام پۋارو سوقىر سەنىمگە وسىنشاما سەنەدى دەپ ەشۋاقىتتا دا ويلاماعان ەدىم. ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقاندا جاڭاعى ماسەلە جونىندە ءبىراز سىر تارتىپ كورىپ ەدىم، ول شىنىمەن سەنەتىن سىڭاي تانىتتى.
- سولاي، گاستينگس. مەن بۇعان سەنەمىن. تابيعاتتان تىس كۇشتەردىڭ بار ەكەنىن جەتە باعالاماي بولمايدى.
- سوندا ءبىز نە ىستەمەكپىز؟
- ىلعي دا ءىستى ايتاسىڭ- اۋ گاستينگس! جارايدى، ەڭ الدىمەن نيۋ- يورككە تەلەگرامما سوعىپ، جاس بلايبنەر مىرزانىڭ ءولىمى جايلى تولىعىراق ماعلۇمات الۋ كەرەك.
تەلەگراممانى دەرەۋ سالىپ جىبەردى. جاۋاپ ءارى تولىق، ءارى انىق بولاتىن. رۋپەرت بلايبنەر كوپ جىلدار بويى اقشادان قىسىلىپ ءجۇرىپتى. وڭتۇستىك تەڭىز ارالدارىنداعى پورتتاردا كەزدەيسوق جۇمىستارمەن كۇن كورگەن. وسىدان ەكى جىل بۇرىن نيۋ- يورككە قايتا ورالىپ، ءحالى بۇرىنعىدان دا مۇشكىلدەنگەن.
جاقىن ارادا ول بىرەۋدەن ەگيپەتكە جەتۋگە جارايتىن اقشا قارىز سۇراپ الىپتى. «ول جەردە قارىز اقشا بەرە الاتىن جاقىن دوسىم بار» دەپ بوسكەن كورىنەدى. ءبىراق كەلگەندە دە جولى بولماپتى.
تۋىسقانىنان گورى باياعىدا سۇيەگى قۋراپ قالعان پاتشالاردى ارتىعىراق سانايتىن ناعاشىسىن تۇقىم- تۇياعىنا دەيىن سىپىرتا لاعناتتاپ، نيۋ- يورككە قايتىپ ورالىپتى. سەر دجون ۋيللاردتىڭ ءولىمى دە ءدال رۋپەرتتىڭ ەگيپەتكە بارعان كەزىنە دەپ كەلگەن. رۋپەرت نيۋ- يورككە كەلگەن سوڭ ىشىمدىككە قايتا سالىنىپ، كوپ ۇزاماي ەشكىمگە ايتپاستان ءوزىن- ءوزى ءولتىرىپ تىنعان. قالدىرىپ كەتكەن حاتى دا ءبىر ءتۇرلى، تۇسىنىكسىزدەۋ. كەنەتتەن وكىنىشكە بوي ۇرعان كەزدە جازسا كەرەك. ءوزىن «جاپادان جالعىز قالعان الاپەسپىن» دەي كەلىپ، حاتىن «مەندەيلەردىڭ ولگەنى جاقسى» دەپ اياقتاعان.
ماعان ءبىر جامان وي كەلدى. باياعىدا دۇنيەدەن وتكەن ەگيپەت پاتشاسىنىڭ كيەسى ۇردى دەگەنگە ەشۋاقىتتا دە سەنگەن ەمەسپىن. بۇل جەردەگى مەنىڭ بايقاعانىم - وسى زاماننىڭ قىلمىسى. ماسەلەن، جاڭاعى جاس جىگىت ناعاشىسىن ۋ بەرىپ ولتىرمەكشى بولدى دەلىك. بايقاۋسىزدا ۋدى قاتەلەسىپ سەر دجون ۋيللارد ءىشىپ قويۋى دا مۇمكىن عوي. جىگىت قىلمىسىن ارقالاپ نيۋ- يورككە قايتقان. ارتىنشا ول ناعاشىسىنىڭ ءولىمىن ەستىگەن. بوستان- بوسقا قىلمىس جاساعانىنا وكىنىپ، وزىنە- ءوزى قول جۇمساعان.
مەن بۇل ويىمدى پۋاروعا ايتتىم. ول ويلانىپ قالدى.
- مىناۋىڭ اقىلعا قونادى، شىنىم. ءدال سولاي بولۋى دا مۇمكىن. ءبىراق سەن مازاردىڭ كيەسىن ەسەپكە الماي وتىرسىڭ عوي.
مەن وعان تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن دەگەندى اڭعارتىپ يىعىمدى قوزعادىم.
- سەن شىنىمەن بۇعان مازاردىڭ قاتىسى بار دەپ ويلايسىڭ با؟
- ارينە، دوستىم. ەرتەڭ ەگيپەتكە جۇرەمىز.
- نەمەنە؟ - دەپ ايعايلاپ جىبەردىم، تاڭ قالعاننان.
- مەن ايتارىمدى ايتتىم، - دەدى پۋارو. جۇزىنەن باتىلدىق سەزىلەدى. سوسىن ول قاباعىن شىتا كۇرسىندى. - ءبىراق، الگى تەڭىز دەگەن پالەسى بار ەكەن عوي!
ءبىر اپتاداي مەزگىل وتكەن بولاتىن. اياعىمىزدىڭ استىندا ءشول دالانىڭ سارى قۇمى. كۇن ءدال تاس توبەدە. پۋارو بيشارا ىستىقتان بولبىراپ قاسىمدا جاتىر. دەنە ءبىتىمى شاعىن پۋارو الىس جولعا شىدامايتىن. مارسەلدەن بەرگى ءتورت كۇنگى ساپار ونى مۇلدەم تۇرالاتىپ، الەكساندرياعا كەلىپ جەتكەندە قۇر سۇلدەسى عانا قالعان بولاتىن. انشەيىندەگى تاپ- تۇيناقتايلىعىنىڭ دا ءبىرى جوق. كايرگە جەتىسىمەن ءبىز بىردەن پيراميدالاردىڭ قالقاسىندا تۇرعان مەنا حاۋس قوناق ۇيىنە كەلدىك.
