تاۋەلسىزدىك جولىندا - ن. نازاربايەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» اتتى كىتابىنان

None
None
 استانا. قازاقپارات - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» اتتى بۇل كىتابى تاريحي پۋبليتسيستيكا جانرىندا جازىلعان، ول ەلىمىزدىڭ جاڭا تاريحى مەن ونىڭ ەرتەڭىنە دەگەن اۆتوردىڭ كوزقاراسىن تانىتادى.

 ەگەمەن مەملەكەتتىڭ نەگىزى قالانعان كۇننەن باستاپ ونىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن 26 جىلدىق تاۋەلسىزدىك داۋىرىندەگى ىشكى جانە سىرتقى سىن- قاتەرلەردى ەڭسەرۋگە بايلانىستى قابىلدانعان شەشىمدەردىڭ ءمان- مازمۇنى مەن تەتىكتەرى ەگجەي- تەگجەيلى باياندالادى. «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» وتاندىق جانە شەتەلدىك قالىڭ وقىرمان قاۋىمدى قىزىقتىرار تۋىندى. «قازاقپارات» حالقارالىق اقپارات اگەنتتىگى ەلباسىنىڭ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» اتتى وسى ەڭبەگىنەن الىنعان ۇزىندىلەر جاريالايدى.

تاۋەلسىزدىك جولىندا

1999 -جىلى 25 - قازاندا قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسى «قازاق ك س ر- ءىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى» دەكلاراتسيا قابىلداپ، رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسىنىڭ جانە ونىڭ زاڭدارىنىڭ پارمەندىلىگىن مالىمدەدى. قازاقستان- حالىقارالىق قۇقىق سۋبەكتىسى، ال قازاقستان حالقى - مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن- ءبىر قاينار كوزى دەپ جاريالاندى.

شىنتۋايتىنا كەلگەندە، دەكلاراتسيا قۇقىقتىق ەمەس، ساياسي قۇجات بولدى. ونىڭ ەرەجەلەرىنىڭ ەشقانداي زاڭدىق كۇشى بولعان جوق. قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىنە تەك كونستيتۋتسيالىق اكت عانا زاڭدى نەگىز بولا الاتىن ەدى. دەسەدە، دەكلاراتسيانىڭ باعا جەتپەس سيمۆولدىق ءمانى بار بولاتىن، ول بىزگە تاۋەلسىزدىككە باستايتىن جولدى اشىپ بەردى. مەن قازاقستاننىڭ دەربەستىككە جەتۋىن ماقسات ەتە وتىرىپ، شەشىمقورلىقپەن كوزسىزدىكتىڭ اراسىنداعى ايىرمانى ايقىن ءتۇسىندىم جانە كەڭەستىك ەكونوميكانىڭ قۇرىلىمىن جاقسى بىلگەندىكتەن، ك س ر و- دان بولىنۋگە اسىقپادىمءارى وداقتاس رەسپۋبليكالار اراسىندا ونداعان جىلدار بويى قالىپتاسقان ەكونوميكالىق بايلانىستى بىردەن ءۇزۋ جوسپارىنا قارسى ارەكەت جاسادىم.

ەنەرگوجۇيەلەر، تەمىر جانە اۆتوموبيل جولدارىنىڭ توراپتارى، الىپ وداقتىڭ ءار قيىرىنداعى ءبىر- بىرىنە تاۋەلدى كاسىپورىندار - وسىنىڭ ءبارىنىڭ كەڭەس ۇكىمەتى جىلدارىندا ءوزارا بايلانعانى سونشالىق، ولاردىڭ قاتىناسىن بىردەن ءۇزۋدىڭ زاردابى وراسان بولار ەدى. ونىڭ ۇستىنە بىردە- ءبىر رەسپۋبليكا قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ اسكەري قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسىن شەشە المايتىن. بۇل جاعداي ولاردى سىرتقى قاتەرلەردىڭ الدىندا دارمەنسىزەتەتىن. ونى ايتپاعاندا، ءبىرتۇتاس ەلدىڭ ءارتۇرلى رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن جاقىن تۋىسقاندار مەن دوستار مەملەكەتتىك شەكارانىڭ ەكى جاعىندا قالۋعا مۇلدەم ءازىر ەمەس ەدى.

جاڭا وداقتىق كەلىسىمنىڭ جوباسىن قولداعاندا مەن وسىنداي دايەكتەردى باسشىلىققا الدىم. جوبا قابىلدانعان جاعدايدا، ك س ر و - تاۋەلسىز مەملەكەتتەر وداعى (ت م و) بولىپ قايتا قