قازاقستاننىڭ تەڭىزدەگى اسكەرىنىڭ بۇگىنگى كۇش- قۋاتى قانداي
تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقان العاشقى جىلدارى ق ر پرەزيدەنتى- ق ر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جوعارعى باس قولباسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلعان اسكەرلەردىڭ ءبىرى اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى. بيىل 17 - تامىزدا اتالمىش اسكەردىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىل تولادى.
«قازاقپارات» ح ا ا تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن ق ر ق ك اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى اسكەري- تەڭىز بازاسى كومانديرىنىڭ ورىنباسارى- اقتاۋ گارنيزونى باستىعىنىڭ ورىنباسارى مايور ارمان بەكتۇرعانوۆ تەڭىزدەگى كۇشتەردىڭ ماڭىزى مەن ەرەكشەلىگى، بۇگىنگى كۇش- قۋاتى جونىندە ايتىپ بەردى.
- ارمان قۋاندىق ۇلى، الدىمەن، ءسىزدى جانە ءسىزدىڭ ۇجىمىڭىزدى وتان قورعاۋشى كۇنىمەن قۇتتىقتاۋعا رۇقسات ەتىڭىز. اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى قازاق ەلىنىڭ ەگەمەندىگىمەن بىرگە قۇرىلعان اسكەر. وسى كۇنگە دەيىنگى جاراقتانۋ، دامۋ كەزەڭدەرىن ايتىپ بەرسەڭىز.
- ءيا، قازاقستاندا قۇرلىق اسكەرلەرى مەن اۋە قورعانىسى كۇشتەرى كەڭەس وداعى كەزەڭىندە دە بولعان. قازاقستان اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى 1993 -جىلدىڭ 2 - ساۋىرىندە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قۇرىلىپ، قورعانىس مينيسترلىگى ورتالىق اپپاراتى جانىنان ارنايى بولىمشە اشىلدى. كەيىننەن اقتاۋدا اسكەري- تەڭىز بازاسى جاساقتالدى. 1999 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇ ق ك شەكارا قىزمەتى تەڭىز بولىمىنە قوسىلدى. ال 2003 -جىلدىڭ 7 - مامىرىندا مەملەكەت باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قۇرىلىمىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىعىنا سايكەس، اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى ق ر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جەكە ءتۇرى رەتىندە قالىپتاستى. ەلباسىمىز 2010 -جىلى اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ قولباسشىسىنا جاۋىنگەرلىك تۋدى تابىستادى.
-تەڭىزدەگى اسكەردىڭ جالپى مىندەتى قانداي جانە قانداي دا ءبىر جەكە تاپسىرمالاردى ورىنداي ما؟
- اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى كاسپيي تەڭىزىنىڭ قازاقستاندىق سەكتورىندا مەملەكەتتىك شەكارانى، پورتتىق ايماقتى، سۋلى اۋدانداردى قورعاۋدى جانە كۇزەتۋدى جۇزەگە اسىرادى. مىندەتتەرىنە: سۋاستى- ديۆەرسياعا قارسى قورعانىس جۇرگىزۋ؛ قۇرلىقتاعى اسكەرلەردىڭ قيمىلىن تەڭىزدەن قامتاماسىز ەتۋ؛ تەڭىز دەسانتىن تۇسىرۋگە جاعداي جاساۋ؛ اسكەرلەر مەن ماتەريالدىق قۇرالداردى تاسىمالداۋ؛ تەڭىز مينالارىن ورنالاستىرۋ؛ حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە سايكەس بىرلەسە قورعانۋ تاپسىرمالارىن كاسپي جاعالاۋى مەملەكەتتەرىنىڭ اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىمەن بىرگە ورىنداۋ؛ مۇناي قۇيىلعان جانە باسقا دا ازاماتتىق كەمەلەردى شىعارىپ سالۋ؛ تەڭىزدە ءجۇرۋ قاۋىپسىزدىگىن ناۆيگاتسيالىق- گيدروگرافيالىق قامتاماسىز ەتۋ؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنا تابيعاتتى قورعاۋ جانە باقىلاۋ مىندەتتەرىن ورىنداۋ، سونداي- اق تەڭىزدەگى اپات نەمەسە ەكولوگيالىق اپاتتىڭ زاردابىن جويۋ بارىسىندا كومەك كورسەتۋ جاتادى. نەگىزگى مىندەتىمىز وسى. ەگەر باسشىلىقتان قانداي دا ءبىر تاپسىرما بولسا، ارينە، ورىندايمىز.
