گەنەرال- مايور مۇحامەدجان تالاسوۆ: ەل قاۋىپسىزدىگىن ساقتايتىن ارميا دا، اسكەري تەحنيكا دا بار

استانا. قازاقپارات - ءسوز جوق، كەز كەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ باستى اتريبۋتى - ارميا. ال ارميا مىقتى بولسا، حالىقتىڭ رۋحى جوعارى، وزىنە دەگەن سەنىمى مىقتى بولادى. بۇگىندە قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري- تەحنيكالىق دايىندىعى قالاي؟

  زامان تالابىنا ساي قارۋ- جاراق كوپ پە؟ اسكەريلەردىڭ تۇرعىن- ءۇي ماسەلەسى قالاي شەشىلىپ جاتىر؟ جاستاردىڭ اسكەردەن جالتارۋىن ازايتۋ ءۇشىن قانداي شارالار اتقىرىلۋدا؟ بيىلعى جاۋىنگەرلىك پارادتىڭ باستى ەرەكشەلىگى قانداي؟ اتالعان سۇراقتارعا قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن ق ر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ باس شتابى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال- مايور مۇحامەدجان تالاسوۆ جاۋاپ بەردى.

- مۇحامەدجان قادىرجان ۇلى، الدىمەن سىزدەردى وتان قورعاۋشى كۇنىمەن قۇتتىقتايمىز! تاۋەلسىزدىك العالى بەرى قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ دايىندىق دەڭگەيى تۇبەگەيلى وزگەردى. وسى جايىندا كەڭىنەن ايتىپ بەرسەڭىز. اسكەري تەحنيكامەن جابدىقتاۋ، اسكەردىڭ دايىندىق جاعى قالاي؟

- قازاقستاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى كەز كەلگەن جاعدايدا ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ءازىر. ال مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن زامان تالابىنا ساي كەلەتىن قارۋ- جاراق پەن تەحنيكا بولۋى قاجەت. قارۋلى كۇشتەردىڭ تەحنيكالىق جابدىقتالۋ جاعى جىل سايىن جاقسارىپ كەلەدى. بۇگىندە جاڭا تەحنيكانىڭ ۇلەسى 33 پروتسەنتتەن اسىپ وتىر. جاھاندىق سيفرلاندىرۋدى ەسكەرە وتىرىپ، ءبىرىڭعاي اۆتوماتتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەلەرىن قۇرۋ ماسەلەسىنە دە باسا نازار اۋدارىلادى. سونىڭ ارقاسىندا اسكەردى جەدەل باسقارىپ، بولىمشەلەردىڭ ءوزارا ءىس- قيمىلىن ساپالى تۇردە جۇرگىزۋگە بولادى.

- قازاقستانداعى اسكەري تەحنيكانىڭ قاي تۇرلەرىن ەرەكشە اتاپ وتەر ەدىڭىز؟

- ەندى، ءاربىر اسكەردىڭ وزىندىك تەحنيكالارى بار عوي. ماسەلەن، قۇرلىق اسكەرلەرىنە راديوەلەكتروندىق بارلاۋ جانە كۇرەس تەحنيكاسىنىڭ قازىرگى زامانعى ۇلگىلەرى، جاۋىنگەرلىك بروندى ماشينالار مەن بروندى ترانسپورتەرلەر، زىمىران- ارتيللەريالىق قارۋ- جاراقتارى، اۋىر وتشاشار جۇيەلەرى، موبيلدى بايلانىس كەشەندەرى، وتاندىق رادياتسيالىق، حيميالىق جانە بيولوگيالىق قورعاۋ ماشينالارى، دالالىق گوسپيتالدەر جانە ءارتۇرلى مەديتسينالىق تەحنيكا كەلىپ ءتۇستى.

ال اۋە قورعانىسى كۇشتەرى س ۋ-30 س م «4++» اتتى قازىرگى زامانعى جويعىش ۇشاقتارىمەن ماقتانا الادى. سوسىن س ۋ-27 جانە س ۋ-25 ۇشاقتارى تۇبەگەيلى جاڭارتۋدان ءوتتى. بۇدان بولەك، س-295 اسكەري- كولىك ۇشاقتارى، «Zlin»  وقۋ- جاتتىعۋ ۇشاقتارى، ە س-145، م ي-171 ش مەن م ي-35م كوپ نىسانالى سوققى بەرەتىن تىكۇشاقتارى بار. اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس تەحنيكاسى دا جاڭارتىلدى. اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ تەحنيكالىق جاعدايى دا جامان ەمەس. ولارعا «قازاقستان»، «ورال»، «سارى ارقا»، «ماڭعىستاۋ» سياقتى زىمىران- ارتيللەريالىق كورابلدەرى كەلىپ ءتۇستى. اتالعان كورابلدەر وزىمىزدە جاسالدى جانە قازىرگى زامانعى ارنايى تەحنيكالىق قۇرالدارمەن جابدىقتالدى. سوسىن «الاتاۋ» اتتى مينا- ترالدىق كورابلدى ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. ونىڭ كومەگىمەن تەڭىزدە مينالاردى ورناتىپ قانا قويماي، ميناعا قارسى شارالاردى دا اتقارۋعا بولادى. كورابلدە مينالىق قاۋىپپەن كۇرەسۋگە ارنالعان سۋاستى اپپاراتتاردىڭ ءۇش ءتۇرى بار. ونى «روبوتتار» دەپ اتايدى.

- بيىلدان باستاپ اسكەريلەردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا جاڭا زاڭ كۇشىنە ەندى. باس كەزىندە اتالعان جۇيە يپوتەكالىق باعىتتا ىسكە اسادى دەگەن اقپارات بولدى. وسى باستامانى ىسكە اسىرۋ مەحانيزمدەرى جايىندا كەڭىنەن ايتىپ بەرسەڭىز.

 - ءيا، 1 - قاڭتاردان باستاپ تۇرعىن- ءۇي قاتىناستارى تۋرالى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. نەگىزگى ماقسات - اسكەري قىزمەتتىڭ بەدەلىن، اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك- قۇقىقتىق مارتەبەسىن ارتتىرۋ. وعان سايكەس، اسكەري قىزمەت مەرزىمىنە قاراماستان، جەكەمەنشىك تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا بولادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى بويىنشا باسپاناسىز اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ دەربەس ارنايى شوتتارىنا اي سايىن تۇرعىن- ءۇي تولەمدەرى اۋدارىلادى. اسكەري قىزمەت ءوتىلى ەسكەرىلمەيدى. تولەم سوماسى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانىنا قاراي ەسەپتەلەدى.

 ال اسكەري قالاشىقتاردا تۇراتىن قىزمەتشىلەرگە 50 پروتسەنتتىك تۇرعىن- ءۇي تولەمى بەرىلەدى. سەبەبى گارنيزونداعى قىزمەتتىك باسپانا جەكەشەلەندىرۋگە جاتپايدى. 50 پروتسەنتتىك تولەم ارقىلى ءبىز ولاردىڭ شالعايداعى گارنيزونداردا وتكىزگەن ۋاقىتىن ماتەريالدىق تۇرعىدان وتەيمىز. ولار سول اقشاعا مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنا قاتىسا الادى.

زەينەتكە شىققان اسكەريلەردىڭ ماسەلەسى دە شەشىلدى. ەڭبەك ءوتىلى 20 جانە ودان دا كوپ جىلدى قۇرايتىن، جابىق جانە وقشاۋلانعان اسكەري قالاشىقتاردا تۇراتىندار 2020 -جىلى ءبىرجولعى وتەماقى الادى.

