جازۋشى اكىم تارازي: دوستارىمدى مەن ءوزىم تاڭدادىم

استانا. قازاقپارات - (جازۋشى تولعانىسىنىڭ ەسكيزدەرى) قازاق قالامگەرلەرىنىڭ ىشىندە ومىردەگى ءھام ونەرناماداعى مىنەزى دە، مانەرى دە وزگەشە جازۋشى اكىم تارازي اعامىز ەكەندىگىنە ەشكىم ءشۇبا كەلتىرە قويماس.

 كەزىندە ادەبيەت سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتانۋى دا ابدەن زاڭدى قۇبىلىس ەدى. ال ەندى ەكىنىڭ بىرىنە بەرىلە بەرمەس بەيىمبەت مايلين اتىنداعى سىيلىقتى ەنشىلەگەندە سۋرەتكەردىڭ ايرىقشا شىنايىلىق قىرلارى ەسكەرىلگەنى انىق. ءومىر شىندىعىن جۇرەك سۇزگىسىنەن ەلەپ وتكىزىپ، بوياماسىز دا اسىرەسىز كوركەم شىندىققا اينالدىرۋدا اكىم تارازي مەڭگەرگەن شەبەرلىك مەكتەبىنىڭ تاعىلىمى مول. سول ءۇشىن دە ءبىز اڭگىمەنى اكىم اعانىڭ ادەبيەتكە قالاي كەلگەنىنەن باستاعاندى ءجون كورىپ ەدىك.

-  مەنىڭ ادەبيەتكە كەلۋىم، ءبىر جاعى قالجىڭعا سۇيەپ ايتسام، ەتىكشىگە بايلانىستى بولدى، -  دەپ جازۋشى اعا انتەك جىميدى دا، ءسوزىن ءارى قاراي جالعادى.

-  كادىمگى ەتىك تىگەتىن كىسى. ول كەزدە مىنا شۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى نوۆوترويتسكىدە جاس مۇعالىممىن. وسىندا مەنەن بىرەر جىل بۇرىن، 50- جىلداردىڭ باسىندا، سوتتالىپ سىبىرگە ايدالار الدىندا اتاقتى تاريحشى بەكماحانوۆ ساباق بەرگەن. سوندا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاسىندا ءبىر ەتىكشى كىسى تۇردى. ءۇيىنىڭ الدىنان ارلى- بەرلى ءوتىپ جۇرەمىن. ءبىر كۇنى «ءاي بالا، بەرى كەل!» دەپ شاقىرىپ الدى.

-  سەن مىنا ۇكەڭنىڭ بالاسىسىڭ با؟

 -  ءيا.

 -  ۇكەڭنىڭ بالاسى بولساڭ، ارى وتەسىڭ، بەرى وتەسىڭ، نەگە ماعان سالەم بەرمەيسىڭ؟ مەن وتىرمىن عوي مىنا جەردە...

 -  كەشىرىڭىز، اعا، ءسىزدى تانىمايمىن عوي، -  دەپپىن ساسقانىمنان.

-  ە، جۇرتتىڭ ءبارى تانىعاندا سەن نەگە تانىمايسىڭ. مەن ەتىك تىگۋدىڭ شەبەرىمىن. مىنە، مىنا ەتىكتەردى قاراشى. مىنا ەتىك، انا ەتىك. مەنىڭ تەك ءبىر كەمشىلىگىم بار. مەن تەك 38- ولشەم ەتىك تىگەمىن...

... مەن ۇندەمەي تىڭداپ تۇرمىن. «نەگە؟ » دەپ سۇراسام تاعى دا قيىن بوپ قالا ما دەيمىن. ال ەتىكشى كورشىمىز اڭگىمەسىن ارى قاراي ايتا بەردى.

-  سەن بىلەسىڭ بە؟ سوۆەت وداعىنىڭ جاۋى كوپ، -  دەدى، -  ەگەر مەن 39، 40،41- رازمەرلى ەتىكتەردى تىكسەم، اناۋ امەريكالىقتار، اعىلشىندار، نەمىستەر ويلايدى عوي، مىناۋ قازاقستانداعى قازاقتاردىڭ ءبارىنىڭ اياقتارى ءوسىپ كەتكەن ەكەن دەپ. ەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن جۇمىس ىستەيدى ەكەن دەپ ويلايدى. ال ەگەر 38-دەن تومەن، 35، 36- ولشەمدى ەتىك تىكسەم، دۇشپاندارىمىز ايامايدى ءبىزدى. «ءاي، مىنالار جالقاۋ ەكەن، ۇيدەن شىقپاي جاتىپ الادى ەكەن. سوندىقتان اياقتارى وسپەي قالعان» دەپ ويلايدى. وسى سەبەپتەن دە مەن ىلعي تەك قانا 38- ولشەم ەتىك تىگەمىن.

