ابىلاي حاننىڭ قىزىل اعاشى تۋرالى نە بىلەمىز
بۇل تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە اقمولا وبلىستىق تاريحي- مادەني مۇرانى قورعاۋ جانە پايدالانۋ ورتالىعىنىڭ باس ينسپەكتورى سەرىك ىسقاقوۆ ايتىپ بەردى.
ونىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، حالىقتىڭ اۋىزدان- اۋىزعا تاراپ جەتكەن دەرەكتەرى بويىنشا، كوكشەتاۋدىڭ ماڭىندا، ابىلاي حاننىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىرىلعان ەكى الاڭ ورنالاسقان: ۇلكەن جانە كىشى الاڭى. وسى ورايدا، «حاننىڭ قىزىل اعاشى» دەگەن جەردە ابىلاي حاننىڭ باستى الاڭى ورنالاستى دەگەن نەگىز بار. بۇل جەرگە جيىرما جىل بۇرىن بۋرابايداعى ابىلاي حان اتىنداعى مۋزەيدىڭ نەگىزىن قالاۋشى، كوكشەتاۋ ولكەتانۋشىسى ءامينا تۇرسىنبايەۆانىڭ ۇسىنىسىمەن ءمارمار تاس ورناتىلىپ، اقىن ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ولەڭ شۋماقتارى جازىلعان:
«ەرتەدە جەل وتپەيتىن قىزىل اعاش،
داريعا، بۇل كۇندەردە جاپ- جالاڭاش.
قابىرىنەن اۋليەنىڭ الاشقا ارتىق،
ەرتەدە ابىلايعا وردا بولعان اعاش» .
ءدال وسى الاڭدا ابىلاي حان قازاق حاندىعى بوستاندىعىن، تۇتاس مەملەكەتتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارلىق شەشىمدەردى قابىلدادى.
اڭىزعا سۇيەنسەك، وسى الاڭدا قابىلدانعان ەڭ ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى - ابىلاي حاننىڭ ورتا ءجۇزدىڭ حانى ابىلمامبەتپەن جانە 120 ستارشينامەن رەسسەي ازاماتتىعىن قابىلداۋعا كەلىسىمى تۋرالى ورىنبور قالاسىنا بارۋ شەشىمى.
كوركەم كوكشەتاۋدىڭ توڭىرەگىندەگى وسى الاڭدا قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، قاز داۋىستى قازىبەك، شاقشاق ۇلى جانىبەك، تاراقتىدان بايعازى، شاپىراشتى ناۋرىزباي، مالايسارى، بايان جانە باسقا دا باتىرلارىنا ارقا سۇيەي وتىرىپ، جوڭعاردىڭ اسكەري كۇشىن السىرەتىپ، شاپقىنشىلىعىنا تويتارىس بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى.
سونىمەن قاتار، «حاننىڭ قىزىل اعاشى» دەپ اتالاتىن بۇل الاڭدا ابىلاي حان قۇرىلتاي، اسكەري جينالىستار، تاعى دا باسقا اۋقىمدى ءىس- شارالار وتكىزىپ تۇرعان. كوكشەتاۋ تاۋىنىڭ شىعىس بولىگىندەگى الاڭ «ابىلاي حان الاڭى» دەپ اتالدى.
«بۇل جەردىڭ تابيعاتى سونشالىقتى كوركەم، سۇلۋلىعىن سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. كەلبەتتى كوكشەتاۋ تاۋلارىن ابىلاي حان قورعان تۇتقانداي كورىنەدى» ، - دەيدى سەرىك ىسقاقوۆ.
«حاننىڭ قىزىل اعاشى» دەگەن توپونيممەن بىرگە «حاننىڭ قىزىل ءۇيى» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان، بۇل ورىننان سولتۇستىك- باتىس باعىتتا ورنالاسقان ابىلاي حاننىڭ ورداسىن جۇرت سولاي اتاسا كەرەك.