قازاقستان عارىش اپپاراتتارىن قۇراستىرىپ، شىعارا الادى - ۆيكتور لەفتەر

None
None
استانا. قازاقپارات - ق ر  ق ا ءو م- ءنىڭ «رەسپۋبليكالىق عارىشتىق بايلانىس ورتالىعى» اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عارىشتىق بايلانىس جانە حابار تاراتۋ بويىنشا ۇلتتىق وپەراتورى بولىپ تابىلادى. وتكەن جىل قانداي جەتىستىكتەرگە تولى بولدى، مەكەمەنىڭ العا قويعان جوسپارلارى قانداي؟

 بۇل تۋرالى «قازاقپارات» تىلشىسىنە «رەسپۋبليكالىق عارىشتىق بايلانىس ورتالىعى» ا ق پرەزيدەنتى ۆيكتور لەفتەر ايتىپ بەردى.

- ۆيكتور دميترييەۆيچ، وتكەن 2017 -جىل ءسىز باسقاراتىن ۇجىم ءۇشىن قالاي بولدى؟

 - ەشقانداي جىل وڭاي بولمايدى. ءاردايىم اۋىر جۇمىستىڭ وتىندە بولامىز، سەبەبى ءبىزدىڭ ەت جاقىن ەكى باۋىرىمىز عارىشتا ۇشىپ ءجۇر، ولار - KazSat-2 مەن KazSat-3. 39 مىڭ شاقىرىم قاشىقتىقتاعى قاۋىپتى ورتادا جۇرگەن اپپاراتتارىمىزدىڭ قانداي جاعدايعا ۇشىراپ قالاتىنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. سوندىقتان بىزگە قويىلاتىن تالاپ تا وتە اۋىر - ەلىمىزدىڭ بارلىق قۇرىلىمدارىن كەدەرگىسىز عارىشتىق بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل وتە ماڭىزدى جانە جاۋاپتى مەملەكەتتىك مىندەت.

2017 -جىلى وتپەلى كەزەڭ بولدى ءبىز ءۇشىن. 2017 -جىلى شىعىنداردى اقتاپ، پايدا تابا باستادىق. 2017 -جىلدىڭ اياعىندا وتاندىق تەلەحابار تاراتۋ جۇمىستارى قازاقستاندىق سپۋتنيككە كوشتى. الداعى ۋاقىتتا قازاقستاندى عانا ەمەس ماڭايداعى مەملەكەتتەردى دە ساپالى بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتەمىز دەپ ويلايمىن.

 - بيىل الماتى وبلىسىندا قۇرىلعان «كوكتەرەك» عارىش اپاراتتارىن جەر بەتىنەن باسقاراتىن قوسالقى كەشەننىڭ قۇرىلعانىنا بەس جىل بولادى. جۇمىس قالاي ءجۇرىپ جاتىر؟

 - تابيعات بىزگە قانداي مىنەز كورسەتەتىنىن الدىن- الا بىلمەيتىنىمىزدى ەسەپكە الاتىن بولساق، جەردەگى كەشەندى رەزەرۆتەۋ جۇمىستارى وتە ماڭىزدى. نەشە ءتۇرلى جاعداي بولۋى مۇمكىن. بۇعان قاڭتاردا بولعان قاتتى ايازدار مەن بورانداردى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. ءبىراق سوعان قاراماستان كەدەرگىسىز بايلانىس ۇزىلمەۋى كەرەك. سوندىقتان بىزگە «اقكول» ورتالىعىنداعىداي ساپالى رەزەرۆتىك ورتالىق قۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى.

 ءبىز الماتىعا قىزمەتكەرلەرىمىزدى تولىق قۇراممەن ورنالاستىرا المايمىز. سوندىقتان مىنانداي شەشىم قابىلدادىق. الماتىدا ورنالاسقان قۇرىلعىلار بار كۇشىمەن جۇمىس ىستەپ تۇرادى، قاجەت بولعان جاعدايدا «اقكولدەگى» قىزمەتكەرلەرىمىزدى «كوكتەرەككە» قاجەتتى مولشەردە جىبەرە الامىز. ءبىز بۇعان دەيىنگى رەزەرۆتىك جۇمىستاردى رەسەي جۇيەلەرى ارقىلى جاساپ، ولارعا اقشا تولەپ كەلدىك. ولاردىڭ جۇمىستارى كوڭىلىمىزگە قونعان جوق، قانشاما داۋلى ماسەلەلەر ورىن الدى.

