استاناداعى اسكەري تەحنيكا زاۋىتتارى قانداي ونىمدەر شىعارىپ وتىر
سونىمەن قاتار مەرەكەگە وراي ءار جىلدارى اسكەري نەمەسە جاۋىنگەرلىك پاراد ۇيىمداستىرىلادى. بيىل پاراد جامبىل وبلىسىنداعى «وتار» 40- اسكەري بازاسىنىڭ اۋماعىندا جاۋىنگەرلىك تارتىبىندە ءوتتى. وعان ءۇش مىڭنان استام سارباز، 300-دەن استام قارۋلانۋ ءارى اسكەري تەحنيكاسى، 30-عا جۋىق اۆياتسيا تەحنيكاسى قاتىستى.
وسى ورايدا «قازاقپارات اگەنتتىگى بۇگىندە ەلىمىزدىڭ قورعانىس سالاسىن اسكەري تەحنيكامەن جانە قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان استاناداعى ءۇش كاسىپورىننىڭ جۇمىسى جايىندا مالىمەتتەردى نازارعا ۇسىنۋدى ءجون كوردى.
وتاندىق وپتيكالىق قۇرىلعىلار اسكەريلەرگە ءتيىمدى
2013 -جىلى استانادا ت م د اۋماعىندا تەڭدەسى جوق «قازاقستان اسەلسان ينجينيرينگ» قازاق- تۇرىك بىرلەسكەن زاۋىتى اشىلدى. ەلەكتروندى- وپتيكالىق قۇرىلعىلار شىعاراتىن بۇل ءوندىرىستىڭ ونىمدەرى بۇگىندە جوعارى سۇرانىسقا يە. وندا قازىرگى كەزدە كوزدەۋىشتەر، مونوكۋليارلار، تۇندە كورۋ بينوكۋليارلارى؛ جىلۋبەينە كوزدەۋىشتەرى؛ بارلاۋ جانە راديوبايلانىس قۇرالدارى؛ جەر بەتىندەگى نىسانالارعا جارىق تۇسىرۋگە ارنالعان ىقشام لازەرلى كەشەندەرى؛ قاشىقتىقتان باسقارىلاتىن اسكەري مودۋلدەرى؛ ينفراقىزىل لينزالار جانە ەلەكتروندى پلاتالار وندىرىلەدى.
بەلگىلى بولعانداي، بۇل قۇرىلعىلاردى بۇگىندە قازاقستان اسكەريلەرى پايدالانىپ ءجۇر. تۇندە كورۋ قۇرالدارى ساربازدار ءۇشىن وتە قاجەت. قازىرگى كەزدە زاۋىتتاعى جۇيەلىك ونىمدەر جاۋىنگەرلىك پاراد اياسىنداعى كورمەگە جىبەرىلگەن. بەس جىلدىڭ ىشىندە ءوندىرىس ونىمدەرىنىڭ ساپالىق قاسيەتتەرىن جوعارى دەڭگەيدە دالەلدەي الدى. ماسەلەن، 2017 -جىلى تۇركياعا جىلۋبەينەلىك دۇربىلەر ەكسپورتتالعان، سونىمەن قاتار وزبەكستانعا تۇندە كورۋ قۇرىلعىلارى ساتىلدى.
«بىزدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن مامانداردىڭ كوبىسى «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ءبىلىم العان بىلىكتى ماماندار. ءوزىم وسى زاۋىت جۇمىسىنا قاجەتتى ماماندىق بويىنشا ۇلى بريتانيادان وقىپ كەلدىم. جالپى، وسىندا 100-گە جۋىق مامان قىزمەت ەتۋدە. دەگەنمەن بىزدەگى پروتسەستەردىڭ كوبىسى اۆتوماتتاندىرىلعان. بۇل قۇرىلعىلاردى شەتەلدەن ساتىپ الۋ قىمباتقا تۇسەتىنى بەلگىلى. ال ءبىزدىڭ زاۋىتتا وندىرىلگەن قۇرىلعىلاردى ءبىزدىڭ اسكەريلەر ءۇشىن ءوزىمىز جوندەپ بەرەمىز. سايكەسىنشە، بۇل قىزمەتتەرىمىز قازاقستاننىڭ قورعانىس سالاسىنا ءتيىمدى»، - دەدى زاۋىتتاعى ءوندىرىس ينجەنەرى ايگەرىم سارسەمبايەۆا.
