جاپونيادا«بولاشاقپەن» وقىپ كەلگەن قىزىلوردالىق ءمۇعالىمنىڭ ارمانى - اۋىلدا قالۋ
ولاردىڭ ءبىرى - جاپونيانىڭ وساكا قالاسىندا يادرولىق فيزيكا ماماندىعى بويىنشا ماگيستر دارەجەسىن الىپ، ەلگە ورالعان قىزىلوردالىق ابزال ىسكەندىر.
بۇگىندە ابزال قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قازالى اۋدانى ايتەكە بي كەنتىندە ءمۇعالىم بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ كەلەشەكتە اۋىلدى تاستاپ كەتكىسى جوق. سەبەبى اۋىل بالاسىنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە ۇلەس قوسۋدى ءوزىنىڭ ءبىر جەتىستىگى دەپ بىلەدى. قازاقپارات ءتىلشىسى قىزىلوردالىق مۇعالىمگە حابارلاسىپ، سۇحباتتاسقان ەدى.
- ابزال مىرزا، ادەتتە مۇعالىمدەر «قاعازدان باس المايمىز، اينالاعا قاراۋعا مۇرشامىز جوق» دەپ ناليدى. ال ءسىز اۋداندىق «جىل ۇستازى» اتانىپ، «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە ءبىلىم الىپ تا ۇلگەردىڭىز. ءوزىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. ستيپەندياعا قالاي قول جەتكىزدىڭىز؟
- ءوزىم قازالى اۋدانىنداعى باسىقارا اۋىلىندا تۋىپ- ءوستىم. 2001 -جىلى مەكتەپ ءبىتىرىپ، اقتوبەدەگى جۇبانوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىنە ءتۇستىم. ءبىز، اۋىل بالالارى، ول كەزدە ءمۇعالىم مەن دارىگەرلىكتى عانا ارماندايتىنبىز (كۇلدى) . قازىرگىدەي ينتەرنەت پەن جاڭا تەحنولوگيالار بولعان جوق. 2006 -جىلى ديپلوم الىپ، اۋىلعا قايتا ورالدىم جانە قازالى اۋدانى ايتەكە بي كەنتىندەگى №234 ورتا مەكتەپكە فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ ورنالاستىم. قازىر دە سول مەكتەپتە جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. 2013 -جىلى اۋداندىق «جىل ۇستازى» اتاندىم.
بولاشاق ستيپەندياتى اتانعانىمدا 28 جاستا ەدىم. وقۋ، ءبىلىم ىزدەگەن ادامعا جاس ەرەكشەلىگى كەدەرگى ەمەس دەپ ويلايمىن. اۋدانىمىزعا «بولاشاق» ستيپەندياسى تۋرالى قاتىناس قاعازى كەلدى. سول ساتتە شەتەل ءبىلىمىن الۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم مەنى «بولاشاق» باعدارلاماسىنا قۇجات تاپسىرۋعا يتەرمەلەدى. قاجەتتى قۇجاتتاردى جيناپ، بىردەن استاناعا باردىم. ال قازىر حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى ارقىلى كەز كەلگەن وڭىردەن قۇجات تاپسىرۋعا بولادى. باكالاۆر ديپلومىم، اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ دەڭگەيىم بەلگىلەنگەن مەجەگە جەتىپ، حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعىنان وڭ حابار الدىم.
كەپىل رەتىندە اۋىلداعى ەكى ءۇيدى قويىپ ەدىم، ولار تالاپ ەتىلگەن كورسەتكىشتىڭ% 30 عانا جاپتى. سوندىقتان، قوسىمشا ءتورت ادام - جولداستارىم مەن ارىپتەستەرىم مەن ءۇشىن كەپىل بولىپ، قولحات جازدى. ماعان سەنىم ارتقاندارى ءۇشىن ولارعا العىسىم شەكسىز. وسىلايشا، بارلىق كەلىسىمشارتتاردى بەكىتىپ، ۇلىبريتانيانىڭ نورۆيچ قالاسىنا ۇشىپ كەتتىم. وندا ءبىر جىل بويى اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەندىم.