- ق ر ق ك اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ بازاسى اقتاۋ قالاسىندا ورنالاسقان. ونىڭ قۇرامى قانداي جانە قانشا سارباز بار؟
- ءيا، نەگىزى اسكەري بازامىز اقتاۋ قالاسىندا. ونىڭ قۇرامىندا ارتەكتى كەمەلەر، ديۆيزيون، جاس مامانداردى دايىندايتىن تەڭىز- وقۋ ورتالىعى، گيدروگرافيالىق قىزمەت جانە قامتاماسىز ەتۋ باتالونى كىرەدى. شامامەن، 3 مىڭعا جۋىق سارباز بار.
- اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ قارۋ- جاراقپەن قامتىلۋى تۋرالى ايتقاندا بىردەن كەمەلەر ويعا كەلەدى. قولدانىستا قانداي كەمەلەر بار؟ جانە ولاردىڭ اراسىندا مۇمكىندىگى جوعارى، قۋاتتى، زامانعا ساي جاراقتالعاندارى بار ما؟
- اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ قاتارىندا «قازاقستان» زىمىراندى ارتيللەريالىق كەمەسى، «ورال» زىمىراندى ارتيللەريالىق كەمەسى، «سارى ارقا» زىمىراندى ارتيللەريالىق كەمەسى، «ماڭعىستاۋ» زىمىراندى ارتيللەريالىق كەمەسى، «الاتاۋ» مينو ترالدىق كەمەسى، «جايىق» گيدروگرافيالىق كەمەسى، «وجەت» وقۋ كەمەسى بار. قازىر سوڭعى ۋاقىتتا ورالداعى «زەنيت» زاۋىتىنان جاسالىنعان كەمەلەر الىنۋدا. سەبەبى، كەڭەس وداعىندا بۇل زاۋىت اسكەري- تەڭىز باعىتىنداعى ونىمدەردى شىعارۋمەن اينالىسقان ەدى. سونداي- اق كاسپي تەڭىزىنە شىعاتىن جولى بار. بولاشاقتا ارنايى تەحنيكالار، ياعني، تەڭىز كاتەرلەرى مەن اسكەري كەمەلەرى تاعى دا الىنادى.
ال بىرەگەي جاراقتالعان، زاماناۋي كەمەلەرگە توقتالار بولسام، رەسەيدە جاسالىپ، بالتىق جانە كاسپي تەڭىزىندە سىناقتان وتكىزىلگەن «الاتاۋ» مينا- تارتقىش كورابلى بار. ول تايىز جانە تەرەڭ سۋدا دا جۇزە بەرەدى. تەڭىزدىڭ استى مەن ۇستىندەگى مينانى انىقتاۋعا قاۋقارلى. بۇل ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرىندەگى مۇنداي ۇلگىدەگى جالعىز ءارى العاشقى كەمە. سول سەبەپتى ەكيپاج مۇشەلەرى دە قايتا دايىندىقتان وتكەن، سۋ كولىگىنىڭ تەحنيكالىق سيپاتتاماسىمەن تانىسقان.
سونداي- اق، «ماڭعىستاۋ» زىمىران- ارتيللەريالىق كورابلىن ايتىپ وتۋگە بولادى. اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك ايماقتارىندا جاۋىنگەرلىك تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا ارنالعان. ەرەكشەلىگى، قارۋ- جاراق جاڭارتىلىپ، سۋاستى ديۆەرسيالىق قاۋىپ- قاتەرلەردى، جاۋىنگەرلىك جۇزۋشىلەردى انىقتاۋعا جانە ولارمەن كۇرەسۋگە ارنالعان قۇرالدار ورناتىلعان. سونىمەن قاتار، ەكيپاجدىڭ تۇرۋ جاعدايىن جاقسارتۋ بويىنشا كەمەدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن اسكەري تەڭىزشىلەردىڭ ۇسىنىستارى ەسكەرىلدى.
- تەڭىزدەگى اسكەرگە تۇسكەن ساربازدارعا نە ۇيرەتەسىزدەر؟
- ءار كەمەدە 28-30 اسكەري قىزمەتشى جۇمىس جاسايدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن تەك وفيتسەر ماماندارى دايارلانسا، قازىرگى كەزدە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى دايىندىقتار دا ەنگىزىلگەن، ياعني وفيتسەرلەر اكادەميالىق ءبىلىم الىپ، بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرەتىن مۇمكىندىككە يە. وقىتۋ باعىتى ۇلعايدى. ەگەر بۇرىن تەك، رەسەي فەدەراتسياسىنا اسكەري ماماندار دايارلانسا، قازىر گەرمانيادان، تۇركيادان، ازەربايجاننان، وڭتۇستىك كورەيا، قىتايدان ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن جاس وفيتسەرلەر كەلەدى. وفيتسەرلەرمەن ومىرشەڭدىك ءۇشىن «ويماشا» پوليگونىندا، ياحتا كلۋبتا جانە وقۋ- جاتتىقتىرۋ ستانسيالارىندا تەوريالىق جانە پراكتيكالىق ساباقتار وتكىزىلدى.