بۇل جوبانى قازاقستان ءۇشىن ءساتتى بولدى دەپ ايتا الامىن. ءبىر عانا نارسەنى اتاپ وتەيىن. 34 ميلليارد تەڭگە وزىمىزدە قالدى. جوبا جاسالماعان جاعدايدا اتالعان قارجى شەتەلدىك وپەراتوردىڭ قالتاسىنا كەتىپ، وزگە ەلدىڭ عىلىم سالاسىن دامىتۋعا جۇمسالار ەدى.

- 2019 -جىلى ورتالىققا 15 جىل تولادى. ۇجىمدا قانداي ماماندار جۇمىس ىستەپ جاتىر؟

- عارىش بايلانىسى - كۇردەلى تەحنيكالىق پروتسەسس دەپ ايتۋعا بولادى. سول سەبەپتەن دە ءبىزدىڭ ماماندار ارنايى وقۋلاردان وتكەن. بىزدەگى ءار قىزمەتكەرگە سەنىم ارتۋعا بولادى. ولاردىڭ مويىندارىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك تۇر، ءسال عانا قاتەلىكتىڭ ءوزى ورنى تولماس وقيعالارعا اكەلۋى مۇمكىن. العاشقى كۇننەن باستاپ عارىش اپپاراتتارىن ءبىزدىڭ ماماندار باسقارادى. ورتالىق قىزمەتكەرلەرىن وقىتىپ- ۇيرەتۋگە يتاليا مەن رەسەيدىڭ ماماندارى ۇلكەن كومەك كورسەتكەنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

 - قازاقستان سپۋتنيكتىك بايلانىستى ءوز كۇشىمەن قۇرا الا ما؟

 - بۇعان تولىقتاي سەنىمدىمىن، ءبىراق بۇل ماسەلەگە ناقتى ۇستانىمدارمەن كەلۋ كەرەك. استانا قالاسىندا بىزدە عارىش اپپاراتتارىن قۇراستىرىپ، سىناقتان وتكىزۋ كەشەنىن سالىپ جاتقان «قازاقستان عارىش ساپارى» كومپانياسى بار. استانادا سونىمەن قاتار عارىش تەحنيكالارىن قۇراستىرۋشى- ينجەنەرلەر جەتەرلىك. سوندىقتان قازاقستان عارىش اپپاراتتارىن قۇراستىرىپ شىعارا الادى دەپ تولىق سەنىممەن ايتا الامىن. نەگە دەيسىز عوي؟ سەبەبى بىزدە بايقوڭىر عارىش ايلاعى بار.

 - قازاقستانداعى سپۋتنيكتىڭ بايلانىس سالاسى توبىنىڭ ۇلعايتىلىپ جاتقانىن بىلەمىز. كەلەسى سپۋتنيكتى Kazsat-4 دەپ اتاۋدىڭ ورنىنا نەگە Kazsat 2R اتاعان، «4» سانى قايدا جوعالىپ كەتتى؟

 - اتالعان جۇمىس بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندار بىزگە ۇلكەن قولداۋ كورسەتىپ وتىر. الداعى جوسپارلارىمىز قانداي دەسەڭىز ايتايىن، «شەشىنگەن سۋدان تايىنباس» دەگەندەي، بىزگە ەندى تەك قانا العا جىلجۋ كەرەك. ەلىمىزدىڭ وپەراتورلارى تۇگەلدەي بىزگە قاراپ وتىر دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىز ەندى: «اعايىن، توقتايتىن بولدىق» دەپ ايتا المايمىز عوي. مۇنىڭ بارلىعى مەملەكەتىمىزدىڭ ماقسات- مۇددەسىمەن بايلانىسىپ جاتىر. اۋىلداردىڭ بارلىعىنا تەلەۆيدەنيە كابەلىن تارتۋ مۇمكىن ەمەس، ال عارىش ارقىلى قازاقستان مەن قوسا ماڭايداعى مەملەكەتتەردى موڭعوليا، قىتاي، رەسەيدەگى قازاق دياسپوراسىنا قازاق تەلەارنالارىن كورۋگە مۇمكىندىك بەرەمىز.