- بۇگىندە اسكەري بورىشتى وتەۋ ءۇشىن مەرزىمدى اسكەري قىزمەتكە، ءيا بولماسا، قىسقا مەرزىمدى دايىندىق كۋرستارىنا قاتىسۋ قاجەت. اسكەري قىزمەتتىڭ مەرزىمىنە قاتىستى قانداي دا ءبىر وزگەرىستەر بولا ما؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءبىر جىل ادامنىڭ اسكەري دايىندىعىن شىڭداۋعا جەتكىلىكتى مە؟

- قازىرگى زاڭناما بويىنشا مەرزىمدى اسكەري قىزمەت ءۇشىن 12 اي بەلگىلەنگەن. جاقىن ارادا قانداي دا ءبىر وزگەرىستەر جوسپاردا جوق. نەگىزى، بۇگىندە اسكەري ماماندىقتاردى قىسقا مەرزىمدە مەڭگەرۋ ءۇشىن بارلىق جاعداي جاسالعان. جاۋىنگەرلەر العان بىلىمدەرىنە قاراي اسكەري بولىمدەرگە جىبەرىلەدى جانە اسكەري دايىندىق دەڭگەيى بويىنشا لاۋازىمعا تاعايىندالادى. سوندىقتان ازاماتتىڭ اسكەري دايىندىعىن شىڭداۋعا ءبىر جىل دا جەتكىلىكتى.

- قازىرگى جاستاردىڭ پاتريوتيزمىن قالاي باعالار ەدىڭىز؟ اسكەري مىندەتتەن جالتاراتىندار كوپ پە؟

 - شىنى كەرەك، بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا پاتريوتيزم ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارعان ءجون. سەبەبى قوعامداعى وزگەرىستەر، ءسوز جوق، الدىمەن جاستارعا قاتتى اسەر ەتەدى. ارينە، وندايدا «رۋحاني جاڭعىرۋ» سياقتى قالقان بولماسا، عالامتور مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەلەتىن قاۋىپ- قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋ قيىن. قورعانىس مينيسترلىگى دە ءوز ىشىندە اسكەري- پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارىپ كەلەدى. ماسەلەن، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن قارۋلى كۇشتەردىڭ ۇلتتىق اسكەري- پاتريوتتىق ورتالىعى اشىلدى. بۇگىندە بارلىق وڭىرلەردە فيليالدارى بار.

«جاس سارباز» رەسپۋبليكالىق اسكەري- پاتريوتتىق قوزعالىسى قۇرىلدى. 2020 -جىلعا دەيىن «ۇلتجاندى جاس سارباز» اسكەري- پاتريوتتىق جۇمىسىن جەتىلدىرۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسى ازىرلەندى. سونىڭ ارقاسىندا اسكەري- پاتريوتتىق كلۋبتاردىڭ سانى 2828-گە دەيىن جەتتى، بارلىعىنا  73164 بالا قاتاسىپ ءجۇر. جىل سايىن وتكىزىلەتىن «ايبىن» اسكەري- پاتريوتتىق جيىنىن دا ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. سونىڭ اياسىندا بارلىق اسكەري- پاتريوتتىق كلۋبتار اۋداندىق، قالالىق، وبلىستىق ىرىكتەۋ تۋرلارىنا قاتىسادى. ءسويتىپ، ۇزدىك اسكەري- پاتريوتتىق كلۋبتار انىقتالادى. وتكەن جىلى اتالعان جيىن حالىقارالىق فورماتتا ۇيىمداستىرىلدى.

 «جاس ۇلان» رەسپۋبليكالىق ارميا اندەرى فەستيۆالىنىڭ ورنى ەرەكشە. بىلتىر فەستيۆالدىڭ ىرىكتەۋ كەزەڭدەرىنە ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىنەن 3 مىڭنان استام وقۋشى قاتىستى، ال استانا قالاسىندا وتكەن فەستيۆالدىڭ فينالىنا 356 جاس ورىنداۋشى قاتىستى. رەسپبۋليكا بويىنشا كادەت سىنىپتارى اشىلىپ جاتىر. جىل سايىن وقۋ ورىندارىندا ەرلىك ساباقتارى وتكىزىلەدى. سوڭعى ەكى جىلدا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتتىق- ناسيحاتتاۋ توبى ەلدىڭ بارلىق وڭىرلەرىن ارالاپ شىقتى. جالپى، بۇل جۇمىسپەن 120 مىڭنان استام اسكەرگە دەيىنگى جاستار، اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرى قامتىلدى.

