شەگىرتكە قاي جاقتا. (اڭگىمە) - بەيسەن سۇلتان ۇلى
رولدە وتىرعان ەلەمەس بىزگە: - اقتاقىردىڭ ۇيىنە بۇرىلىپ، اڭگىمەگە ايىزىمىزدى ءبىر قاندىرىپ شىقپايمىز با، دەدى.
- اقتاقىرىڭنىڭ اتى قىزىق ەكەن، - دەپ كۇلدى ارتتا وتىرعان تويعانبەك.
- ونىڭ اتى ەمەس، باستىسى اڭگىمەسى قىزىق. ەگەر تابەتتەرىڭ تارتىپ جاتسا، بارىپ بىرنەشە حيكاياتىن تىڭداپ، «قورجىندارىڭا» سالا كەتسەڭدەر ەلگە ايتىپ، كۇلكىگە كومىپ جۇرەسىڭدەر، دەدى ەلەمەس.
- ءار اۋىلدا ەشكىمگە جازىعى جوق، بەيۋاز بولعانىمەن، ال اياقاستى ۇستاماسى ۇستاپ سويلەگەندە اياقتىعا جول، اۋىزدىعا ءسوز بەرمەي كەتەتىن ادام بولاتىن ەدى عوي، - دەپ جالعادى ءسوزىن ارى قاراي ەلەمەس.
- اقتاقىردا سوندايلاردىڭ ءبىرى. ەلدەن «اقتاقىر ايتىپتى» دەيتىن تالاي «لەپىرمەلەردى» تىڭداپ الىپ، شيقىلداپ كەپ كۇلەتىنبىز. ەگەر وعان كەزدەسە قالساڭ «اقتاقىر ايتىپتى» دەپ ەستيتىن اڭگىمەنىڭ بىرەۋىدە ونىڭ اۋزىنان شىقپاعان سياقتى كورىنەدى. سىرتتاي قاراعاندا ءتىپتى بايسال، سوزگە ساراڭ جان، تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى ءوزى اڭكوس ادام. ەگەر ءجىبىن تاۋىپ، اڭگىمەسىن ءبىر باستاتىپ الساڭ قامشى سالدىرمايتىن جۇيرىك قوي شىركىن. ول «اتتىڭ باسىن» جىبەرگەندە اۋىزدان شىعاتىن «لەپىرمەلەرى» ەرەكشە. وندايدى ەشكىم قايتالاي المايتىن شىعار...
شوپىرىمىزدىڭ وسىلاي جالعاسقان جارناماسى بارىمىزگە ءبىر اۋىزدان «اقاڭنىڭ ۇيىنە بۇرىلا كەتەيىك!» دەگەن شەشىم قابىلداتتى.
اۋلا داربازاسىنان كىرگەنىمىزدە، مانادان ءبىزدى كۇتىپ وتىرعان ادامداي قالبالاقتاپ الدىمىزدان اقتاقىر شىقتى. قاسىندا ەكى- ءۇش ءيتى بار. ولاردا قوناقجايلىق تانىتقان سىڭايلى، قۇلاقتارىن جىمىرىپ، قۇيرىقتارىن بۇلعالاقتاتىپ بالاقتارىمىزدى يىسكەلەي بەردى. - قورىقپاڭىزدار ەشتەڭە قىلمايدى، دەپ جاتىر اقتاقىر. يەسى ايتقان سوزگە سەنگەنسىپ، جۇرەكتەگى جيىلەپ كەتكەن ءلۇپىلدى بىلدىرتپەۋگە تىرىسساقتا، ەسىكتەن ەكىدەن قاباتتاسىپ كىردىك.
ءۇي ىشىندە وزگەشەلىك بار ەكەن. كوپ ەلگە ۇقساي بەرمەيتىن بۇل ەرەكشەلىك نازارىمىزدى بىردەن اۋداردى. ءتور الدىندا ايۋدىڭ تەرىسى جايۋلى جاتىر، قابىرعاداعى ەكى بىردەي قاسقىردىڭ تەرىسى جانە بۇرىشتا تۇلكىنىڭ پۇشپاعىنان جاسالعان ىشىكپەن بىرگە جوعارى جاعىندا ءدال سونداي ۇلگىمەن تىماق ىلىنگەن. سونداي- اق، تورگى ءۇيدىڭ ماڭدايشالىعىنىڭ ۇستىڭگى جاعىندا بۇعىنىڭ ءمۇيىزدى باسسۇيەگى ساندەپ ورناتىلىپتى.
