جىلقى سانىن ءۇش مىڭعا جەتكىزگەن كاسىپكەر
«جامبىل» شارۋا قوجالىعىنا قاراستى 1,5 مىڭ جىلقى - قازاقتىڭ ەت- ءسۇت ءونىمى باعىتىنداعى تۇقىم. شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى - بولات اتكەيەۆ. جول تالعامايتىن 4-5 كولىكپەن جولعا شىقتىق.
«مەن جىلقى باعۋمەن اينالىسقالى بەرى 40 جىلعا تاياۋ ۋاقىت بولدى. 21 جاسىمدا اكە- شەشەم قولعانات بول دەپ جەزدەم قۇبايدوللانىڭ قولىنا تاپسىردى. سودان بەرى جىلقى باعۋدىڭ قىر- سىرىن، جايىلىمدى ساقتاۋ، 4 مەزگىلدەگى جايىلىمدى ءبولۋ، ىرەتتەۋ - بارلىعىن مەڭگەردىم دەسەم بولادى. قازىر قولىمدا، قۇدايعا شۇكىر، 1700-گە تارتا جىلقى بار» - دەيدى بولات اتكەيەۆ چاپايەۆكا كەنتىندە سالدىرعان ءوزىنىڭ «قۇلاگەر» كافەسىندە تاڭعى اس ءىشىپ وتىرىپ.
جىلقى جايىلىمىنا جەتكەنشە ءالى 50-60 شاقىرىم دالا جولى بار، ءبىز تاعى دا العا قاراي جىلجىدىق.
قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسى كوز سۇرىندىرەر بۇدىر جوق، شەتسىز- شەكسىز مۇحيت ۇستىندە كەلە جاتقاندايسىڭ. كەرىلىپ جاتقان كەڭ دالا ەركىن كوسىلىپ، بوستاندىقتىڭ سيمۆولىنداي بولعان جىلقى ءۇشىن عانا جاراتىلعان سەكىلدى. ماڭ دالادا ماڭىپ، ەركىن سامعاۋ ءۇشىن جىلقىعا وسىنداي دالا كەرەك شىعار، بالكىم.
ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا قازاقستاننىڭ بەتكە ۇستار جىلقىتانۋشىلارى - كەشە عانا 80 جاسىن اتاپ وتكەن سەرىكباي رزابايەۆ، «قازاق تۇلپارى» ج ش س- ءنىڭ ديرەكتورى ءنابيوللا كيكەبايەۆ، قىتايدا قازاق جىلقىسىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىم، جىلقى تانۋشى، «تارىم» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى گىمىڭگۇل مۇقانتاي قىزى، قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، جىلقى تانۋشى عالىم قايرات يسحان، ق ر ا ش م «مال شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا عىلىمي يننوۆاتسيالىق ورتالىعى» ج ش س باس ديرەكتورى ءالجان ءشامشىدىن، اقتوبە وبلىسىنان «جانسايا» ش ق ديرەكتورى الىبەك بازارعاليەۆ جانە بولات اتكەيەۆتىڭ جيەنى ءارى كورشى «ەرنۇر- ج» شارۋا قوجالىعىنىڭ ديرەكتورى جانقابىل ساتپايەۆ، جاڭگىر حان اتىنداعى اتۋ دوتسەنتى ءاليا بولات قىزى بار.
«جامبىل» ش ق- نىڭ قورا- جايىنا جەتكەن كەزدە الدىمىزدان نيۆا كولىگىمەن شىعىپ، ەكى جىلقىشى قارسى الدى. مەن جانقابىل ساتپايەۆتىڭ كولىگىندە ەدىم، ول: «قازىر جىلقىنى ماشينامەن قاراۋىلدايتىن بولدىق. جىلقىشىلار ءۇشىن وسىدان قولايلى كولىك بولماي تۇر. ءارى جەر دە جازىق، ماشينانىڭ جۇرگەنىنە ىڭعايلى» - دەدى.
جىلقىلار كادىمگى تارپاڭ بوپ كەتكەن. ماشينامەن عانا ارالاۋعا مۇمكىندىك بار. كولىكتەن تۇسە قالساڭىز جان- جاققا بىتىراي قاشادى.
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بۇل قوستا تەك كوشىم جىلقىسى عانا وسىرىلەدى.
«قازىر جىلقىنى سۇرىپتاپ، سورتتاپ، ەليتالىق تۇقىمدى شىعاردىق. تاۋارلىق دەڭگەيدە عانا ساتىپ وتىرمىز. 15-16 ادامعا جۇمىس بەرىپ، وتباسىن اسىراۋعا جاردەمىمىز ءتيىپ وتىر. جىلقىنى ءوڭ- تۇسىمەن سۇرىپتادىق. ياعني جيرەنىن ءبىر بولەك، قۇلاسىن، كۇرەڭىن، تورىسىن، قاراسىن ءبىر بولەك دەگەندەي. بۇل - جىلقىنىڭ تۇقىم رەتىندە دامۋىنا ەرەكشە ىقپال جاسايدى» - دەيدى وسى شارۋا قوجالىعىنىڭ زووتەحنيگى سامات.