 -  قىزىق جاعداي ەكەن. سوۆەتتىك قوعامنىڭ پارودياسى سياقتى ما، قالاي؟

 -  كۇلەمىز- اۋ. كۇلەتىن ەمەس، جىلايتىن نارسە، ارينە... 15 شاقتى ەتىكتى سورەگە ءتىزىپ قويىپتى. ىشىمنەن كۇلىپ تۇرمىن. كوزىنشە، ەندى كۇلە المايمىن عوي. ۇيگە كەلگەسىن ءبارىن اكەمە ايتىپ ەدىم: «قاراعىم، ول ۇيگە نەمەنەگە بارىپ ءجۇرسىڭ. ول ءبىر ەسى كىرەسىلى- شىعاسىلى ناۋقاس ادام عوي» دەپ قاباعىن شىتتى. كەيىن ويلاسام، ناۋقاس ادام تۇرماق، ساۋ ادامنىڭ دا سوۆەتتىك ساناسىنىڭ وسىدان وزىپ كەتكەنى شامالى ەكەن- اۋ. مەن ونى قايدان بىلەيىن، سودان كەيىن سول اسەرمەن «ەتىكشى» دەگەن» فەلەتون سىپاتىنداعى اڭگىمە جازدىم.

 ءبىر جاقسىسى، سول كەزدە «ارا» -  «شمەل» جۋرنالى شىعا باستادى، رەداكتورى عابيت مۇسىرەپوۆ دەگەن حاباردى «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىنەن كوزىم شالدى. سودان اڭگىمەمدى الگى جۋرنالعا سالدىم دا جىبەردىم. ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. حابار جوق. ە، باسپايتىن بولعان شىعار دەپ جۇرە بەردىم. ءبىر كۇنى ۇيگە تەلەفون سوقتى.

 -  اكىم دەگەن بالا بار ما؟

 -  بار.

 -  ءاي سەن انا ۇكەڭ دەگەن اقساقالدىڭ بالاسىسىڭ با؟

 -  ءيا.

-  مەن ابەن ساتىبالديەۆ دەگەن اعاڭ بولامىن. «ارا» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسىمىن. سەنىڭ «ەتىكشىڭدى» وقىدىق. كۇلدىك. ءبىراق باسپايمىز. دەگەنمەن سەن ءوزىڭ كەلىپ بىزگە جولىعىپ كەت. وسىدان كوپ ۇزاماي پيونەر ۆوجاتىي رەتىندە بالالاردى باستاپ اپارۋىم كەرەك بولىپ الماتىعا جولىم ءتۇستى.

 ءبىر كۇنى كەلە جاتساق باس پوشتاعا قارسى بەتتەن «ارا» - «شمەل» دەگەن جازۋى بار ءۇيى ۇشىراسا كەتتى. بالالاردى تاپسىردىم دا، كىردىم. بويىمنان تولقۋ سەزىندىم. ءبىر ەسىكتە «عابيت مۇسىرەپوۆ» دەگەن جازۋ تۇر. وعان كىرۋگە باتپادىم. سەبەبى وقۋلىقتان سۋرەتى دە، شىعارمالارى دا سانامىزعا ءسىڭىپ قالعان، پىردەي ەلەستەيدى. قازاق سوۆەت ادەبيەتى ول كەزدە ءسابيت مۇقانوۆتان باستالادى. مۇحتار اۋەزوۆ. عابيت مۇسىرەپوۆ. عابيدەن مۇستافين. وقۋلىقتا وسى تورتەۋى تۇراتىن.