وسىنىڭ ءبارىن وتىرار-وتىرماستان تۇگەندەپ ۇلگەرگەن مەرگەنباي اتتى جولداسىمىز:
- ءۇي ءىشىن دالا تاعىلارىنىڭ تەرى-تەپشەگىمەن تولتىرىپ تاستاپتى، سوعان قاراعاندا بۇل كىسى مال ەمەس، اڭدى كوبىرەك باعاتىن سياقتى عوي، - دەپ جاتىر.
اقتاقىر ارتىمىزدان كەلدى دە ەجەلگى تانىسى ەلەمەستىڭ امانشىلىعىن ءبىر سۇراپ، بارىمىزبەن كىم ەكەنىمىزدى ءبىلىپ، جەڭىل ءجون- جوسىق سۇراسىپ جاتتى. ءدال سول كەزدە سىرتتان گۇرىلدەگەن سامولەتتىڭ داۋسى ەستىلىپ كەتتى. ورنىنان اتىپ تۇرعان ول دالاعا بالا سياقتى ىتقي جونەلدى. ۇشاعىنىڭ داۋىسى جوعالىپ كەتكەن ۋاقىتتا اقتاقىر قايتا اينالىپ كىردى ۇيگە.
- وي اقا-اۋ، تاپ سول ۇشاقتى كۇتىپ وتىرعان ادامداي، ءبىزدى تاستاپ دالاعا تۇرا ۇشتىڭىز عوي، ال ايتا وتىرىڭىز ول نە قىلعان سامولەت ەكەن، ءبىلدىڭىز بە؟ - دەدى ونىڭ سويلەتۋ سىرىن بىلەتىن ەلەمەس. ماقساتى اڭگىمەشىنىڭ «كنوپكاسىن» باسۋ.
- بۇلار جىل سايىن وسى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ جاققا كەلىپ كەتەتىن تانىس ۇشاقتار. ولاردىڭ ماقساتى شەگىرتكە اپاتىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جايلاۋداعى جايلىمدىق جەرلەرگە ءدارى سەبۋ. ۇشقىشتاردىڭ كەيبىرى شەگىرتكەنىڭ ءدال قاي جاقتا كوبىرەك بولاتىنىن بىلمەي قالىپ جاتاتىنى بار. ونداي بىلمەيتىندەر ءبىرىنشى كەلگەندە مەنەن سۇراپ كەتەتىن، - دەپ اقتاقىر «اڭگىمەسىن» باستاپ كەتتى.
- مەنەن سۇراپ كەتەدى دەيسىز بە، - دەپ مەن اقاڭنىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ قويدىم.
- وي سەندەر ەشتەڭە بىلمەيدى ەكەنسىڭدەر عوي، الدىمەن مەن قاتىنعا تاماق دايىنداتىپ كەلەيىن، - دەپ وتاعاسى قايتادان سىرتقا شىعىپ كەلدى.
- مەنەن سۇراپ كەتەتىن سەبەبى - ءوزىم جاي باقتاشى عانا ەمەس، ساياتشى، اڭشى بولعان سوڭ وسى جاقتىڭ بۇكىل تاۋ- تاسىنىڭ قىر-سىرىن، بۇگە- شىگەسىن، كەرەك دەسەڭدەر جىلاننىڭ ىزىنە شەيىن انىق بىلەمىن عوي، دەپ اقتاقىر ءىلۋلى تۇرعان اڭ تەرىلەرىنە ءبىر كوز جۇگىرتىپ قاراپ الدى.