ءبىز جىلقى وتارىنىڭ ورتاسىنا كەلىپ توقتاعاندا جان- جاقتا ءۇيىر- ۇيىرىمەن جۇرگەن جانۋارلار ۇدىرەيىسە قارادى. قىتايدان كەلگەن عالىم شارۋاشىلىق باسشىسىنا ءوز تاجىريبەسىن ايتىپ، وي ءبولىسىپ جاتتى.
«قازىر قىتايدا جىلقىنىڭ بارلىق ءونىمىن پايدالانۋ قولعا الىندى. بۋاز بيەنىڭ نەسەبىنەن باستاپ، قۇلىنداعاننان كەيىن شۋىنىڭ ءوزىن پايداعا اسىرىپ جاتىر. سىزدەردە وسىنشا كوپ جىلقى بولا تۇرىپ، ونىڭ ەتى مەن ءسۇتىن عانا يگەرەدى ەكەنسىزدەر. تۇياعى، تەرىسى، سۇيەگى مۇلدە پايداعا اسپايدى ەكەن. وسىدان- اق قانشاما بايلىق دالاعا كەتىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. دەگەنمەن، قىتاي ءۇشىن قازاقستان ءارقاشان جىلقى شارۋاشىلىعىنىڭ وتانى بولىپ قالا بەرەدى» - دەيدى گىمىڭگۇل مۇقانتاي قىزى.
«ق ر ەت جانە ءسۇت ءونىمى باعىتىنداعى جەرگىلىكتى جىلقى تۇقىمدارىنىڭ رەسپۋبليكالىق پالاتاسىنىڭ» قۇرامىنداعى بۇل شارۋا قوجالىعىنىڭ عىلىمي جەتەكشىسى - التاي زەينۋللين. وسى سالادا ايتارلىقتاي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان التاي زەينۋللين باتىس وڭىردەگى جىلقى شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىنداردىڭ بارلىعىنا تانىس.
بولات اتكەيەۆتىڭ جىلقىسى قىسى- جازى تەبىندە، قازىرگى كەزدە بيەلەر قۇلىنداپ، بويلاقتاردى ءبولۋ جۇمىستارى ءجۇرىلىپ جاتىر.
«قازىرگى كەزدە مەملەكەتتەن جىلقى وسىرگەنىمىز ءۇشىن بەرىلەتىن ەشقانداي كومەك جوق. 49 جىلعا جەردى جالعا الىپ، ءوز شارۋاشىلىعىمىزدى دامىتىپ وتىرمىز. عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا كوشىم جىلقىسى سەمەي وڭىرىنەن باسقا بارلىق جەردە وسىرۋگە بولادى ەكەن. قازىر كوشىم تۇقىمىن كوكپارعا الىپ جاتىر. بويى بيىك، وسى ۇلتتىق سپورتىمىزعا بەيىمدەسە تەز ۇيرەنەدى» - دەيدى سامات.
ءيا، ق ر ا ش م «مال شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا عىلىمي يننوۆاتسيالىق ورتالىعى» ج ش س باس ديرەكتورى ءالجان ءشامشىدىننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سوڭعى 25 جىلدان بەرى مەملەكەتتەن ءبىر تيىن سۋبسيديا الماي، ءوز كۇشتەرىمەن دامىپ كەلە جاتقان سالا وسى جىلقى شارۋاشىلىعى ەكەن. بۇل ماسەلە ورالدا وتكەن قازاق جىلقىسىنا قاتىستى حالىقارالىق كونفەرەنسيادا دا قارالدى.
«1997 -جىلى ەلدىڭ ءبارى جاپپاي جەكەشەلەندىرۋگە بەت العان ساتتە جيەنىمنىڭ ەسىمىمەن «جامبىل» دەگەن شارۋا قوجالىعىن قۇردىق. قۇبايدوللا جەزدەم ەكەۋمىزگە ۇكىمەتتەن 1 تراكتور عانا ءتيدى. سوعان قاراماستان اتا كاسىبىمىز جىلقىدان قول ۇزبەي، 20 جىلدىڭ ىشىندە جىلقى باسىن 3 مىڭعا جەتكىزدىك. قازىرگى كەزدە مەملەكەتتەن ءبىر تيىن سۋبسيديا الماي- اق جىلقى ءوسىرىپ وتىرعان شارۋاشىلىقتار كوپ. قۇبايدوللا جەزدەمنىڭ بالالارى جامبىل مەن جانقابىلدى جەكە شىعارىپ، قازىر ول ەكەۋى دە ەكى ۇلكەن شارۋا قوجالىعىن ۇستاپ وتىر. كوشىم جىلقىسى كوكپارعا كەلەدى، ءبىراق ازىرگە ءوز باسىم كوكپارشىلارعا بەرە قويعان جوقپىن. تۇقىم رەتىندە ءالى دە جەتىلدىرىپ، دامىتا تۇسسەم دەيمىن» - دەيدى بولات اتكەيەۆ.
دالانى دۋمانعا، قازاندى ەتكە، سابانى قىمىزعا تولتىرعان قازاقتىڭ ءتول تۋماسى، قازاقتىڭ ءوز جىلقىسى كوشىم جىلقىسىن ارتقا تاستاپ، ءبىز كەلەسى شارۋا قوجالىعىنا بەت الدىق.
ەرجان جاۋباي، argymaq.kz