زاۋىتتا وندىرىلگەن قۇرىلعىلار كۇندەلىكتى تەستىلەۋدەن وتكىزىلەدى. وسى ورايدا ولاردى تەربەلىسكە، ىستىق پەن سۋىققا توزىمدىلىگى، سۋ استىندا ىلعال وتكىزبەۋ قاسيەتتەرىنە ەگجەي- تەگجەيلى تەكسەرىلەدى. ىستىققا توزىمدىلىك سىناعى كەزىندە قۇرىلعى 9 ساعات بويى تەستىلەۋمەن قامتىلادى.
زاۋىتتاعى وپتيكا ءبولىمىنىڭ اعا ينجەنەرى وسمان اتابەك ۇلى وندىرىلەتىن بىرەگەي قۇرىلعىلاردى تانىستىردى. «بۇل وپتيكانىڭ شيكىزاتىن ساتىپ الىپ، ءوزىمىز لينزا ءوندىرىپ، ونى ەكى جاعىنان قاپتايمىز. ماسەلەن، ءبىر لينزانىڭ باعاسى شامامەن 250 ا ق ش دوللار سوماسىندا بولسا، كەيىننەن ونى تولىقتاي وڭدەپ شىعارعاننان سوڭ، ونىڭ باعاسى 1300 دوللارعا دەيىن جەتەدى. ەڭ ماڭىزدىسى، بۇگىندە تولىقتاي وڭدەۋدەن وتكەن دايىن ءونىمدى ەمىن- ەركىن ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى جوق. بۇل وتە قۇپيا اقپارات. ءبىر لينزانى جاساۋعا شامامەن 12-13 ساعات ۋاقىت كەرەك. قازىرگى كەزدە بىزدەگى دايىن ونىمدەرگە رەسەيدەن، قىتايدان جانە تۇركيادان سۇرانىس بار»، - دەدى و. اتابەك ۇلى.
قازاقستاننىڭ بروندى تەحنيكاسى سىناقتان ءوتتى
«قازاقستان پاراماۋنت ينجينيرينگ» ج ش س - ورتالىق ازياداعى زاماناۋي بروندى دوڭگەلەكتى ماشينا شىعاراتىن ەڭ ءىرى كاسىپورىن. كاسىپورىن بروندى تەحنيكانىڭ تومەندەگى تۇرلەرىن شىعارادى:
- 4x4 دوڭگەلەكتى فورمۋلاسىنداعى «ارلان» ب د م؛
- 6x6 سونداي- اق 8x8 دوڭگەلەكتى فورمۋلاسىنداعى «بارىس» ب ت ر- لەر.
كاسىپورىن كۇشەيتىلگەن ميناعا قارسى MRAP ۇلگىسىندەگى بروندى ماشينالار شىعارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن يننوۆاتسيالىق تەحنولوگياعا يە. زاۋىت اۋماعى 13500 شارشى مەتردى قۇرايدى. كاسىپورىننىڭ جوعارى تەحنولوگيالى قوندىرعىلارى جۇمىستىڭ تولىق سيكلىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. زاۋىتتىڭ ءوندىرۋ كۇشى - جىلىنا 120 ماشينا. بۇگىندە كاسىپورىندا جۇمىس ىستەيتىن 160 ادامنىڭ تەك ۇشەۋى عانا شەتەلدىكتەر.
«قازاقستان پاراماۋنت ينجينيرينگ» باسشىسى ەربول ءسالىموۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇگىندە زاۋىتتا وندىرىلگەن تەحنيكانى قازاقستان ارمياسى، كۇش قۇرىلىمدار الىپ جاتىر.