سودان مەن «جاۋاپتى حاتشى» دەپ جازىلعان ەسىكتى اشتىم. تەلەفوندا سويلەسكەن ابەن ساتىبالديەۆ. «ەتىكشىڭ» بىزگە ۇنادى. ءبىراق باسپايمىز» دەپ انادا ايتقانىن قايتالادى تاعى. «باسپاسا نەگە شاقىرادى؟» دەپ ويلايمىن. ىلە وسى ويىما جاۋاپ قاتقانداي: «ەسەسىنە ءبىز سەنى قىزمەتكە الامىز» دەدى. شامالىدان كەيىن عابيت مۇسىرەپوۆكە الىپ كىردى. عابەڭ جارىقتىق اۋەلى ماعان قاراعان جوق. باسىن سالبىراتىپ ءوز ويىمەن وتىرعانداي. ءمىز باعار ەمەس. ۇندەمەيدى، الىپ كىرگەن كىسى دە ۇندەمەيدى. اسىرەسە جاس كەزىمدە مەنىڭ مىنەزىم دە كەلىسكەن مىنەز ەمەس ەدى. وسى، قارعىپ تۇرىپ شىعىپ كەتسەم بە ەكەن دەپ ويلادىم. ءبىر ءسات دەگبىرىم تاۋسىلىپ تۇرۋعا وڭتايلانا بەرگەنىمدە عابەڭ باسىن كوتەردى.

 -  سەن، قاراعىم، ءۇرتاي ءاشىموۆتىڭ بالاسىسىڭ با؟

-  ءيا.

 -  ول كىسى ورىنبوردا وقىعان عوي.

 -  ءيا.

-  سول جاقتا مەن ول كىسىنى كورگەنمىن بىرنەشە رەت... ال سەنىڭ مىناۋىڭدى ءبىز باسپايمىز، قاراعىم. ءبىراق مەن سەنى قىزمەتكە الامىن. 85 سوم ايلىق جەتە مە ساعان؟ ول كەزدە مۇعالىمدەردىڭ ايلىعى 40-50 سومنىڭ اينالاسىندا.

-  جەتەدى، اعا، -  دەدىم.

-  وندا مىنا جىگىتكە پريكاز بەر. ەرتەڭ ساعات 8-دە كەلسىن. بىلاي شىققاسىن ابەن اعا «جولىڭ بولعىش جىگىت ەكەنسىڭ!» دەپ ارقامنان قاقتى. وسىلاي «ەتىكشىم» باسىلماسا دا قىزمەتكە تۇرۋعا سەپتىگىن تيگىزدى، ادەبيەت ورتاسىنا ەنگىزىپ جىبەردى. ءبىراق كەيىن جاريالاندى.

-  قامقورشىڭىز عابەڭ بولسا جولىڭىز قالاي بولماسىن؟ شىنىندا دا اقجولتاي ەكەنسىز. ودان سوڭ دا تالاي جاقسى اعالار كەزدەسكەن بولار؟

-  ءيا، ءسويتىپ عابەڭ جولىمدى اشتى. بۇل 1956 -جىل. 23 جاستامىن. ناعىز قايناپ تۇرعان كەزىم. ءاۋ باستان وسىلاي جاقسى ادامدار، اۋليە كىسىلەر كەزدەستى. سولاردىڭ تاربيەسىندە بولدىق. ابەن ساتىبالديەۆ. ودان سوڭ تىكەلەي ءبولىم باستىعىم وتەباي قاناحين. بۇرىنعى وفيتسەر. ءتارتىپتىڭ ادامى. كەيىن ۇلكەن جازۋشى بولدى. «ەتىكشىمدى» وقىعاننان كەيىن «سوتسياليستىك قازاقستاننىڭ» فەلەتونشىسى بالعابەك قىدىربەك ۇلىنىڭ دا وڭ قاباعىنا ءىلىندىم. ۇنەمى ءىلتيپاتىندا ءجۇردىم. وسىنداي جاقسى اعالاردىڭ ارقاسىندا ادەبيەتكە جول اشىلدى.

 ەل ىشىنە كومانديروۆكاعا كوپ شىقتىم. اندا- مىندا جىبەرەدى، شاعىم حاتتاردى تەكسەرەمىن. كوبىنەسە شىمكەنت،  قىزىلورداعا بارامىن. عابەڭنىڭ ءبىر جاقسىلىعى، اكەم قاتتى اۋىرىپ، ۇيدە بولۋىما تۋرا كەلگەنىندە دە قىزمەتتەن بوساتپادى، ماقالامدى جازىپ تۇردىم، اۋىلدا ءجۇرىپ- اق جالاقىمدى الىپ تۇردىم. انەكي، ۇلكەن جۇرەكتى اعا قامقورلىعى وسى ەمەس پە؟! جاستىقتىڭ جىگەر- جالىنىمەن كوپ جازدىم، ءبىراق اۆتورى رەتىندە اتىمدى كورسەتپەدىم. ءتۇرلى بۇركەنشىك اتتار قويدىم. حات يەسىنىڭ اتىنان دا فەلەتون جازاتىنمىن. سول فەلەتونداردى ءوزىمنىڭ شىعارمام دەپ ايتۋعا نامىستانىپ ءجۇردىم. ادەبيەتكە مولدىرەگەن تازا قالپىمدا، ەشتەڭەگە بىلعانباي، جازۋشىلىق اتقا كىر جۇقتىرماي كەلۋىم كەرەك دەپ ويلادىم. فەلەتون دا ادەبيەتتىڭ ءبىر جانرى ەكەنىنە ءمان بەرمەپپىن.