ەگيپەتتىڭ ادەمىلىگى مەنى بىردەن باۋراپ الدى. پۋارو باز قالپىندا. ءدال لوندوندا جۇرگەندەي كيىنەدى. كەشكە دەيىن ءبىر تىنباي، قالتاسىنداعى كىشكەنتاي كيىم شەتكاسىمەن قارا كيىمگە قونعان شاڭ توزاڭدى تازارتىپ الەك بولادى.
- قايران تۋفليلەرىم، - دەپ رەنجىدى ول. - قاراشى، گاستينگس، ساپالى بىلعارىدان تىگىلگەن تۋفليلەرىم انشەيىندە كۇنگە شاعىلىسىپ جالتىراپ تۇرۋشى ەدى. ەندى مىنە ءىشى قۇمعا تولىپ، اياعىمدى اۋىرتىپ، سىرتى ادام قاراعىسىز. ىستىقتان، ءتىپتى، مىنا مۇرتتارىم دا قۋراپ كەتكەندەي.
- سفينكسكە قاراشى، - دەدىم مەن. - قۇپياسى مەن ادەمىلىگىنە ءتىپتى تاڭ قالىپ تۇرمىن.
پۋارو سفينكسكە كوڭىلى تولماي، رەنجي قارادى.
- شەكەسى قىزىپ تۇرعانعا ۇقسامايدى عوي، - دەدى ول. - قايدان شەكەسى قىزسىن، قۇمعا بەلشەسىنەن باتىپ، ءسانى كەتىپ تۇرسا. قارعىس اتسىن بۇل قۇمدى!
- قوي ەندى، قۇم دەگەنىن بەلگيادا دا جەتەرلىك قوي، - دەدىم مەن وعان جارناما كىتاپشالاردا سۋرەتتەلەتىن، بۇيرا قۇمنىڭ ورتاسىنا ورنالاسقان نوكە- سۋر- مەردە1 دەمالعان ءبىر اپتانى ەسىمە ءتۇسىرىپ.
- ءبىراق بريۋسسەلدە ەمەس قوي، - دەدى پۋارو. ول ويعا شومىپ، پيراميدالارعا تەسىلە قارادى.
- بۇلاردىڭ ءبىرتۇتاس گەومەتريالىق فورماسى بار ەكەنى راس، ءبىراق بەت جاعى كەدىر- بۇدىر، ۇنامسىز. پالما اعاشتارى دا ۇنامايدى. قالاي بولسا سولاي رەتسىز ورنالاسقان. ءتۇپ- ءتۇزۋ عىپ ەگە الماعاندارى ما؟
لاگەرگە بارۋىمىز كەرەك ەكەندىگىن ايتىپ، مەن ويىن ءبولىپ جىبەردىم. ءبىز تۇيەگە ءمىنىپ باراتىن بولدىق. ءتۇرلى- ءتۇستى كيىم كيگەن بالالار تۇيەلەردىڭ بۇيدالارىن ۇستاپ، جانۋارلاردى ءبىز مىنۋگە وڭاي بولسىن دەپ شوكتىرىپ قويىپتى. ولاردىڭ باستىعى سوزشەڭ، ءتىلماش ادام ەكەن.
ەندى تۇيەگە مىنگەن پۋارو تۋرالى ايتا كەتەيىن. ول العاشىندا كەرگىپ كەلە جاتىر ەدى، ەندى ويبايعا باسىپ، قولىن ەربەڭدەتىپ، ءبيبى ماريادان باستاپ، اۋليە بىتكەننىڭ بارىنە جالبارىندى. ەن سوڭىندا، ۇياتقا دا قاراماي تۇيەدەن ءتۇسىپ، باراتىن جەرگە الاسا ەسەككە ءمىنىپ جەتتى. شىنىمدى ايتسام، مۇندايدى بۇرىن كورمەگەن ادامعا تۇيەنىڭ جەلگەنى قيىن ەكەن. بىرنەشە كۇنگە دەيىن دەنەمدى جازا الماي ءجۇردىم.
اقىرى قازبا جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقان جەرگە دە جاقىندادىق- اۋ. ءبىزدى كۇنگە كۇيگەن، بۋرىل ساقالدى، اق كيىم كيگەن، باسىندا تەلپەگى بار ءبىر ادام قارسى الدى.
- موسە پۋارو مەن كاپيتان گاستينگسسىز عوي؟ سىزدەردىڭ تەلەگراممالارىڭىزدى العانبىز. سىزدەردى كايردەن كۇتىپ الا الماعانىمىزعا كەشىرىم سۇرايمىن. كۇتپەگەن جاعدايعا تاپ بولدىق تا، جوسپارىمىز بۇزىلدى.
پۋارو سۇپ- سۇر بولىپ كەتتى. تاراعىن الماقشى بولىپ قولىن قالتاسىنا سالعان كۇيى تۇرىپ قالدى.
- تاعى بىرەۋ ءولىپ قالعاننان ساۋ ما؟ - دەدى ول ارەڭ دەگەندە.
- ءيا.
- سەر گاي ۋيللارد پا؟ - دەپ ايقايلاپ جىبەردىم مەن.
- جوق، كاپيتان گاستينگس. امەريكاندىق ارىپتەسىم، شنايدەر مىرزا قايتىس بولدى.
- نەدەن؟ - دەدى پۋارو.
- سىرەسپە اۋرۋىنان.