- قايسىسى ايتقانىن قايدام، بۇل سىرىمدى ولارعا بىرەۋ جەتكىزىپتى. سوندىقتان ۇشقىشتاردىڭ باسشىلارى جول جايىن بىلمەيتىندەرگە «اقتاقىردان سۇراڭدار!» دەپ عانا شىعارا سالادى. ءبىر جىلدارى وسى جاقتا شەگىرتكە اپاتى ەرەكشە بولدى ەمەس پە. شوپپەن عانا قورەكتەنەتىن بۇنداي ۇساق زيانكەس جاندىكتىڭ كوپتىگىنەن جايىلىم بىتكەن مال بارماي-اق قۋراپ كەتىپ جاتقان بولاتىن. باسىندا جوعارعى جاقتاعىلار 10 مىڭداي تاۋىق اكەلىپ اپاتتىڭ ۋاقىتشا بولسادا الدىن الدى. الايدا سول تاۋىقتىڭ تاڭدايىنا تۇسكەن شەگىرتكەلەر كەلەسى جىلعا ۇرىق تاستاپ ۇلگەرەدى ەكەن دە، تابيعي اپاتتىڭ جولى تۇبەگەيلى كەسىلمەي قالاتىن بولىپ شىقتى. سوعان وراي، شەگىرتكە ۇرىق قالدىرماس ءۇشىن، ۇكىمەت تاراپى الدىن الا ۇشاقتارمەن كەلىپ ءدارى سەبەتىن ەدى. سول شاقتا كوپ ادامنىڭ «بۇلار شەگىرتكەنىڭ قاي جاقتا كوپ، قاي جاقتا از ەكەنىن اسپاندا ءجۇرىپ قايتىپ ءبىلىپ قويادى» دەپ باسى قاتىپ ءجۇردى. جىل سايىنعىسىن بىلمەيمىن، وتكەن ەكى جىلعىسىن ايتەۋىر مەن ايتىپ جىبەرگەم. العاشتا كوكتەم كەزى ەدى، دورتىدە(جەر اتى - اۆت.) وتىرعاندا قوي جايىپ كەلىپ ۇيدە دەمالا قالسام، ءبىر سامولەت ۇشىپ كەلدى دە، داۋىس زورايتقىشپەن «اقتاقىر، اقتاقىر!» دەپ ايعاي سالماسى بار ما. وي نە بولدى ەكەن دەپ جاڭاعىداي ۇيدەن اتىپ شىقسام «اقتاقىر، اقتاقىر شەگىرتكە قاي جاقتا، شەگىرتكە؟» دەپ جاتىر. داۋىستاپ ايتايىن دەسەم، دىرىلىنان ەشتەڭە ەستىلەر ەمەس، مەن شەگىرتكەنىڭ ەڭ كوپ جەرلەرىن قولىممەن نۇسقاپ كورسەتىپ جىبەردىم. كەيىنگى بىرنەشەۋى دە مەنەن كەلىپ وسىلايشا سۇراپ كەتىپ جاتتى. جاڭا مەنىڭ ۇشاق گۇرىلى ەستىلە سالا دالاعا تۇرا جۇگىرگەن سەبەبىم - جول بىلمەيتىنى بولىپ قالسا اينالدىرماي ءجون كورسەتىپ جىبەرەيىن دەگەنىم عوي، - دەپ اقتاقىر اعامىز اتىنىڭ باسىن تارتتى. جىگىتتەردىڭ ءبارى بۇل اڭگىمەنى ەستىگەندە سەنەر سەنبەسىن بىلمەي ابدىراپ قالدى.
مومىن مالشى اقتاقىردان ۇيىنە كىرە سالىپ بۇنداي فانتاستيكاعا جاقىنداۋ حيكايات تىڭدايمىز دەپ ويلاماعان ءبىز كۇلىپ جىبەرۋگە شاق قالىپ وتىردىق.
- سودان، - دەدى، بارىمىزگە اينالا ءبىر كوز جۇگىرتىپ العان اقتاقىر. - سودان بەرى، گۇر ەتكەن سامولەت داۋىسىن ەستىسەم بولدى «اقتاقىر ەي، اقتاقىر شەگىرتكە قاي جاقتا شەگىرتكە؟» دەپ ايقايلاپ تۇرعانداي سەزىلە بەرەدى، - دەدى.
- سويتەدى، سويتەدى، - دەستىك ءبىز نە دەرىمىزدى بىلمەي. ءبارىمىزدىڭ كۇلىپ جىبەرۋگە ارەڭ وتىرعانىمىزدى بايقاعان ەلەمەس اقاڭا قاراپ:
- وسى سامولەت دەگەننەن شىعادى، سىزدە سامولەتكە قاتىستى تاعى ءبىر قىزىقتى جايت بولىپتى، سول نە اڭگىمە؟ دەپ سۇراي قالدى، ءسوز جەلىگىنە كىرىپ كەتكەن وتاعاسىنىڭ كورىگىن ودان ارى قىزدىرا ءتۇسۋ ءۇشىن.