- كەز كەلگەن ءتىلدى قىسقا ۋاقىتتا مەڭگەرىپ كەتۋ ءۇشىن ۇلكەن كۇش- جىگەر كەرەك. قيىن بولمادى ما؟
- ارينە، 30 جاسقا تاقاعاندا جاڭا ءتىلدى ۇيرەنۋ وڭايعا سوقپادى. بولاشاققا قۇجات تاپسىراردا اعىلشىن تىلىنەن ساباق بەرەتىن ارىپتەستەرىمنىڭ كومەگىنە جۇگىندىم. ءسويتىپ، العاشقى IELTS (اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ ەكزامەنى - رەد. ) سىناعىندا 3,5 بالل جيناعانمىن. ول كەزدە «بولاشاق» گرانتى ءۇشىن 3,0 بالدىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولاتىن. ال قازىر بۇل مەجە 5,0 بالعا كوتەرىلدى.
شەتەلدىك جوو- لارداعى تەحنيكالىق ماماندىققا قابىلدانۋ ءۇشىن IELTS سىناعىنان 6,0 بالل جيناۋ قاجەت ەدى. ءوزىم ۇلىبريتانياداعى ءتىل كۋرسىنان كەيىن قايتا سىناق تاپسىرىپ، 6,5 ۇپاي جينادىم. ءتىل ۇيرەنۋدە ۇلىبريتانياداعى ورتا اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن. دۇكەندەر مەن قوعامدىق كولىكتەردە، ۋنيۆەرسيتەتتە ءبارى اعىلشىن تىلىندە سويلەسەدى، كىتاپتار مەن گازەت- جۋرنالدار دا سول تىلدە. وسىلايشا، بەيتانىس بولعان ءتىل قۇلاعىما سىڭە بەردى. ونىڭ ۇستىنە، قازاقستاننان قانداي جاۋاپكەرشىلىكپەن كەلگەنىڭدى ويلاعاندا، ءوزىڭدى- ءوزىڭ قامشىلاي تۇسەسىڭ (كۇلدى) . تىلدىك كۋرستى ءساتتى اياقتاعان سوڭ، جاپونياداعى وساكا ۋنيۆەسيتەتىنىڭ يادرولىق فيزيكا ماماندىعىنا قابىلداندىم.
- جاپونيانى تاڭداۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ قانداي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىڭىز؟
- شەتەلدىك ج و و تىزىمىندە ۇلىبريتانيا، جاپونيا، مالايزيا، سينگاپۋر، ءۇندىستان ەلدەرى ۇسىنىلدى. ولاردىڭ اراسىنان جاپونيانى تاڭدادىم. عىلىمى مەن ءبىلىمى جانە تەحنولوگياسى دامىعان ەلدىڭ جوعارى وقۋ ورنىن كورگىم كەلدى.
جاپونياداعى ماگيستراتۋرا ۇزاقتىعى - 2 جىل. بىزدەگىدەي ءار وقۋ جىلى 2 سەمەسترگە بولىنەدى. قازاننىڭ 1 ىندە ساباق باستالادى. وقۋ وتە قيىن. 10 جىلدان كەيىن قايتا ستۋدەنت بولۋ وڭاي بولمادى. يادرولىق فيزيكا دا وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق ەمەس. ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن جاتا- جاستانا وقۋ كەرەك بولدى. زەرتحاناعا تاڭعى 8 دە كىرىپ، تۇنگى 1 دە شىعاتىنمىن. اپتا سايىن جەتەكشى پروفەسسورمەن meeting (كەزدەسۋ) بولادى، ءبىر كەزدەسۋدىڭ ءوزى 4 ساعاتقا سوزىلۋى مۇمكىن. ءبىر اپتادا نە ىستەدىڭ، نەمەن اينالىستىڭ، كەلەسى اپتاعا نە جوسپارلاپ وتىرسىڭ - بارلىعىن بايانداۋ كەرەك. مەنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىم E07 ەكسپەريمەنتى دەپ اتالدى. وندا KURAMA ماگنيتىنىڭ رەاكتسياسىن، تيىمدىلىگىن زەرتتەدىك. مۇنى تارقاتىپ ايتۋ وتە قيىن، ونى يادرولىق فيزيكا سالاسىنداعى ماماندار عانا تۇسىنەدى.