سۇرىم قاشىپ قورقىپ كەتتىم. اينالام سۇمدىق پەن قورقىنىشتىڭ، كوزگە كورىنبەيتىن ءقاۋىپ- قاتەردىڭ مەكەنى سياقتى بولىپ كورىندى. ماعان ءبىر جامان وي كەلدى. ايتالىق، كەلەسى كەزەك ماعان كەلسە شە؟
- قۇدايىم-اۋ، - دەدى پۋارو باياۋ ۇنمەن. - تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. مىناۋ سۇمدىق قوي. موسە، بۇل شىنىمەن سىرەسپە اۋرۋى ما؟
- مەنىڭشە ولاي ەمەس. ءبىراق دوكتور امەس مەنەن گورى كوبىرەك بىلەتىن بولار.
- ايتپاقشى، ءسىز دارىگەر ەمەس ەكەنسىز عوي.
- مەنىڭ اتىم توسسۋيلل.
بۇل ەندەشە، الگى ۋيللارد حانىم ايتقان بريتاندىق بىلگىر مامان، بريتانيا مۋزەيىنىڭ كىشى كىزمەتكەرى بولدى. ساسپايتىن سالماقتىلىعىمەن ول ماعان قاتتى اسەر ەتتى.
- ماعان ەرسەڭىزدەر، - دەدى دوكتور توسسۋيلل ءسوزىن جالعاستىرىپ، - مەن سىزدەردى سەر گاي ۋيللاردقا الىپ بارامىن. سىزدەر كەلەدى دەگەن حاباردى ەستىگەلى قاتتى مازاسىزدانىپ ءجۇر.
ءبىزدى لاگەردىڭ ارعى بەتىندەگى ۇلكەن شاتىرعا الىپ كەلدى. دوكتور توسسۋيلل شاتىردىڭ ەسىگىن جوعارى كوتەرىپ، ءبىزدى ىشكە كىرگىزدى. ىشتە ءۇش ادام وتىر ەكەن.
- موسە پۋارو مەن كاپيتان گاستينگس كەلىپ قالدى، سەر گاي، - دەدى توسسۋيلل.
ءۇش ادامنىڭ جاستاۋى ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، بىزگە قاراي ءجۇردى. ول قىزۋقاندىلىعى جاعىنان ەپتەپ شەشەسىنە ۇقسايدى ەكەن. باسقالار سياقتى كۇنگە ونشا كۇيمەگەن. كوزى كىرتيىپ شارشاعاندىقتان با، 22 جاسار جىگىتتەن گورى موسقالداۋ كورىندى. مىنا سۇمدىقتىڭ بارىنە شىداۋ وڭايعا تۇسپەگەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. قاسىنداعى ەكى ادامدى تانىستىردى. دوكتور امەس وتىزدان اسقان، وتكىر ءجۇزدى ادام ەكەن، سامايىن اق شالا باستاپتى. ال حارپەر مىرزا، الگى سەكرەتار ارىقتاۋ كەلگەن سۇيكىمدى جاس جىگىت ەكەن، كوزىنە امەريكاندىقتاردىڭ ءتاۋىر كورەتىن ءمۇيىز كوزىلدىرىگىن كيىپ الىپتى.
ءبىراز ۋاقىت انانى- مىنانى اڭگىمەلەگەننەن كەيىن، حارپەر سىرتقا شىعىپ كەتتى. ونىڭ سوڭىنان توسسيۋلل دا كەتتى. بىزدەر سەر گاي جانە دوكتور امەسپەن وڭاشا قالدىق.
- بىلگىڭىز كەلگەندى سۇراي بەرىڭىز، پۋارو مىرزا، - دەدى ۋيللارد. مىنا سۇمدىقتاردان زارەمىز كەتىپ بولدى. جۇزىنەن مازاسىزدىق سەزىلىپ تۇردى. پۋارونىڭ ودان كوزىن الماي وتىرعانىن بايقاپ قالدىم.
- ءسىز بۇل جۇمىستى تاستامايسىز عوي، سەر گاي؟
- البەتتە. قانداي جاعداي بولماسىن ءبارىبىر جۇمىس جۇرە بەرەدى، سونى ءبىلىپ قويىڭىز.
پۋارو ەندى ەكىنشى ادامعا بۇرىلدى.
- ءسىز نە دەيسىز، دارىگەر مىرزا؟
- ءيا، - دەدى دارىگەر سوزالاقتاپ، - مەن دە تاستامايتىن شىعارمىن جۇمىستى.
پۋارو ۇناتپاعان ءپىشىن تانىتىپ، بەتىن تىرجيتتى.
- ولاي بولسا، الدىمەن ءىستىڭ ءمان- جايىن بىلگەنىمىز دۇرىس بولار. شنايدەر مىرزا قاشان قايتىس بولىپ ەدى؟
- وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن.
- سىرەسپە اۋرۋى ەكەنىنە كوزىڭىز انىق جەتە مە؟
- ابدەن جەتەدى.
- كۇشالادان ۋلانعان بولىپ جۇرمەسىن.
- جوق، پۋارو مىرزا. ءسىزدىڭ نەنى مەڭزەپ وتىرعانىڭىزدى تۇسىنەمىن. ءبىراق بۇل انىق سىرەسپە اۋرۋى.
- اۋرۋعا قارسى ءدارى قۇيماپ پا ەدىڭىز؟
- ارينە، ەكتىك، - دەدى دارىگەر نەمقۇرايلىلاۋ. - قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن دە اياعان جوقپىز.
- اۋرۋعا قارسى قولداناتىن ءدارىڭىز بار ما ەدى؟
- جوق، ونى ءبىز كايردەن الدىردىق.
- لاگەردە بۇدان باسقا سىرەسپەمەن اۋىرعان ادام بولدى ما؟
- جوق، باسقا ەشكىم اۋىرعان جوق.