 -  ءتىلدى، جاندى، قاندى سالىپ جازعان شىعارسىز وعان دا؟

 -  جازدىم. قالامىمنان شىققان نارسەنىڭ بارىنە بارىمدى سالاتىن ادەتىم. ءبىر قىزىعى، پروزام 7 توم، پەسالارىم مەن فەلەتوندارىم ءبىر- ءبىر توم بولىپ كەيىن كىتاپتارىم شىققان سوڭ قاراپ وقىسام، مەنىڭ بارلىق شىعارمالارىمدا مىسقىل، ءاجۋا، كەكەسىن تابى بار ەكەن. ستيلىمە ءسىڭىسىپ، تابيعي تۇردە ارالاسىپ كىرىپ كەتكەن. عابەڭنىڭ ارقاسىندا. يۋمورى دا بار، ءبارى دە بار. ءومىردىڭ ءوز كۇلكىسى. جازۋشى بولعانىم، ادەبيەتكە كەلۋىم سونداي ۇلكەن اعالاردىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن.

 وسى ارادا ايتايىن، مەنىڭ ءبىر وكىنىشىم، قول سوزسا جەتەرلىك جاقىن جەردە تۇرىپ اۋەزوۆكە باتىلىم جەتىپ، باتىپ بارا المادىم، سالەم بەرە المادىم. «ابايىن» وقىدىم.  قىزىقتىم. ول كىسىمەن ءبىر كۇنى ماسكەۋدە، «موسكۆا» قوناقۇيىندە ۇشىراسىپ قالدىم. «كروكوديلگە» دە جازىپ جۇرەتىن كەزىم. ىسساپارمەن كەلىپ تۇرامىن. مەن قوناقۇيگە كىرە بەرگەندە مۇحتار اۋەزوۆ شىعىپ كەلە جاتىر ەكەن. قالت تۇرا قالدىم. ول كىسى جايىمەن شىعىپ كەتتى. ال كەشكە سىرتقا شىعايىن دەسەم، ىشكە كىرىپ كەلە جاتىر. سودان ءوزىم سول ارادا ءبىرتۇرلى بوپ، ىرىم قىلىپ ەسىكتەگى قولى تيگەن جەردى ۇستادىم. مىناۋ مۇحاڭنىڭ قولى تيگەن جەر عوي دەپ ەداۋىر ۋاقىت تولعانا، تولقىپ ۇستاپ تۇردىم. ءدال قاسىندا تۇرىپ باتىپ سالەم بەرە الماعانىم ءومىر بويعى عاسىل ارمانىم بولىپ قالدى.

 اۋەزوۆ ماسكەۋدە قايتىس بولعاندا دا مەن سوندا، ۆگيك- ءتىڭ ەكى جىلدىق سسەناريشىلەر كۋرسىندا وقىپ جۇرگەم. جازۋشىلار وداعىندا كەزەكشىلىك اتقارۋعا كەلگەن عابەڭ دە ماسكەۋدە بولاتىن. ايتايىن دەگەنىم، مەنىڭ مىنەزىم قاتتى. اكەم ولگەندە جىلاي المادىم. شەشەم سوندا: «جىلا! نەگە جىلاماي تۇرسىڭ؟!» دەپ جەلكەمنەن ءتۇيىپ جىبەردى. كەيىن انام قايتىس بولعاندا دا جىلاي المادىم. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن. وندا «جىلا!» دەپ جەلكەمنەن ءتۇيىپ جىبەرەتىن دە ەشكىم بولمادى. ال ەندى مۇحتار اۋەزوۆ قايتىس بولعاندا ءوز- وزىمنەن جىلادىم. ماسكەۋدە وقۋدا جۇرگەم. قاسىمدا ەشكىم جوق. جالعىزبىن عوي. سول اسەر ەتتى مە؟ جالعىزدىقتىڭ كۇيىگى مە؟ الدە ادەبيەتتىڭ كيەسى مە مەنى جىلاتقان؟ ءسىرا، ەكەۋى دە بولار.