«قازىرگى كەزدە شەتەلدىك اسكەريلەر دە ءبىزدىڭ ونىمدەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتىر. اسىرەسە، تاياۋ شىعىس پەن وڭتۇستىك- شىعىس ازيا ەلدەرىنەن سۇرانىستار بولىپ جاتىر. الايدا ءبىزدىڭ زاۋىتتىڭ ىسكە قوسىلعانىنا كوپ ۋاقىت وتە قويعان جوق. ال الەمدەگى ءىرى وندىرىستەردىڭ 80-100 جىلدىق تاريحى بار. بىزدەگى سەكىلدى تەحنيكانى وندىرەتىن شامامەن 5-6 ەل عانا بار. ماشينالارىمىزدى الۋعا نيەتتى شەتەلدىكتەر ءبىرىنشى كەزەكتە: «وزدەرىڭنىڭ ارميالارىڭا قانشا ماشينا جاسادىڭىزدار؟» دەپ سۇرايدى. بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ دە قولداۋى كەرەك، سەبەبى ءبىزدىڭ تەحنيكانى جارنامالاۋعا كومەك جاساسا دەگەن ءوتىنىش بار. ءبىزدىڭ زاۋىتتىڭ ىسكە قوسىلعانىنا نەبارى 2,5 جىل عانا وتكەنىن ايتقانىمىزدا، وسى ساپالى تەحنيكانى قازاقستاندا ءوندىرىپ جاتقانىمىزعا ەشكىم سەنبەيدى. سوندىقتان سوڭعى جىلدارى ءبىز قوعامعا بۇل تەحنيكانى ءوزىمىز شىعارىپ جاتقانىمىزدى دالەلدەۋمەن كەلەمىز. زاۋىتتا ءاربىر جابدىقتى ءوزىمىز جاسايمىز جانە وسىنى وتە ماڭىزدى دەپ سانايمىن»، - دەدى ەربول ءسالىموۆ.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، قازىرگى كەزدە قورعانىس مينيسترلىگى ءوندىرىلىپ جاتقان ماشينالارعا كوڭىلى تولىپ وتىر. 7 - مامىرداعى پاراد كەزىندە زاۋىتتىڭ بارشا تەحنيكاسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن تاماشالاۋعا بولادى.
«الداعى 2 جىلدا اۋقىمدى ەكسپورتقا شىعۋدى جوسپارلاۋدامىز. بۇگىندە ءبىرقاتار تاياۋ شىعىس ەلدەرىمەن ۋاعدالاستىقتار بار. ەكسپورتقا باعىتتالاتىن نەگىزگى ماشينا - «بارىس» 6x6. بۇل تەحنيكا اتالعان وڭىردە سۇرانىسقا يە»، - دەدى ءوندىرىس باسشىسى.
ايتا كەتەيىك، 8x8 دوڭگەلەكتى فورمۋلاسىنداعى «بارىس» ب ت ر- لەرى 2016 -جىلعى KADEX- تەن كەيىن اۋقىمدى سىناقپەن قامتىلدى. قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ەسكەرتپەلەرىنەن كەيىن ماشينا جەتىلدىرىلىپ، بيىل اسكەري تەحنيكا قىس مەزگىلىندەگى ەكسترەمالدى تابيعي- كليماتتىق سىناقتاردان ءساتتى ءوتتى. الداعى ۋاقىتتا ەندى جازعى سىناقتار ۇيىمداستىرىلادى.
«الداعى جىلى 8x8 دوڭگەلەكتى فورمۋلاسىنداعى ماشينالاردىڭ ءبىرىنشى پارتياسىن قورعانىس مينيسترلىگىنە جاۋىنگەرلىك سىنىقتار ءۇشىن تاپسىرۋدى جوسپارعا ەنگىزدىك»، - دەپ ناقتىلادى ەربول ءسالىموۆ.
زاۋىتتىڭ الداعى ماقساتى كونسترۋكتورلىق بيۋرونى دامىتۋعا ارنالىپ وتىر. باستاپقىدا تەحنولوگيا وڭتۇستىك افريكالىق«Paramount Group» كومپانياسىنان الىندى. ەندىگى كەزەكتە كاسىپورىن باسشىلىعى جەكە كونسترۋكتورلىق مەكتەبىن دامىتپاق.