- جاپونياداعى كۇندەرىڭىز، ونداعى تۇرمىس پەن تاعامدار تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز؟ جانە بۇل ساپار بالالارىڭىزعا قالاي اسەر ەتتى؟
- جاپونياعا وتباسىممەن بىرگە باردىم. العاشقى جىلى ۋنيۆەرسيتەت جاتاقحاناسىندا تۇردىق. ەكىنشى جىلى پاتەر جالدادىق. ونىڭ باعاسى كامپۋستان الىس- جاقىندىعىنا بايلانىستى ءارتۇرلى. تاعامعا كەلسەك، جاپونيادا نان جوق دەگەن ءسوز - وتىرىك (كۇلدى) . ۇننىڭ دا، ماكاروننىڭ دا ءتۇر- ءتۇرى بار. دۇكەندەرى 24 ساعات اشىق تۇرادى. ءبىز، ارينە، ەتسىز جۇرە المادىق. دۇكەن سورەسىندەگى ەتتى الۋعا جۇرەكسىنىپ، حالال سايتتار ارقىلى تاپسىرىس جاسادىق.
بالالار ءۇشىن دە بار جاعداي جاسالعان. ۇلىم مەن قىزىم اۋلادا جاپون بالالارىمەن تەز دوستاسىپ كەتتى. سوعان قاراعاندا، ءتىلى شىقپاعان بالالار ءبىرىن- ءبىرى تۇسىنەتىن سياقتى (كۇلدى) . جۇبايىم ۇيدە وتىرعاندىقتان، ولاردى بالاباقشاعا بەرگەن جوقپىن. سەبەبى بالاباقشانىڭ قۇنى وتە قىمبات، وعان قاراجات شىعىنداۋدى ءجون كورمەدىك.
جاپونيادا مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ كارتاسىن اشىپ، اي سايىن اقشا تولەپ تۇرۋ كەرەك. ەسەسىنە، ەمحاناعا بارعاندا ەم- دوم قۇنىنىڭ بولماشى بولىگىن عانا تولەيسىز دە، قالعانى مەملەكەت ەسەبىنەن تولەنەدى. ال مۇنداي كارتاسى جوقتار ءۇشىن ەمدەلۋ وتە قىمبات. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستانعا وسى تەكتەس تاجىريبە ەنگىزىلىپ جاتىر. تاعى ءبىر ۇناعانى، جاپون ەمحانالارىندا شەتەلدىك پاتسيەنتتەر ءۇشىن ەرىكتى اۋدارماشىلار جۇرەدى. دارىگەر جاپون تىلىندە عانا سويلەۋى مۇمكىن، ال ۆولونتەر دارىگەر ءسوزىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ تۇرادى. سونداي اۋدارماشىنىڭ قىزمەتىن ءوزىمىز دە پايدالاندىق، بالالاردى ەمدەتتىك، ەكپە سالعىزدىق. سول تۇسى وتە ىڭعايلى دەر ەدىم.