ەندى «4» سانىنا كەلسەك، بۇل ساننىڭ تاريحىمەن بايلانىستى جاعىمسىز دۇنيەلەر بار. «4» سانى بار اپپاراتتار ءار جىلدارى ءار ءتۇرلى اپپاتتىق جاعدايلارعا تاپ بولعان. جالپى عارىش سالاسى ىرىم مەن تىلىسىم دەگەن دۇنيەلەرگە كوپ ءمان بەرەدى. سەبەبى كوپ كۇش پەن قاراجات سالىناتىن دۇنيەنىڭ سۇراۋى دا سالماقتى.

- عارىش اپپاراتتارى ءسىزدىڭ بالاڭىزداي بولىپ كەتكەن شىعار. جوعالىپ كەتكەن Kazsat -1 تۋرالى نە ويلايسىز؟

 - ءيا، ءبىز تاۋلىك بويى بايلانىسىپ وتىراتىن عارىش اپپاراتتارى بالامىزداي بولىپ كەتكەن. كەيدە كادىمگى وتباسى سياقتى سەزىمدەر دە بولادى. ءبارىمىزدىڭ ماقساتىمىز ءبىر بولعاندىقتان سپۋتنيكتەرىمىزگە جانى بار دۇنيە رەتىندە قارايمىز. ارينە وڭاي ەمەس، العاشقى سپۋتنيك جوعالىپ كەتكەندە بۇكىل ۇجىمنىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي بولدى. ءبىراق بۇل بىزگە ۇلكەن ساباق بولىپ، قىزمەتكەرلەرىمىزدى شىڭداي ءتۇستى.

- ءسىز ءوزىڭىزدى عارىش سالاسىندا جۇمىس ىستەۋ ماڭدايىڭىزعا جازعان تاعدىر رەتىندە قارايسىز با؟

- ناقتى جاۋاپ بەرۋ قيىنداۋ. بالا كەزىمدە اپاتتىق جاعدايدا جەرگە قونعان ۇشاققا كۋاگەر بولدىم. ماڭايدىڭ ءبارى قاپتاعان اسكەري ادامدار مەن پورشيۋتتار. 60- جىلداردا بولعان وسى وقيعا ماعان قاتتى اسەر ەتكەن ەدى. ءبىراق تاعدىر وسى سالادا جۇمىس ىستەۋگە جازىپتى. عارىش - ول وڭاي سالا ەمەس. بىزدەگى تالاپ وتە جوعارى 39 مىڭ شاقىرىم قاشىقتىقتاعى قاۋىپتى ورتادا جۇرگەن اپپاراتتان تاۋلىك بويى ۇزدىكسىز سيگنال الىپ وتىرۋىڭ كەرەك. بۇل ءبىر قۇرىلعىنى 15 جىل بويى توقتان سۋىرماي جۇمىس ىستەتۋمەن تەڭ. اپپاراتتىڭ جۇمىس ىستەۋ ۋاقىتى 15 جىل.

- سىزدەر قازىر جۇمىس ىستەپ وتىرعان عيماراتتا بۇرىن پەرزەنتحانا ورنالاسقان ەكەن. ءسىزدىڭ سول پەرزەنتحانادا دۇنيەگە كەلگەنىڭىز راس پا؟

 - وسى جەردە دۇنيەگە كەلگەنىم راس. مەن عانا ەمەس، ءبىرقاتار قىزمەتتەستەرىم وسى اقمولاداعى ەسكى عيماراتتىڭ ىشىندە تۋىلعان ەكەن. كەز كەلگەن ادام ءوزى دۇنيە ەسىگىن اشقان ۇيدە جۇمىس ىستەپ وتىرعان جوق قوي. ال ءبىز ماقتانامىز.

- سوڭعى سۇراق. ومىرلىك ۇستانىمىڭىز قانداي؟

- كەيىن ءسوز كەلمەس ءۇشىن، جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىسىڭا مىعىم بولۋ. جاسا، كورسەت، سودان كەيىن ماقتان! مەن ءوزىمنىڭ ۇجىمىممەن ماقتانامىن، ولار ءبىرتۇتاس جۇمىلعان جۇدىرىقتاي. ءبىز قازىر تاريحي مييسيامىزدى ورىنداپ جاتىرمىز. ول - قازاقستان رەسپۋبليكاسىن عارىشتىق بايلانىسپەن قامتاماسىز ەتۋ ميسياسى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت، جۇمىستارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن.

سوڭعى جاڭالىقتار