- بلايبنەر مىرزانىڭ سىرەسپەدەن ولگەنىنە كوزىڭىز انىق جەتە مە؟
- انىق جەتەدى. ول باس بارماعىن جارالاپ العان بولاتىن. سول جەرى اسقىندى دا قانى بۇزىلدى. سىرت ادامعا ءبارى بىردەي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن، ءبىراق، بۇل ءبىر- بىرىنە ۇقسامايتىن ەكى ءتۇرلى جاعداي.
- ولاي بولسا ءتورت ءولىمنىڭ تورتەۋى دە ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى: ءبىرى جۇرەك اۋرۋىنان، ەكىنشىسى قان بۇزىلعاننان ءولدى، ءۇشىنشىسى ءوزىن-ءوزى ءولتىردى، ءتورتىنشىسى سىرەسپەدەن قايتىس بولدى.
- ءدال سولاي، پۋارو مىرزا.
- سىزدىڭشە ءتورت ەلىمنىڭ اراسىندا ەشقانداي بايلانىس جوق پا؟
- نە ايتقانىڭىزدى ونشا تۇسىنبەدىم؟
- وندا تۇسىندىرەيىن. مارقۇم بولعان تورتەۋدىڭ تاراپىنان مەن- حەر- رانىڭ ارۋاعىن قورلايتىن ءىس- ارەكەت بولعان جوق پا؟
تاڭدانعان دارىگەر پۋاروعا تەسىرەيە قارادى.
- ءسىز بوس ءسوز ايتىپ كەتتىڭىز، پۋارو مىرزا. شىنىمەن-اق الىپ- قاشتى لاقاپقا سەنىپ قالعاننان ساۋسىز با؟
- باستان- اياق بوس ءسوز، - دەپ مىڭگىرلەدى ۋيللارد اشۋلانىپ.
پۋارو شەگىر كوزىن جىپىلىقتاتىپ، سول قالپىندا تىنىش وتىرا بەردى.
- سونىمەن ءسىز بۇعان سەنبەيسىز عوي، دارىگەر مىرزا؟
- جوق، سەر، سەنبەيمىن، - دەدى دارىگەر داۋىستاڭقىراپ. - مەن عالىممىن، سوندىقتان تەك عىلىمعا عانا سەنەمىن.
- سوندا ەرتەدەگى ەگيپەتتە عىلىم بولماعانى ما؟ - دەدى پۋارو باسەڭ ۇنمەن. بۇعان دوكتور امەس نە دەرىن بىلمەي قالدى ءبىر ءسات. - جو، جو، جاۋاپ بەرمەي-اق قويىڭىز، ءبىراق مىنانى ايتىڭىزشى. جەرگىلىكتى جۇمىسشىلار نە ويلايدى بۇل تۋرالى؟
- مەنىڭشە، - دەدى دوكتور امەس، - اق ادامدار دال بولعان جەردە جەرگىلىكتىلەر دە ولاردان اۋلاق كەتە قويمايتىن سياقتى. مەن ولاردىڭ اۋليەگە سەنەتىنىن جوققا شىعارمايمىن. ءبىراق ەشبىر دالەلى جوق
- قىزىق ەكەن، - دەدى پۋارو جالتارىپ.
سەر گاي ەڭكەيىڭكىرەپ: «ءسىز نەمەنە، شىنىمەن-اق وسى ءبىر بوس اڭگىمەگە سەنەسىز بە؟» - دەپ ايقايلاپ جىبەردى اشۋعا بۋلىعىپ. ولاي ويلايتىن بولساڭىز ەرتەدەگى ەگيپەت جايلى ەش نارسە بىلمەگەنىڭىز.
جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا پۋارو قالتاسىنان كىشكەنتاي كىتاپشانى سۋىرىپ الدى. ۇستالعان ەسكىلەۋ كىتاپ. كىتاپتى ۇسىنا بەرگەندە مۇقاباداعى «ەگيپەتتىكتەر مەن كالدياندىقتاردىڭ سيقىرى» دەگەن جازۋدى كوزىم شالىپ قالدى. سوسىن ول تەرىس اينالىپ شىعىپ كەتتى. دارىگەر ماعان قادالا قاراپ قالدى. - مۇنىڭ كوكەيىندە نە بار؟
پۋارودان ءجيى ەستيتىن بۇل سۇراقتى باسقا بىرەۋدەن ەستىگەندە كۇلىپ جىبەردىم.
- ءدال ايتا المايمىن، - دەدىم مەن بىلمەيتىندىگىمدى مويىنداپ. - مەنىڭشە، جىن- شايتانداردى الاستايىن دەگەن ويى بار سياقتى.
مەن پۋارونى ىزدەۋگە شىقتىم. ول مارقۇم بوپ كەتكەن بلايبنەر مىرزانىڭ سەكرەتارىمەن اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن.
- جوق، - دەدى حارپەر مىرزا، - مەن ەكسپەديتسيامەن التى- اق اي بىرگە بولدىم. ءيا، بلايبنەر مىرزانىڭ شارۋاسىن جاقسى بىلەتىنمىن.
- جيەنى تۋرالى ەشتەڭە ايتا المايسىز با؟
- وسى جەرگە ءبىر كۇنى ول كەلە قالدى. جاقسى جىگىت سياقتى. بۇرىن- سوڭدى كەزدەستىرمەپپىن، ءبىراق انا ەكەۋى- امەس پەن شنايدەر بىلەتىن بولسا كەرەك. ناعاشىسى ونىڭ كەلگەنىنە ونشا قۋانعان جوق. ەكەۋى قاتتى ۇرسىسىپ قالدى. «ساعان كوك تيىن دا جوق»، - دەپ اقىردى ناعاشىسى. «قازىر دە، مەن ولگەننەن سوڭ دا ساعان كوك تيىن تيمەيدى. اقشامدى ءومىر بويى مۇرات ەتكەن جۇمىسىمدى ارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشىن قالدىرامىن. بۇل تۋرالى مەن بۇگىن شنايدەر مىرزامەن سويلەستىم»، وسى سياقتى تاعى بىردەڭەلەردى ايتتى. كىشى بلايبنەر كايرگە بىردەن تارتىپ كەتتى.