مەن ويلايمىن، اتالعان شارالاردىڭ بارلىعى جاستاردىڭ پاتريوتيزمىن كۇشەيتىپ، اسكەردەن جالتاراتىنداردىڭ سانىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەردى.

- استانادا وتكەن اسكەري پارادتار كەزىندە ساپ تۇزەپ وتكەن ايەلدەردى دە كوردىك. وسى اسكەر قاتارىندا ايەلدەردىڭ سانى قانشا؟

- قارۋلى كۇشتەردىڭ قاتارىنا نازىك جاندىلار از ەمەس. رەسمي مالىمەتكە سايكەس، ءارتۇرلى اسكەري گارنيزونداردا 8 مىڭنان استام ايەل اسكەري قىزمەتتى اتقارىپ ءجۇر. 1 مىڭعا جۋىعى وفيتسەرلەر مەن ساربازدار بولسا، 7 مىڭنان استام سەرجانت كەلىسىمشارت بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ ىشىندە بارلاۋشى، دەسانتشى، ۇشقىش، تەڭىزشى، پاراشيۋتشى، بايلانىسشى قىزدار كوپ. كۇندە كامۋفلياج كيىپ جۇرەدى. ال پوليگون مەن وق اتۋ سياقتى شارالار - ولاردىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى.

- بيىلعى جاۋىنگەرلىك پارادتىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟ وندا دا كامۋفلياج كيگەن ارۋلارىمىزدى كورە الامىز با؟

 - وسى جولعى جاۋىنگەرلىك پارادتىڭ باستى ەرەكشەلىگى سول، قارۋلى كۇشتەر اسكەري قۇرالىمداردى زاڭسىز باسىپ الۋ كەزىندەگى وپەراتسيالاردى، ناقتى جاۋىنگەرلىك ءىس- قيمىلدارىن كورسەتەدى. سوسىن قازىرگى زامانعى قارۋ- جاراقتى، اسكەري تەحنيكانى، جاۋىنگەرلىك اۆياتسيانى قولدانا وتىرىپ، بارلاۋ بولىمشەلەرىنىڭ تاكتيكالىق ءىس- قيمىلدارىن تاماشالاۋعا بولادى. قازاقستان حالقى ارميامىزدىڭ، اسكەري تەحنيكامىزدىڭ كۇش- قۋاتىن ناقتى ءىس- قيمىل ارقىلى كورە الادى. پاراد اياسىندا ارنايى ماقساتتاعى بولىمشەلەر ءوز شەبەرلىگىن كورسەتەدى، مايداندىق، ارميالىق جانە اسكەري- كولىك اۆياتسياسى، س-295 جاڭا اسكەري- كولىك ۇشاقتارى جانە س ۋ-30س م كوپ نىسانالى جويعىشتارى جوعارى پيلوتاجدى ورىندايدى.

- وتان قورعاۋشىلار كۇنىنە وراي تىلەگىڭىزدى بىلدىرسەڭىز؟

- بۇل مەرەكە باتىرلىقتىڭ، تاباندىلىقتىڭ، پاتريوتيزمنىڭ، وتانعا قالتقىسىز قىزمەت ەتۋدىڭ نىشانى بولىپ تابىلادى. اسكەري قىزمەت - قاسيەتتى مىندەت، ءار ازاماتتىڭ قاستەرلى بورىشى، ەرلىك پەن جانقيارلىقتىڭ مەكتەبى. بارلىق قازاقستاندىقتاردى وتان قورعاۋشىلار كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن! وتباسىلارىڭىزعا اماندىق، دەندەرىڭىزگە ساۋلىق، مول باقىت جانە بەيبىت عۇمىر تىلەيمىز!

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت! بارلىق اسكەري قىزمەتشىلەردى وتان قورعاۋشىلار كۇنىمەن قۇتتىقتايمىز!

فوتو: liter.kz

اۆتور: ارمان اسقاروۆ