-  ۆگيك- ءتىڭ كۋرسىنا قاي جىلى ءتۇسىپ ءجۇرسىز؟

-  كينوگەرلەر وداعىنىڭ ەكى جىلدىق كۋرسى عوي. كينوسسەناريشىلەر دايىندايدى. بۇعان تۇسۋىمە دە عابەڭنىڭ شاراپاتى تيگەن. بارعان جىلىم -  1960. 1962 -جىلى ءبىتىردىم. ءبىر جىلدان كەيىن قايتادان باردىم. بىرتە- بىرتە ماسكەۋ مەنى باۋراپ، بىتە قايناسىپ كەتتىم. كەيىن «ليتەراتۋرنايا گازەتادا» ەكى جىل قىزمەت ەتتىم. الماتىداعى ءتىلشىسى بولدىم.

 -  اكىم اعا، ورىس ءتىلىن وسىنشالىقتى دەڭگەيدە قاي جەردە، قالاي مەڭگەرىپ العانسىز سوندا؟

-  جاڭا ايتقان نوۆوترويتسك دەگەن شۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى. سوندا ونشاقتى عانا قازاق بولاتىن، قالعانىنىڭ ءبارى ورىس. مەن ءوزىم مەكتەپتى قازاقشا بىتىرسەم دە، وسىنداعى ورىس مەكتەبىندە ورىس تىلىنەن ساباق بەردىم. ۆگيك كۋرسىندا ەكى جىل، ودان جوعارى كومسومول مەكتەبىندە ءبىر جىل وقىدىم. وسىنىڭ ءبارى ءارى ماسكەۋدە ءجۇرىپ وقۋىم ورىس ءتىلىن تەز، جاقسى مەڭگەرۋىمە سەپتىگىن تيگىزدى. سەبەبى ۇنەمى ىزدەنىس، وقۋ- توقۋ ۇستىندە بولدىم. شۋدا پيونەر لاگەرىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇرگەندە- اق تولستويدىڭ اۋەلى ءتورت تومىن تۇگەل وقىپ شىقتىم. ودان ەكى توم «اننا كارەنيناسىن». ءسويتىپ بىرتە- بىرتە ورىس ادەبيەتى ارقىلى ورىستىڭ ءتىلىن، وندا دا كوركەم ادەبي ءتىلىن مەڭگەردىم. كوشەنىڭ ءتىلى ەمەس، قۇنارلى ورىس ءتىلىن تولستوي ارقىلى، پۋشكين، لەرمونتوۆ ارقىلى، تۋرگەنيەۆ ارقىلى ۇيرەندىم. ءارى مەنىڭ زەردەم، جادىم، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىم كۇشتى بولدى. ءبىر- ەكى وقىعاننان جاتتاپ الىپ ورىس تىلىندە مانەرلەپ ايتىپ بەرەمىن. پۋشكيننىڭ نەبىر ولەڭدەرىن ساڭقىلداتىپ جاتقا سوعامىن، وقۋشىلارىما.

-  ال ەندى العاشقى كەسەك شىعارمالارىڭىز جايىندا دا ايتا وتىرساڭىز؟

-  اۋەلدە جازۋشى بولامىن دەگەن ويىم جوق ەدى. عابەڭنىڭ قول استىندا «ارا» - «شمەلگە» ورىس تىلىندە كەلەتىن حاتتارعا جاۋاپ بەرىپ ءجۇردىم. سوسىن ءوزىم دە انانى- مىنانى ورىسشا جازا باستادىم. ءسويتىپ «تۇلپاردىڭ ىزىمەن» اتتى العاشقى پوۆەسىمدى ورىس تىلىندە جازىپ باستىردىم. وسىلاي جالعاستىرىپ جازا بەرگەنىمدە بۇل كۇندەرى ءمۇيىزى قاراعايداي ورىس ءتىلدى قازاق جازۋشىسى بولىپ قالىپتاسۋىم دا بەك مۇمكىن ەدى. ءبىراق ىشتەن ءبىر نامىس تۇرتكىلەي بەردى. «مەن نەگە؟! ورىس ءتىلى -  باي ءتىل. تولستويدىڭ ءتىلى، چەحوۆتىڭ ءتىلى. قۇرمەتتەيمىن. ءبىراق مەن نەگە ءوزىمنىڭ انا تىلىمدە جازبايمىن؟!» دەپ كۇرت قازاق تىلىنە كوشتىم.