«قازىرگى كەزدە قۇرىلعان بيۋرودا «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ءبىلىم العان جاس ماماندار قىزمەت ەتۋدە. وسى كونسترۋتورلىق بيۋرونى جەتىلدىرۋ ارقىلى بىزدە جاڭا ماشينالار مەن تەحنولوگيالار بولادى دەپ ايتا الامىز»، - دەدى ول.
قازاقستاندا جاۋىنگەرلىك جاڭا تىكۇشاق پايدا بولا ما؟
«ەۋروكوپتەر قازاقستان ينجينيرينگ» زاۋىتىن «قازاقستان ينجينيرينگ» ۇلتتىق كومپانياسى» ا ق مەن «ەۋروكوپتەر» فرانسۋز كاسىپورنى بىرلەسىپ قۇرعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن 2010 -جىلدىڭ 27 - قازانىندا فرانسيادا بىرلەسكەن كومپانيا قۇرۋ تۋرالى ەكىجاقتى كەلىسىمگە قول قويىلدى.
«4 جىلدا ءبىز 26 تىكۇشاقتى (ە س145) قۇراستىرىپ شىعاردىق. سونىڭ ىشىندە 18- ءى توتەنشە جاعدايلار ۆەدومستۆوسىنا، ال 8- ءى قورعانىس مينيسترلىگىنە پايدالانۋعا بەرىلدى. نەگىزى، ءبىزدىڭ زاۋىت ءۇش مودەلگە ارنالعان، ياعني ЕС145, ЕС130, AS 350 تىكۇشاقتارى بار. بولاشاقتا قارۋ- جاراقپەن جاراقتالاتىن (Н 145M) تىكۇشاقتارعا تاپسىرىس بولادى دەگەن ويدامىز»، - دەدى زاۋىتتىڭ تەحنيكالىق ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى رۋسلانبەك يسەتوۆ.
اتاپ ايتقاندا، وسى زاۋىتتان شىققان تىكۇشاقتار قورعانىس سالاسىندا اسكەريلەردى تاسىمالداۋ جۇمىستارىنا جۇمىلدىرىلادى. ال توتەنشە جاعدايلار سالاسىنداعى تىكۇشاقتار مەديتسينا، اپاتتىق- قۇتقارۋ، ءورت ءسوندىرۋ شارالارىنا ارنالعان.
«قازىرگى كەزدە وسى انگاردا تىكۇشاقتاردى قۇراستىرۋ مەن كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. بۇگىندە 2011-2014 -جىلدار ارالىعىندا جيناقتالعان تەحنيكالاردىڭ بارلىعىن كۇردەلى جوندەۋمەن قامتۋدامىز. شتاتتاعى 40-جۋىق ادام بولسا، ونىڭ ىشىندە 10 مامان وسى وندىرىستىك بولىمدە»، - دەدى ر. يسەتوۆ.
توتەنشە جاعدايلار مەن قورعانىس سالالارىندا كەڭىنەن پايدالانىلىپ جۇرگەن EC145 تىكۇشاعىنىڭ تەحنيكالىق سيپاتتاماسى:
جولاۋشىلار سانى - 1+9؛
تىكۇشاق كوتەرەتىن جوعارى ماسسا - 3585 كەلى؛
سىرتقى ىلمەكە تاعىلاتىن جۇك سالماعى - 1500 كەلى؛
وتىن باگىنىڭ سىيىمدىلىعى - 694 كەلى؛
قوزعالتقىشى - 2 تۋربوۆالدى Turbomeca Arreil 1E2؛
جىلدامدىعى - 278 ك م/ساع؛
ستاندارتتى وتىن باگىمەن ۇشۋ قاشىقتىعى - 651 شاقىرىم؛
باعىندىرا الاتىن ەڭ جوعارى بيىكتىگى - 5485 مەتر.
اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