- ە، ول ءبىراق ۇزاق اڭگىمە ءھام ەرتەرەكتە بولعان وقيعا عوي، - دەدى ايەلى ۇسىنعان كەسەنى الىپ جاتىپ.
- ول جىلعى كوكتەمدە كۇن قاتتى ىستىق بولدى عوي جارىقتىق، - دەپ باستادى بۇل اڭگىمەسىن اقتاقىر.
- سونىڭ اسەرىنەن تاڭەرتەڭگى ساعات توعىز جارىمنان اسا بەرە ۇيەزدەگەن قويلار كەشكى بەسىنگە دەيىن جايىلا الماي كولەڭكەگە باسىن تىعىپ تۇرادى. سوندىقتاندا اشىعىپ قالعان مال تاڭ قىلاڭ بەرە ورە جونەلەدى. مالدى ءوزىم عانا جاياتىنىمدى بىلەسىڭدەر. كۇن سايىن ەرتەلەتىپ قوي ارتىنان كەتىپ ءجۇردىم. ءبىر كۇنى قوي تىپتەن ەرتە ءورىپتى. مال كەڭ ورىسكە جەتكەن سوڭ ازىراق ۇيىقتاپ الايىن دەپ جاتا قالعام.
اياق-استىنان سول كەزدە ءبىر ۇشاق توبەمە كەلەدى قايتادى، كەلەدى قايتادى. ەندى كوزىم ىلىنە بەرسە گۇرىلدەپ جەتىپ كەلەدى، جەرگە تىپتەن جاقىن. مالدى دا ۇركىتىپ بولمايدى. سودان سوڭعى شەشىمگە كەلىپ، اكەڭنىڭ اۋزىن ەندى كەلسە سىباعاسىن بەرەرمىن دەپ اتقا ءمىندىم دە دايىندالىپ تۇرا قالعام. مەنى قايتەر ەكەنسىڭ دەگەندەي تاعى اينالىپ جەتىپ كەپتى. قانجىعامدا ۇنەمى جۇرەتىن قايىس ارقانىم قولىمدا. تۋرا تۇسىمنان وتە بەرمەك بولعاندا، قاناتىڭ وسى-اۋ دەپ، شالمانى قۇلاشتاي سەرمەپ لاقتىرىپ كەپ جىبەردىم. ارقان ارتقى قاناتتان ىلىنە كەتتى. تاقىمعا باسىپ تۇرا قاپ ەم، اشەيىندە گۇرىلدەپ، داۋىسى زور بولعانىمەن، ۇشاعىڭ دا ءالسىز بولاتىن نەمە ەكەن، دىرىلداپ تۇردى دا قالدى. ءبىر ەكى ىرعاپ كوردى دە، اعاسىنان قۇتىلا الماسىن بىلگەن سوڭ تەرەزەسىنەن وشكي تاققان ادام باسىن شىعارىپ:
- ءاي اقتاقىر ساعان نە بولدى، ءبىز اڭ قاراپ ءجۇرمىز، قويابەر، - دەيدى. قۇداي-اۋ قاراسام كىم ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ - دەدى اقاڭ اڭگىمە ەكپىنىن كۇشەيتىپ.
- كىم، كىم؟ - دەسىپ شۋلادىق ءبارىمىز.
- سويتسەم ديماش ەكەن. ۇيالعاننان جەرگە قاراپ بەتتى باسىپ تۇرىپ قالدىم.
- ول قايسى ديماش، دەستىك تاعى بىرنەشەۋىمىز جارىسا سۇراپ.
- سول كەزدەگى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحامەد قونايەۆ شە... سودان بەرى تالاي ۋاقىت وتسەدە، ءالى كۇنگە دەيىن ىشىمدە ءبىر وكىنىش بار، ءبىر رەت اڭ قاراي بارعانىمدا اقتاقىردىڭ شالما سالعانى نەسى، بۇل ءتوراعا باسىما ءبىر ماسقارالىق بولدى دەپ وكپەلەپ كەتكەن شىعار، - دەپ اياقتاتتى اڭگىمەسىن اقتاقىر.
سودان بەرى ديماش اعامىز تۋرالى ءيا بولماسا شەگىرتكە جايلى ءسوز بولا قالسا اقتاقىر اعامنىڭ ەسىلىپ سويلەپ وتىرعان سول كەزى ەسىمە ءتۇسىپ ءبىر كۇلىپ الامىن.
اۆتورى بەيسەن سۇلتان ۇلى