بۇل وڭاي بولمادى. اۋەزوۆتى وقىپ شىققاننان كەيىن -  اۋەزوۆتىڭ ءتىلى، اۋەزوۆپەن اۋىردىم. مۇسىرەپوۆتى وقىعاننان كەيىن عابەڭە ەلىكتەدىم. اقىرىندا، ادەبيەتكە، كوركەم ادەبيەتكە كوركەم ادەبيەت ارقىلى كەلدىم. ءوزىم بەل ورتاسىندا جۇرگەن ءومىردى جازدىم نەگىزىنەن. كەيىپكەرلەرىم دە اينالامداعى ادامدار، زامانداستارىم بولدى. ايتالىق، «اياز بەن ءبيبى» پوۆەسىنىڭ نەگىزىنە شۋداعى پيونەر لاگەرىندە جۇرگەن كەزدەگى وقيعالار الىنعان. جازۋشىلىق جولدىڭ اۋىرلىعىن، قات- قابات قايشىلىعىن دا، سولاقاي سىننىڭ ەسەڭگىرەتەر سوققىسىن دا سەزىنبەي، باستان كەشپەي قالعان جوقپىن. مىسالى، ءتاۋىر شىعارمالارىم ساناتىنداعى العاشقى رومانىم «تاسجارعان» تۋرالى «سۋماسشەدشيي برەد اكيما تارازي» دەپ شىققان بەتباق ماقالانى دا كورگەنبىز، كوتەرگەنبىز. شۇكىر قۇدايعا، ءبىراز جىلدار وتكەندە وسى رومانىمدى ادىلىمەن باعالاپ، اسپانعا كوتەرگەن، مەنىڭ پايىمىمشا، اقيقاتىن ايتقان: «تاسجارعان» دەسە تاسجارعان!» دەگەن جۇرەكجاردى لەبىزدى دە ەستۋدى ءناسىپ ەتىپتى.

 اقىرىندا كەلىپ ەلگە بەلگىلى، قازاقتىڭ بەلدى ءبىر جازۋشىسى بولعانىم ءۇشىن، تاعى دا ايتامىن، عابەڭە رۋحاني قارىزدارمىن. سونىمەن بىرگە سول جىلداردا مەن شىعارماسىن وقىماعان قازاق جازۋشىسى جوق بولاتىن. بۇل دا ادەبيەتكە ادالدىقتىڭ ءبىر كورىنىسى. سول كەزدەردەگى اعا جازۋشىلاردىڭ باۋىرمالدىعى كەرەمەت- ءتىن. ءبىر كۇنى كوشەدە كەلە جاتسام تايىر جاروكوۆ اعا: «ءاي الگى ەتىكشى تۋرالى جازعان سەن بالاسىڭ با؟» دەيدى. باسىمدى يزەپ ەدىم، «بەرى كەلشى، ماڭدايىڭنان يىسكەيىن» دەپ ماڭدايىمنان يىسكەدى. ادەبي ورتاداعى العاۋسىز كوڭىل، ىلعالسىز اۋان وسىنداي- دى.

-  ءسىزدىڭ قاتار قۇرالپاستارىڭىز شەتىنەن مىقتى جازۋشىلار. دوستىق، قۇرداستىق اڭگىمەلەرىڭىز دە، ازىلدەرىڭىز دە عاجاپ. سونى ءبىر ەسكە تۇسىرسەڭىز قايتەدى؟