- سىزدەردە ساربازداردى ىرىكتەۋ تالابى قاتاڭ شىعار؟ ارالارىندا تەڭىزدەن قورقاتىندار بولادى ما؟
- اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنە ىرىكتەۋدى ارنايى مەديتسينالىق كوميسسيا جۇرگىزەدى جانە پسيحولوگيالىق زەرتتەۋ وتكىزەمىز. سودان كەيىن اسكەري قىزمەتشىلەر دەنە دايارلىعىن، اسكەري- تەڭىز ءىسىن ءبىلۋ بويىنشا سىناق تاپسىرادى. سونىڭ قورىتىندىسى ناتيجەسىندە قىزمەتكە الىنادى. كەمەمەن تەڭىزگە العاش شىققان ۋاقىتتا قاتتى تولقىن بولعان كەزدە اسكەري قىزمەتشىلەر اراسىندا «تەڭىز» بولادى. ونى جەڭۋ جولى، تەك سول ۋاقىتتا شىداۋ. ودان شىداپ وتكەن ساربازدار كەلەسى جولى اۋىرمايدى.
- تەڭىزگە شىعاتىن كۇندەر ءجيى بولادى ما، الدە جۇمىس ۋاقىتتارىڭىز ادەتتە قۇرلىقتا وتە مە؟
- العاشقى قالىپتاستىرۋ جىلدارىندا اسكەري تەڭىزشىلەر تەڭىزدە جىلىنا 10-20 تاۋلىك بولسا، قازىر ولار 150-160 تاۋلىك بولادى. ءجيى بولامىز دەپ ايتا الامىن. ءار 15 كۇنگە ءبىر كەمە. جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىكتە ءبىر كەمە تۇرادى. ول تەڭىزدەن شىقپايدى. سونىمەن بىرگە، وقۋ- جاتتىعۋ وتكىزىلەدى.
- وزگە ەلدەرمەن تاجىريبە الماسۋ قالاي وتەدى؟
- رەسەيمەن، قىتايمەن ءجيى تاجىريبە الماسىپ تۇرامىز. ءبىزدىڭ اسكەريلەر رەسەيدىڭ سانكت- پەتەربۋرگ قالاسىنداعى ر ف اسكەري- تەڭىز فلوتى اسكەري وقۋ- عىلىمي ورتالىعى شەتەلدىك اسكەري قىزمەتشىلەردى دايىنداۋ ورتالىعىنىڭ بازاسىندا تەوريالىق دايىندىقتان وتەدى. سونداي- اق، كەمەلەر نيەۆا وزەنى مەن بالتىق تەڭىزىنىڭ فين شىعاناعىندا تاجىريبەدەن وتەدى.
- قازاقستاننىڭ اسكەري- تەڭىز كۇشتەرى ماقتانا الاتىن جەتىستىكتەردى اتاساڭىز.
- سۋ ءۇستى كەمەلەرى ەكيپاجى مەن تەڭىزدەگى جاياۋ اسكەر بولىمشەلەرىنىڭ اراسىنداعى تەڭىز جانە دالا داعدىلارى بويىنشا «كاسپي» حالىقارالىق بايقاۋىنا جىل سايىن قاتىسامىز. وعان رەسەي، ازەربايجان، يران مەملەكەتتەرى قاتىسادى. ءبىزدىڭ اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىمىز 1- ءشى جانە 2- ورىن الىپ كەلەدى.
بيىل «سارى ارقا» زىمىراندى- ارتيللەريالىق كەمەمىز ازەربايجاندا وتەتىن «تەڭىز كۋبوگى-2018» اتتى بايقاۋعا قاتىسادى. سوعان دايىندالىپ جاتىرمىز.
ايتا كەتەرلىگى، ۇستىمىزدەگى جىلى 17 - تامىزدا اسكەري- تەڭىز كۇشتەرىنىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىل تولادى. سونى جوعارى كولەمدە اتاپ وتپەك جوسپارىمىز بار. قازىر دايىندىق ۇستىندەمىز.
- سۇحباتتاسقانىڭىزعا راحمەت!
اۆتور: ايگەرىم اشىقبايەۆا