- سول كەزدە دەنساۋلىعى جاقسى ما ەدى؟
- ۇلكەنىن ايتاسىز با؟
- جوق، كىشىسىن ايتىپ وتىرمىن.
- ءوز جاعدايىنىڭ ونشا ءماز ەمەس ەكەندىگىن ايتتى. ءبىراق سونشالىقتى جامان بولماسا دا كەرەك، ايتپەسە ەسىمدە قالار ەدى عوي.
- تاعى ءبىر ماسەلە. بلايبنەر مىرزا مۇرا جونىندە وسيەت قاعاز قالدىرىپ پا ەدى؟
- ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، ول ەشتەڭە قالدىرعان جوق.
- ءسىز ەكسپەديتسيامەن قالا بەرەسىز بە، حارپەر مىرزا؟
- جوق، سەر، قالمايمىن. ەسەپ ايىرىسىپ دەرەۋ نيۋ- يورككە ءجۇرىپ كەتەمىن. كۇلسەڭىز، كۇلە بەرىڭىز، ءبىراق مەن مىنا قارعىس اتقان مەن- حەر- رانىڭ كەلەسى قۇرباندىعى بولعىم كەلمەيدى. مۇندا قالسام ول مەنى دە جەپ تىنادى.
جىگىت تەرىن ءسۇرتتى. پۋارو بۇرىلىپ كەتتى. كۇلىمسىرەي قاراپ بىلاي دەدى: «ۇمىتپاعايسىڭ، ول ءبىر قۇرباندىعىن نيۋ- يوركتەن الدى عوي».
- و، قۇرىپ كەتسىن، - دەدى حارپەر ەرىكسىز.
- بۇل جىگىتتىڭ دە جۇيكەسى توزعان ەكەن، - دەدى پۋارو ويعا كەتىپ. - بىتكەن، ابدەن بىتكەن.
مەن پۋاروعا سىر تارتا قاراپ ەدىم، ونىڭ جۇمباق كۇلكىسىنەن ەشتەڭە دە اڭعارا المادىم. سەر گاي ۋيللارد، دوكتور توسسۋيلل ءبارىمىز قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتقان جەرگە باردىق. تابىلعان نارسەلەردىڭ نەگىزگىلەرى كايرگە جونەلتىلىپتى، ءبىراق قالعان كەيبىر زيرات بۇيىمدارىنىڭ ءوزى- اق مەنى وتە قاتتى قىزىقتىردى. جاس باروننىڭ جۇمىسقا دەگەن ىنتاسى زور ەكەن، الايدا ونىڭ ءجۇرىس- تۇرىسىنان ۇرەيلى سەزىمنەن قۇتىلا الماي جۇرگەن مازاسىزدىقتىڭ نىشانى بايقالادى. كەشكى استىڭ الدىندا جۋىنىپ الماقشى بولىپ، بىزگە ارنالعان شاتىرعا كىرىپ ەدىك، اق كيىم كيگەن، ۇزىن بويلى قارا كىسى قول قۋسىرىپ، بىزگە جول بەرىپ ارابشا امانداستى. پۋارو توقتاي قالىپ: «ءسىز مارقۇم سەر دجون ۋيللاردتىڭ قىزمەتشىسى، حاسانسىز عوي؟» - دەدى.
- لورد سەر دجونعا قىزمەت ەتكەنمىن، ەندى ۇلىنا قىزمەت ەتىپ ءجۇرمىن.
ول بىزگە قاراي ءبىر قادام جاقىنداپ باسەڭ ۇنمەن: «ەلدىڭ ايتۋىنشا، ءسىزدى سيقىردىڭ ءتىلىن بىلەتىن وقىعان ادام دەيدى عوي. قاس قوجايىننىڭ بۇل ارادان كەتكەنى ءجون. توڭىرەگىمىز تولعان جىن- شايتان».
ول ءسوزىن كەلتە قايىرىپ ىمدادى دا، جاۋاپ كۇتپەستەن تەز شىعىپ كەتتى.
- توڭىرەك تولعان جىن- شايتان، - دەپ كۇبىرلەدى پۋارو. - ءيا، مەن ونى سەزىپ تۇرمىن.
اس ۇستىندە اسا كوڭىلدى بولمادى. اڭگىمە تىزگىنىن دوكتور توسسۋيل الىپ، باستان- اياق ەگيپەتتىڭ ەسكى مادەنيەتىن ءسوز ەتتى. دەمالايىق دەپ تاراۋعا ەندى ىڭعايلانا بەرگەندە، سەر گاي پۋارونىڭ قولىنان ۇستاي الىپ، ساۋساعىن شوشايتتى. شاتىرلاردىڭ ورتاسىمەن كۇڭگىرتتەۋ ءبىر نارسە جىلجىپ بارا جاتىر ەكەن. ادامعا ۇقسامايدى. زيراتتىڭ قابىرعالارىنا ويىلىپ سالىنعان يت باستى بەينەنى تاني كەتتىم. الگىنى كورگەندە توبە شاشىم تىك تۇردى.
- قۇدايىم- اۋ!- دەدى پۋارو، تەز- تەز شوقىنىپ.
- انۋبيس2 ولگەندەردىڭ قورقاۋ باستى قۇدايى عوي.
- ءبىزدى بىرەۋ الداپ سوقپاقشى بولىپ ءجۇر، - دەپ داۋىستاپ جىبەردى دوكتور توسسۋيلل اشۋلانا ورنىنان تۇرىپ.
- جاڭاعى سەنىڭ شاتىرىڭا كىرىپ كەتتى، حارپەر، - دەدى ءوڭى قۋارىپ كەتكەن سەر گاي.