-  زامانداستارىمنىڭ ىشىنەن دوستارىمدى مەن ءوزىم تاڭدادىم. ەلدە جۇرگەندە دە جاس تولقىن قاتارلاستارىمدى دا كوپ وقىدىم. سايىن مۇراتبەكوۆ پەن قاليحان ىسقاقوۆقا بىردەن قۇلاپ ءتۇستىم. ال رامازان توقتاروۆتىڭ شىعارمالارىن ۇناتپاي ءجۇردىم. بىردە: «سەنىڭ مۇنىڭ نە، شىعارمالارىڭنىڭ ءبارى حالتۋرا» دەپ ۇرىستىم. سودان ول ماعان قاتتى رەنجىپ، ەرەگىسىپ، سولتۇستىككە، مۇزدى مۇحيتقا كەتىپ قالدى. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن بىرنەشە اي وتكەندە ماعان تەلەفون سوقتى: «ءاي اكىم، مەن «سولتۇستىك شۇعىلاسى» دەگەن جاڭا رومان جازدىم. مىنە، ساعان ءوزىم ايتىپ وتىرمىن، «جۇلدىز» جۋرنالىنا شىعىپ جاتىر، سەن سونى وقىشى»، دەدى. رومانىن وقىپ شىقتىم دا، پاۆلوداردا جاتقان رامازانعا ءوزىم بارىپ، ۇيىندە قونا جاتىپ، جاقسى شىعارماسىمەن قۇتتىقتادىم. مارە- سارە بولدىق. «مىناۋ كەرەمەت! الماتىعا قايت» دەدىم. رامازان دا بالاشا قۋاندى. وسىنداي دا بولعان.

قاليحان مەن سايىندى دا ءوزىم تاۋىپ الدىم. ولار مەنى التايعا الىپ كەتىپ، ءۇش اي بويى ارالاتىپ كورسەتتى. تاۋدىڭ باسىنا شىقتىق، ەتەگىنە تۇستىك. سول كەزدە ەل كورىپ، جەر كورىپ، قىدىرىپ جۇرە بەرەمىز. جازۋشى بولعان سوڭ ءومىردى، تابيعاتتى كورۋ كەرەك دەيمىز. ءبىر كۇنى سايىن كەلىپ تالدىقورعانعا شاقىردى. ول جاقتا ەكى اي ءجۇردىم. شىمكەنت پەن ماقتارالدى ءوزىمىز بارىپ كوردىك. تالانتتى جازۋشى ناسىرەددين سەراليەۆ  قىزىلورداعا شاقىرىپ، ناسىرەددين دوسىمنىڭ قاسىندا ەكى اي ءجۇردىم. سىر ەلىنىڭ شۋاعىنا بولەنىپ، كەرەمەت اسەرلەندىم.

 -  ويپىرماي، سول كەزدەگى دوستىقتارىڭىز قانداي، ءا؟!

 -  مەنىڭ بايلىعىم -  وسىنداي تاماشا دوستارىم بولدى.

 -  «بەس تاپال» دەگەن اڭگىمە دە وسىعان بايلانىستى شىققان با؟

 -  ايگىلى بەس تاپالدىڭ اۋەلدەگى قۇرامى: مەن، قاليحان، رامازان، سايىن، سوسىن بەك توعىسبايەۆ دەگەن جازۋشى دوسىمىز. ءوزى ءارى ءتاۋىر ءانشى ەدى. ءبىراق سايىن ءبىر كۇنى وكپەسىن ايتتى. «ءاي، مەن سەندەردەن ون سانتيمەتردەي بيىكپىن عوي» دەدى. «وندا سەن شىقتىڭ» دەدىم. قاليحان بىردەڭە دەپ كەلە جاتىر ەدى. «قاليحان، قوي، ەكەۋمىز وكپەلەمەيىك، سەن ەكەۋمىز تاپالدىقتان ءومىر- باقي قۇتىلا المايمىز» دەپ توقتاتتىم. «ەندى ءتورت تاپال، ءبىر ناحال بولدىق» دەدىم. «ءبىر ناحال» دەگەنىم انا بىزگە قوسىلعىسى كەلمەي تۇرعان سايىن عوي. بۇل ءوزى ءبىر كلۋب سياقتى بولدى. سايىن ايتۋىن ايتسا دا، ءىس جۇزىندە ولە- ولگەنشە وسى كلۋبتىڭ جۇلىن- جوتا، بەل ومىرتقاسىنداي بولىپ ءوتتى. بەكتى كەيىن شىعارىپ تاستادىق. سەبەبى ول ماقالا جازىپ، ءبارىمىزدى سىنادى. سىناعانىنا رەنجىگەن جوقپىز، ءبىراق مىنەزىمەن كەلىسە المادىق. «بەس تاپالدىڭ» كلۋبىنا كەيىن قادىر مىرزاليەۆ، باسقا دا جىگىتتەر قوسىلدى. جەتەۋ بولدىق، ودان دا كوبەيدىك. جارنا تولەپ، رەستورانعا اپارامىز. سونداي ءبىر قىزىق داۋرەن، كەرەمەت ءازىل- قالجىڭ، جاراستىقتىڭ زامانى بولىپ ەدى. -  اكىم اعا، وسى دوستارىڭىز بار، وزدەرىڭىز الپىسىنشى- جەتپىسىنشى جىلداردان باستاپ ادەبيەتتىڭ تۋىن كوتەردىڭىزدەر ەمەس پە؟

