الاكولدىڭ دالاسىندا كۇندە جيىن، كۇندە جەل

 استانا. قازاقپارات - الەۋمەتتىك جەلىدە الاكولدىڭ جەلى جايلى بەينەجازبالار قاپتاپ كەتتى. جوڭعار قاقپاسىنان گۋلەي سوققان قاتتى جەل جۇك كولىگىنىڭ تىركەمەسىن اۋدارىپ، ىركەس-تىركەس پويىزدىڭ ۆاگوندارىن رەلستەن شىعارعان.

ايدىندى الاكول بۇرق-سارق ەتىپ دولدانعاننان جاعالاۋداعى ءبىراز جارقاباق قۇلاپ ءتۇسىپتى. الاكول اۋدانى - قاي زاماننان قاتتى جەلىمەن ايرىقشالاناتىن وڭتۇستىك- شىعىستا ورنالاسقان كيەلى مەكەن. الاكول دالاسىنىڭ كۇنشىعىسىندا ايدىندى الاكول كولى، باتىسىندا ۇشار باسى بۇلتقا تىرەلگەن قارت جوڭعار الاتاۋى. تاۋ مەن كولدىڭ ورتاسىندا ۇنەمى ەبى، سايقان جەلى ۇزىلمەي سوعادى. وسىعان قاراپ، ەرتەگىدەگى تاۋسوعار، كولتاۋىسار، جەلاياقتارىڭ الاكولدىڭ تۋماسى ەمەس پە ەكەن دەپ قالاسىڭ؟! كوز سۇيسىندىرەر تابيعاتقا يە بۇل ايماققا اسان قايعى بابامىز كەلىپ، «قازاققا قۇت بولارلىق مەكەن ەكەن، ءبىراق ۇرىستىڭ ءيسى اڭقىپ تۇر» دەپ سىن ايتقان. ايتسا ايتقانداي، بۇل ايماقتا قازاق- جوڭعار شاپقىنشىلعى كەزىندە تالاي قاندى قاقتىعىستار ورىن الدى. اتا جاۋدى تۋعان جەردەن ۇرىمجىگە دەيىن قۋعان قابانباي باتىردىڭ تۇراعى وسى وڭىردە بولعان. دارابوز اتا جاۋدى ءبىرجولاتا جەڭىپ كەلگەندە ابىلاي حان وسى وڭىرگە، جالاڭاشكولدىڭ تۇسىنا 100 ءۇي تىكتىرىپ، 40 كۇنگە جالعاسقان ۇلكەن توي جاساپتى.

تاريحي دەرەكتەردە اتى شۋلى ەبى جەلى جايلى XVIII- ⅩⅨ عاسىر ساياحاتشىلارىنىڭ ساپار بارىسىندا كۇندەلىكتەرىنە تۇسىرگەن ەستەلىكتەرى بار. 1253 -جىلى ارنايى تاپسىرمامەن موڭعولياعا، موڭكە حانعا «ۇلى ميسسيامەن» اتتانعان موناح گيلوم رۋبرۋك الاكول جەرىنە كەلەدى. موڭعولداردى حريستيان دىنىنە كىرگىزۋ ماقساتىمەن جولعا شىققان ساياحاتشى جەرگىلىكتى جەردىڭ حالقىنا سيپاتتاما بەرۋمەن قاتار، وسى تۇستاعى قالالار تۋرالى دا دەرەك قالدىرعان. مىنا ءبىر جازبادا «قايلىق (قويلىق) قالاسىنان وتكەن سوڭ وبلىس ورتالىعىنا كەلدىك.. .تەڭىز كوردىك، ورتاسىندا ۇلكەن ارال بار»، - دەپ ايتىلادى.
ياعني، بۇل كول، سول تۇستا «گاگان» اتالعان قازىرگى الاكول كولى. «سول جەردە تاستى ۇشىرىپ كەتەرلىك قاتتى جەل سوعادى، جەرگىلىكتى حالىق ونى «نوبە» دەپ اتايدى» دەپ ەبى جەلىن تىلگە تيەك ەتەدى. رۋبرۋك جوڭعار الاتاۋى مەن بارلىق تاۋىنىڭ ارعى جاعىندا كول بار ەكەنىن، بەرگى جاعىنداعى وزەندى «توقتا» دەپ اتايتىنىن، ارعى جاق بولىگىندە «ەبىنۇر» دەگەن كول جاتقانىن جازادى.
تاريحتا الاكولدىڭ تۇسىنا ءوز ورداسىن سالدىرعان كۇيىك حانعا ورىستىڭ اتاقتى كىنازى ياروسلاۆ ۆسيەۆولولدوۆيچ كەلگەن دەيتىن دەرەك بار. ول ورىستىڭ اتاقتى باتىرى الەكساندر نەۆسكيدىڭ اكەسى ەدى. ياروسلاۆ ۆسەۆولودوۆيچ الاكولدە كۇيىك حاننىڭ ورداسىندا ازاپپەن ولتىرىلگەن. ونىڭ سۇيەگى الاكول ءوڭىرى ارقىلى رەسەيدىڭ ۆلاديمير قالاسىنا اربامەن جەتكىزىلىپ جەرلەنەدى. بۇل توپتا بىرنەشە باتىردىڭ سەرىگى جانە تەمەر دەگەن ءتىلماش بولعان. تەمەردىڭ كۇندەلىگىندە الاكول كولى كەرەمەت سۋرەتتەلەدى. ءبىر جاعىنداعى جوڭعار الاتاۋى بۇلارعا ۇلكەن اسەر قالدىرعان. ءبىراق، سول كەزدە جەرگىلىكتى ەبى جەلى ەلسىرە سوعىپ، تاس ۇشىرىپ، جولاۋشىلارعا ۇلكەن ازاپ كورسەتكەنىن الگى ءتىلماش كۇندەلىگىندە سۋرەتتەپ جازادى.

ەبى جەلى قىتاي جەرىندە ورنالاسقان «ەبىنۇر» كولىنەن باستاۋ الىپ، جوڭعار قاقپاسى ارقىلى الاكولگە كەلەدى. ەكى تاۋدىڭ ورتاسىنداعى قۋىس قاقپادا جەلدىڭ جىلدامدىعى ساعاتىنا 80 ك م\ساع- قا دەيىن بارادى. «جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باس قيمىلدامايدى» دەگەندەي جەرگىلىكتى تۇرعىندار بيلىككە بۇل ماڭنان جەل ەنەرگيا ستانسياسىن تۇرعىزۋ كەرەكتىگىن العا تارتىپ، ۇسىنىس تاستاعان. ءبىراق، العاشقى جىلدارى بۇل يدەيانى بيلىك باسشىلارى قولداعانىمەن ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسپاپتى.

Massaget.kz