- جوق، - دەدى پۋارو باسىن شايقاپ، - ول انا دوكتور امەستىڭ شاتىرىنا كىرىپ كەتتى.
دارىگەر سەنىڭكىرەمەگەن ءپىشىن تانىتىپ، پۋاروعا باجىرايا قارادى. سوسىن دوكتور توسسۋيللدىڭ ايتقانىن قايتالاپ: «ءبىراق، ول ءبىزدى الداپ تۇسىرمەكشى بوپ ءجۇر. جۇرىڭدەر، ۇستاپ الايىق»، - دەپ ايقايلاپ جىبەردى.
جاڭاعىنىڭ سوڭىنا تۇسپەكشى بولىپ تەز العا ۇمتىلدى. ونىڭ سوڭىنان مەن دە كەتتىم، ءبىراق قانشا ىزدەگەنمەن ول ماڭنان ءتىرى جاننىڭ بەلگىسىن تابا المادىق. دەگبىرىمىز قاشىپ، قايتىپ ورالعانىمىزدا پۋارو باسىنىڭ اماندىعىن ويلاپ، وزىنشە، تەزدەتىپ ءبىر قام جاساپ جاتىر ەكەن. ءبىز جاتاتىن شاتىردىڭ اينالاسىنداعى قۇمنىڭ ۇستىنە ءارتۇرلى دياگرامما، بەلگىلەر سالدى. بەس جۇلدىز نەمەسە پەنتاگون عيماراتى تارىزدەس بەس بۇرىش بىرنەشە رەت قايتالانعان. ونىمەن قويماي، ادەتتەگىسىنشە، دۋا مەن سيقىر، اق ماگيا مەن قارا ماگيا، ارۋاقتار، توزاق كىتابى جايلى اڭگىمەلەپ جاتتى.
مۇنىسى دوكتور ءتوسسۋيللدىڭ جىنىنا ءتيدى. ول مەنى بىلايىراق شىعارىپ الىپ، شىنىمەن جەركەنىپ: «سەر، مىناۋى ساندىراق قوي»، - دەپ داۋىستاپ جىبەردى اشۋلانىپ.
- ناعىز ساندىراقتىڭ ءوزى. مىناۋ - الاياق، الدامشى ادام. ءوزىنىڭ ورتا عاسىرداعى سەنىمى مەن بايىرعى ەگيپەت نانىمدارىنىڭ ايىرماشىلىعىنان مۇلدەم حابارى جوق ەكەن. مۇنداي ساندىراققا سەنگىش، توپاس ادامدى بۇرىن-سوڭدى كورسەم كوزىم شىقسىن.
مەن ابىرجىعان عالىمعا توقتاۋ ايتىپ، شاتىردا جاتقان پۋاروعا كەلدىم. كىشكەنتاي دوسىم ميىعىنان كۇلىپ جاتىر ەكەن.
- ەندى بىزگە تىنىش ۇيىقتاۋعا بولادى، - دەدى ول شاتتانا. - ءبىراز ۇيىقتاپ الماسام بولماس. باسىم ءتۇسىپ بارادى. اتتەڭ تۇيمەداعى گۇلىنىڭ تۇنباسى بولار ما ەدى.
الگى ءسوزدى ەستىپ تۇرعان ادامشا، شاتىردىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشكە حاسان كىرىپ كەلدى. قولىنداعى بۋى بۇرقىراعان كەسەنى پۋاروعا ۇسىنا بەردى. ونىسى تۇيمەداعى گۇلىنىڭ تۇنباسى ەكەن. بۇل سۋسىندى پۋارو ەرەكشە جاقسى كورەتىن. ماعان دا ءبىر كەسەسىن اكەلمەكشى بولعان حاسانعا كەرەگى جوق دەپ راحمەت ايتىپ، ءوزىمىز تاعى وڭاشا قالدىق. مەن شەشىنىپ بولعان سوڭ ەسىك الدىندا ءشول دالاعا قاراپ ءبىراز تۇرىپ قالدىم.
- تاماشا جەر، - دەدىم مەن داۋىستاپ، - جۇمىس تا جاقسى. عاجاپ دۇنيەنى جانىم سۇيەدى. مىنا جاپان دالاداعى ءومىر مەن كەلمەسكە كەتكەن تسيۆيليزاتسيانىڭ سىرىن اشۋدىڭ ەرەكشەلىگىن سەزەسىڭ بە، سەن پۋارو؟
ول جاۋاپ قاتپادى. مۇنىسىنا رەنجىپ قالدىم. ءبىراق رەنىشىم سۋ سەپكەندەي باسىلىپ قالدى. بەت- اۋزى قيسايىپ، پۋارو توسەگىنە كولدەنەڭدەي قۇلاپ، شالقالاي سۇلاپ قالىپتى. قاسىندا بوس كەسە تۇر. جانىنا جەتىپ باردىم دا، دەرەۋ لاگەردىڭ قارسى بەتىندەگى دوكتور امەستىڭ شاتىرىنا قاراي جۇگىردىم.
- دوكتور امەس!- دەپ ايقايلاپ جىبەردىم. - تەزىرەك ءجۇرىڭىز.
- نە بوپ قالدى؟ - دەدى دارىگەر، پيجاماسىمەن سىرتقا شىعىپ.
- جولداسىم قاتتى اۋىرىپ قالدى. تۇيمەداعى گۇلىنىڭ تۇنباسىن ءىشىپ ەدى. حاساندى لاگەردەن ەشقايدا جىبەرمەڭىز.
دارىگەر شاتىردان لەزدە اتىپ شىقتى. پۋارو سول مەن كورگەن قالپىندا جاتىر ەكەن.