 -  مەنىڭ دوستارىم ادەبيەتتىڭ تاريحىندا كلاسسيك بولىپ قالدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ ءتورتىنشى بۋىنى بۇل. سايىندى كلاسسيك ەمەس دەپ كىم ايتادى؟ قاليحاندى، رامازاندى كلاسسيك ەمەس دەۋشى تابىلا ما؟ قادىر مەن جۇمەكەننىڭ كلاسسيكتىگىنە كىم تالاسادى؟ ءبىزدىڭ توبىمىز ۇلكەن. قىرىق شاقتى بولىپ كەلدىك. سونىڭ ءبىر ون بەسى قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى اتاندى. مۇقاعاليدىڭ جاسى ۇلكەنىرەك، ادەبيەتكە بۇرىنىراق كەلسە دە، ءبىزدىڭ بۋىنعا كىردى. جەتەكشىمىز مۇقاعالي بولىپ قالدى. سىرباي، عافۋلاردان كەيىنگى ءبىزدىڭ جاڭا بۋىندى سول باسقاردى.

ءبىز ادەبيەتكە ادەبيەتتەن كەلگەن جوقپىز. ءبىز ەلدىڭ، قازاقتىڭ تۇرمىسىن كورىپ، سولاردىڭ كورگەن قيىندىعىن كورىپ كەلدىك. ال ادەبيەتكە ادەبيەتتەن كەلگەندەر ىسكە جاراماي قالدى. مەن جۋرناليستەردى قۇرمەتتەيمىن، قاتتى سىيلايمىن. ءبىراق ۇلكەن ادەبيەتكە جۋرناليستيكادان كەلۋدى دە قۇپتامايمىن. بىرگە جۇرگەن دوستارىمنىڭ ءبارىنىڭ كىتاپتارىن سوڭعى جىلدارى تۇگەل قايتادان وقىپ شىقتىم. تىرلىكتە قادىرىن بىلمەيسىڭ. سولار دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن ءبارىن ساعىناسىڭ، ىزدەيسىڭ. كەزىندە دە وقىعام. ءبىراق قازىرگى وقۋ باسقاشا. اۆتوردىڭ ءوزىنىڭ كوزى جوق، كەيىنگىگە امانات ەتىپ قالدىرعان سوزىمەن عانا بىرمە- ءبىر، بەتپە- بەت قالاسىڭ. بارىنشا ءادىل بولاسىڭ. باسقا كوزبەن قارايسىڭ. تاپالدار كلۋبىنداعى دوستارىم شەتىنەن تولاعايلار ەكەن دەگەن توقتامىمدى وسىلاي بەكىتتىم. مەن وسى دوستارىمنىڭ ەشقايسىنان ارتىق بولعان جوقپىن، ارتىق ەمەسپىن. ءار ۋاقىتتا ءوزىمنىڭ الدىمدا سايىن، قاليحان، رامازان، مۇقاعالي، جۇمەكەن، قادىر، ساعي بار دەپ سويلەيمىن.

 -  قازىر نەمەن شۇعىلدانىپ ءجۇرسىز؟

 -  ءبىراز ايدىڭ ءجۇزى بولدى، اكىم تارازي دەگەن جازۋشىنى وقىپ ءجۇرمىن. سىني تۇرعىدان. استىن سىزىپ. ءبىر اۋىز سوزبەن ءتۇيىپ ايتسام، اكىم تارازي دەگەن جازۋشى اكىم ءاشىموۆ دەگەن وقىرمانعا ۇنادى. ءتىپتى لەپ بەلگىسىن قويعان جەرلەرىم دە بار. ءبىراق سوڭعى ءسوزدى قازاقتىڭ وقىرمان قاۋىمى، كەيىنگى ۇرپاق ايتادى، شىعارمالارىمنىڭ ءادىل باعاسىن بولاشاق بەرەدى دەپ بىلەمىن.

 -  اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

 اڭگىمەلەسكەن قورعانبەك امانجول، «ەگەمەن قازاقستان»

Egemen.kz