- ۇلىڭىزدىڭ تۇساۋىن جاپون پروفەسسورى كەسكەن كورىنەدى.. .؟
- ءيا، 2017 -جىلدىڭ مامىرىندا ۇلىم ءبىر جاسقا كەلىپ، جۇرە باستادى. كەشىكتىرمەي تۇساۋكەسەر ىرىمىن جاساۋ كەرەك بولدى. وعان مەن وقىعان زەرتحانانىڭ باسشىسى، پروفەسسور تادافۋمي كيشيموتونى لايىق دەپ سانادىق. پروفەسسوردىڭ جاسى 65 تە، كوپتى كورگەن، وتە كەمەڭگەر كىسى. قازاقستانعا، الماتىداعى ءال- فارابي ۋنيۆەرسيتەتىنە بىرنەشە رەت بارعان. اۋىلداعى اعايىنمەن اقىلداسقانىمىزدا «وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، ابىرويلى، بەدەلدى ادامعا بالانىڭ تۇساۋىن كەستىرە بەرىڭدەر» دەپ رۇقساتىن بەردى. پروفەسسور دا ۇسىنىسىمىزدى قۋانا قابىلدادى.
مەجەلەنگەن كۇنى كىشىگىرىم داستارحان جايىپ، وزىمىزشە دايىندالدىق. ايەلىم كۇرىش باسىپ، تورت پەن تاتتىلەر ءپىسىردى. ماتا الىپ، ءتاي- ءتاي دەگەن جازۋ جازدىق. الا ءجىپتى قولدان توقىدىق. پروفەسسور داستارحانداعى استا- توك تاماقتى كورىپ، باسىن شايقادى. «تاماقتى كوپ ىستەگەنسىڭدەر، ىسىراپ ەتپەڭدەر» دەدى. جاپوندار سونداي بوس ءراسۋانى سۇيمەيتىن حالىق. تۇساۋ كەسكەن ادامعا سىي- سياپات جاساۋ كەرەك قوي، پروفەسسورعا سىيلىق ۇسىنعانىمىزدا ءوزى ىڭعايسىزدانىپ قالدى. كەلەسى كۇنى مەنى كابينەتىنە شاقىرىپ، ۇلىما ويىنشىق پەن تاتتىلەر بەرىپ جىبەردى.
- جاپونداردىڭ مەنتاليتەتى قازاقتارعا ۇقساس دەپ جاتادى. شىن مانىندە قالاي؟ جاپونداردىڭ قانداي قاسيەتىن بويىڭىزعا ءسىڭىردىڭىز؟ ءتىلىن مەڭگەرە الدىڭىز با؟
- ءتۇر- كەلبەتىمىز ازداپ ۇقسايتىن شىعار.. . ولار دا ءبىز سەكىلدى كومەكتەسۋگە ۇنەمى ءازىر، ۇلكەندەردى سىيلايدى جانە اتا- اناسىن قارتتار ۇيىنە بەرمەيدى. مەن ولاردىڭ ەڭبەكقورلىعىنا ءتانتى بولدىم، ءار كۇنىمدى جوسپارلاپ، ۋاقىتتى ءتيىمدى جۇمساۋدى ۇيرەندىم. ءبىراق، ولار ءدال بىزدەي اشىق- جارقىن، قوناقجاي ەمەس. جەكە كەڭىستىگىنە وزگەلەردى كىرگىزە قويمايتىن تۇيىق جانە سالقىنقاندى حالىق دەر ەدىم.
ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىر سەمەستر جاپون ءتىلىن وقىدىم. قازىر جاپون تىلىندە اتى- ءجونىمدى ايتىپ، وتباسىم تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرە الامىن. ودان تەرەڭ بويلاي المايمىن، سەبەبى وتە قيىن ءتىل. ونداعى ءالىپبيدىڭ ءۇش ءتۇرى بار: حيراگانا، كاتاكانا جانە كاندزي. حيراگانا ءوز ارىپتەرى، كاندزي - قىتايدان ەنگەن يەروگليفتەر بولسا، كاتاكانا جازۋىمەن - حالىقارالىق تەرميندەردى، كىرمە سوزدەردى جازادى. ءبىر قىزىعى، جاپون تىلىندە «ل» ءارپى جوق، ارىپتەستەرىم مەن دوستارىم «ابزالعا» ءتىلى كەلمەي، مەنى «ابزارۋ» دەپ اتاپ كەتتى.