- عاجاپ، - دەپ داۋىستادى امەس. - تالماعا ۇقساي ما، جوق الدە.. . نەمەنە ءىشتى دەدىڭىز جاڭا؟ ول بوس كەسەنى كوتەردى.
- ءبىراق مەن ونى ىشكەن جوقپىن!- دەدى پۋارو بايسالدى داۋىسپەن.
ءبىز وعان تاڭدانا قارادىق. پۋارو توسەگىندە وتىر ەكەن. جىميىپ قويادى.
- جوق، - دەدى ول اقىرىن عانا. - مەن ونى ىشكەن جوقپىن. دوسىم گاستينگس تۇنىمەن سىرلاسقان كەزدە، قاپىسىن تاۋىپ، تۇنبانى بىلدىرمەي كىشكەنتاي بوتەلكەگە قۇيىپ قويعانمىن. ونى اناليتيكالىق حيميانىڭ مامانىنا جىبەرتەمىن. - ولاي بولمايدى، - دەدى ول دارىگەردىڭ وقىس قيمىلىن بايقاپ قالىپ، - اقىلدى ادامسىز، تۇسىنەسىز عوي، ونىڭىزدان تۇك تە شىقپايدى. گاستينگس ءسىزدى شاقىرىپ كەلۋگە كەتكەندە مەن بوتەلكەنى سەيفكە سالىپ ۇلگەرگەنمىن. اتتەگەن- اي، گاستينگس، تەز ۇستا انانى!
مەن پۋارونىڭ نەگە وكىنگەنىن تۇسىنبەي قالدىم. دوسىمدى قورعاۋ ءۇشىن الدىنا تۇرا قالدىم. ءبىراق دارىگەردىڭ وقىس قيمىلىنىڭ ءمانى بولەك بوپ شىقتى. قولىن اۋزىنا اپارعانى سول ەدى، بادامنىڭ اشى ءيىسى مۇرىندى جارىپ كەتتى. ول تەڭسەلىپ بارىپ، العا قاراي قۇلاپ ءتۇستى.
- تاعى دا ءبىر قۇرباندىق، - دەدى پۋارو سابىرلى ۇنمەن. - ءبىراق ەڭ سوڭعى قۇرباندىق. وسىلاي بولعانى دا دۇرىس بولار. ول باقانداي ءۇش ادامنىڭ باسىن جالمادى عوي.
- دوكتور امەس پە؟ - دەدىم مەن تاڭقالعاندىقتان داۋسىم قاتتىراق شىعىپ. - ءبىراق سەن، بىلۋىمشە، قۇدىرەتتىڭ كۇشىنە سەنىپ ءجۇر ەدىڭ عوي؟
- سەن مەنى دۇرىس تۇسىنبەي قالدىڭ، گاستينگس. سەنەمىن دەگەندە مەن سوقىر سەنىمنىڭ وتە ءقاۋىپتى كۇش ەكەندىگىنە سەنەتىندىگىمدى ايتقانمىن. ءبىر توپ ادامنىڭ ءولىمى قۇدىرەتتىڭ ءىسى دەگەن ۇعىم بەرىك ورىن تەپكەن سوڭ، تاپا تالتۇستە كىسىنى پىشاقتاپ ولتىرسەڭ دە، ەل ونى قۇدىرەتتەن كورەتىن بولادى. ادامنىڭ ساناسىنا ونداي سەنىم بۇرىنعىدان دا بەتەر سىڭەدى. مەن و باستان- اق مۇنى بىرەۋدىڭ جاقسى پايدالانىپ جۇرگەنىن سەزگەنمىن. الگى ادامعا جامان وي سەر دجون ۋيللارد قايتىس بولعان ساتتە كەلگەن بولۋى كەرەك. قۇدىرەتتىڭ ءىسى دەگەن لاقاپ لاپ ەتە قالدى. مەنىڭ بىلۋىمشە، سەر دجوننىڭ ولىمىنەن پايدا تاپقان ەشكىم جوق. ال بلايبنەردىڭ ءجونى باسقاشا.
ول وتە باي ادام بولاتىن. نيۋ- يوركتەن العان مالىمەتتەن ءبىراز نارسەنى ۇعۋعا بولادى. ماسەلەن، كىشى بلايبنەردىڭ ەگيپەتتە قارىزعا اقشا بەرە الاتىن جاقسى دوسى بار دەلىنگەن ەدى عوي. سىرت كوزگە ناعاشىسىن ايتىپ وتىرعان سياقتى بولىپ كورىنەدى. ولاي بولسا اتى- ءجونىن اتار ەدى عوي. ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە، ول ەگيپەتكە جەتەتىن قاراجاتتىڭ ءوزىن ارەڭ دەگەندە قارىزعا العان. ال ناعاشىسى وعان كوك تيىن دا بەرمەي قويعان بولاتىن. سولاي بولا تۇرا، ول نيۋ- يورككە قايتار جولدىڭ اقىسىن تاۋىپ الدى ەمەس پە. دەمەك، وعان باسقا بىرەۋ قارىز بەرگەن.
- مۇنىڭ ءبارى دە مىقتى دالەل بولا المايدى، - دەدىم مەن جاڭاعى پىكىرگە قوسىلا الماي.
- گاستينگس، كوپ جاعدايدا اۋىسپالى، استارلى ماعىناداعى سوزدەر تۋرا ماعىناسىندا، كەرىسىنشە، تۋرا ماعىناسىنداعى سوزدەر استارلى ماعىناسىندا قابىلداناتىن كەزى دە بولادى. مىنا اڭگىمە ەتىپ وتىرعان جاعدايدا ءوزىنىڭ، تۋرا ماعىناسىندا قولدانىلعان سوزدەردى جۇرت كەرىسىنشە تۇسىنگەن. كىشى بلايبنەر اپ- انىق «مەن الاپەسپىن» دەپ جازىپ كەتكەن ەكەن، ءبىراق ول ءوزىن- ءوزى جازىلمايتىن اۋرۋدى جۇقتىرىپ العاندىقتان اتىپ ولتىرگەنىن ەشكىم دە تۇسىنبەدى.
- نەمەنە دەيسىڭ؟ -دەدىم مەن تاڭدانعانىمدى جاسىرا الماي.
- بۇل ءمۇتتايىم ادامنىڭ اقىلمەن ويلاپ تاپقان قۋلىعى ەدى. كىشى بلايبنەر بولىمسىز تەرى اۋرۋىنان زارداپ شەگەتىن. وڭتۇستىك تەڭىز ارالدارىندا تۇرعان كەزدە، گول ارادا كەڭ تاراعان وسى اۋرۋعا شالدىققان بولاتىن. امەس ەسكى دوسى، ءارى ايگىلى دارىگەر بولاتىن. ءار سوزگە ءمان بەرەتىن. وسى اراعا كەلگەننەن بەرى مەن حارپەردەن دە، دارىگەر امەستەن دە كۇدىكتەنەتىنمىن. بەرتىن كەلە قىلمىستى جاسىرۋ تەك دارىگەردىڭ عانا قولىنان كەلەتىنىنە كوزىم جەتتى. سوسىن حارپەردىڭ سوزىنەن دارىگەردىڭ كىشى بلايبنەرمەن بۇرىننان تانىس ەكەنىن سەزىپ قالدىم. ءسوز جوق كىشى بلايبنەر كەزىندە مۇرا تۋرالى وسيەت قاعاز جازعان، نەمەسە ءوز ءومىرىن دارىگەردىڭ پايداسىنا قامسىزداندىرعان بولۋى كەرەك.
امەس قالاي بايۋدىڭ جولىن بىردەن كورگەن. بلايبنەرگە قاتەرلى دەرتتىڭ ميكروبىن جۇقتىرۋ وعان ونشا قيىنعا تۇسپەسە كەرەك. دارىگەر دوسى جازىلمايتىن دەرتكە شالدىقتىڭ دەگەن سوڭ، جيەن جىگىت ءوزىن- ءوزى اتىپ ولتىرگەن. ويىڭدا نە بار ەكەنىن كىم بىلەدى، ءبىراق ۇلكەن بلايبنەر مىرزا مۇرا جونىندە ەشقانداي قاعاز قالدىرماپتى. مىنا جاعدايدا ونىڭ مۇراسى جيەنىنە، ودان سوڭ دارىگەرگە قالعان بولار ەدى.
- ال شنايدەر مىرزا شە؟
- بۇعان كوزىم انىق جەتكەن جوق. ول دا كىشى بلايبنەردى بىلەتىن. ءبىر نارسەدەن سەزىكتەنگەن شىعار. بولماسا جانە ءبىر ادام سەبەپسىز ءولىپ كەتسە، تابيعاتتان تىس كۇش بار دەگەن سەنىم كۇشەيە تۇسەدى دەگەن دارىگەردىڭ ساسىق قۋلىعى شىعار. ساعان تاعى ءبىر قىزىق نارسەنى ايتايىن دەپ وتىرمىن، گاستينگس. كىسى ولتىرگەن ادام، ەگەر ىستەگەن قىلمىسى ءساتى ءتۇسىپ اشكەرەلەنبەي قالسا، سونى تاعى قايتالاعىسى كەلىپ تۇرادى جانە تەزىرەك ىسكە اسىرۋعا اسىرادى. كىشى ۋيللاردقا بولا قورىققانىم دا سوندىقتان. كەشكە قاراي ءوزىن كورگەن قورقاۋ باستى انۋبيس حاسان بولاتىن، ونى ىستەتكەن مەن ەدىم. دارىگەردى قورقىتام با دەپ ويلاپ ەدىم. ءبىراق ول ودان زورعى بولسا دا قورقاتىن ەمەس.
بايقاۋىمشا، ول مەنىڭ قاساقانا تابيعاتتان تىس كۇشتەرگە سەنەمىن دەگەنىمە دە نانبادى. كومەدياعا الدانا قويمادى. كەلەسى قۇرباندىعى ءوزىم بولاتىنىمدى سەزدىم. نەسىن ايتاسىڭ، قۇرىپ كەتكىر تەڭىز اۋرۋىنا دا، ىستىققا دا، مازانى كەتىرگەن قۇمعا دا قاراماستان مىنا ميىم ىستەپ كەتتى عوي!
پۋارونىڭ ويلاعانىنىڭ ءبارى دە دۇرىس بولىپ شىقتى. كىشى بلايبنەر وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن، ماس كەزىندە كوڭىلشەكتەنىپ، مۇرا تۋرالى قاعاز جازىپتى. وندا: «ولە كەتسەم، ءوزىن قاتتى ۇناتاتىن سيگارەت سالاتىن قورابىمدى، ارتىمدا قالاتىن بار مۇلكىمدى ءبىر كەزدە سۋعا كەتكەندە ءولىم اۋزىنان الىپ قالعان جاقسى دوسىم - روبەرت امەس وزىنە ارنايمىن»، - دەگەن ەكەن.
بۇل وقيعانىڭ ءمان- جايىن ەلدەن كوپكە دەيىن مۇقيات جاسىرىپ كەلگەندىكتەن، وسى كۇنگە دەيىن جۇرت مەن- حەر- را زيراتىمەن بايلانىستى ءبىر توپ كىسى ءولىمىن زيراتتى بۇزعانداردى باياعىدا وتكەن پاتشانىڭ قارعىسى اتتى، كيەسى ۇردى دەگەن لاقاپتىڭ تاماشا دالەلى رەتىندە اڭگىمەلەيدى. ءبىراق، پۋارونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇنداي سەنىم ەگيپەتتىكتەردىڭ نانىمىنا دا، ويىنا دا قايشى كەلەدى.