- جاپونياداعى وقۋدان كەيىن قازالى مەكتەبىنە قانداي جاڭالىق اكەلدىڭىز؟ ساباق بەرۋدە جاڭا تاسىلدەر قولدانىپ ءجۇرسىز بە؟
- مەن وقۋعا كەتكەن ءۇش جىل ىشىندە دە ساباق بەرۋ پروتسەسى ءبىراز وزگەرىپتى. قازىر جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى بويىنشا ساباق ءجۇرىپ جاتىر. ايتارلىقتاي جاڭالىق ەنگىزە قويعان جوقپىن. بالالارعا بىلىمدىلەردىڭ زامانى تۋعانىن، دامىعان ەلدەرگە بارىپ كورۋدى، وقۋ- بىلىممەن قارۋلانۋ قاجەتتىگىن ايتىپ ءجۇرمىن. ودان بولەك، ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ اياسىندا اعىلشىن تىلىندە وقىتاتىن مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى ارتادى ەكەن. سول ساتتە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنگەنىم پايداعا اسقالى تۇر.
- بۇگىندە اعىلشىن ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن تەحنيكالىق باعىتتاعى تاپتىرماس مامانعا اينالدىڭىز. «بولاشاقتىڭ» تالابىمەن ءۇش جىل ەڭبەك ەتكەن سوڭ، جۇمىس ورنىڭىزدى اۋىستىراسىز با؟
- نەگىزى الماتى مەن استانادا جۇمىس ىستەۋ تالابى - 5 جىل، ال وڭىرلەردە 3 جىل جۇمىس ىستەپ، كەپىلدە تۇرعان ۇيلەردى قايتارۋعا بولادى. 2017 -جىلى ماگيستر ديپلومىن الىپ، ءوز مەكتەبىمە قايتىپ كەلدىم. ازىرگە جۇمىس اۋىستىراتىن ويىم جوق، سەبەبى ءمۇعالىم ماماندىعى وزىمە ۇنايدى. اۋىل بولسىن، قالا بولسىن، بالانىڭ ءبارى بىردەي. تەك ءار بالانىڭ بويىنداعى ۇشقىندى كورىپ، سونى دەر كەزىندە اشۋ قاجەت. ءبىر بالانىڭ تالپىنىسىن وياتا السام، ونىڭ جەتىسىككە جەتۋىنە ۇلەس قوسسام، شەكسىز قۋانار ەدىم. ال اقشا مەن دۇنيە ەشقاشان جەتكىزبەيدى. ەڭ باستىسى - قاناعات، ادال ەڭبەك، جاقىندارىڭنىڭ اماندىعى.
- قازاقستاندىق مۇعالىمدەرگە قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
- تاۋەكەلشىل بولۋ كەرەك، قورىقپاۋ كەرەك. مەملەكەت مۇعالىمدەرگە بار مۇمكىندىكتى جاساپ جاتىر. شەتەلدە ءبىلىم العىڭىز كەلە مە؟ بىلىكتىلىكتى ارتتىرعىڭىز كەلە مە؟ مارحابات! تەك تالماي ىزدەنىپ، حالىقارالىق ءتىلدى مەڭگەرسە بولعانى. مۇعالىمدەردىڭ قوعامداعى بەدەلى ءتۇسىپ كەتتى دەگەن پىكىرمەن دە كەلىسپەيمىن. ءبىلىمدى، ساپالى مامان قاي جەردە دە سىيلى، ابىرويلى بولادى. سوندىقتان، ءار ءمۇعالىم وزىنە ءجىتى ءمان بەرىپ، ۇنەمى ءوزىن- ءوزى دامىتۋمەن اينالىسۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
- تولىمدى سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت! ەڭبەگىڭىز جانا بەرسىن!
اۆتور: ايجان سەرىكجان قىزى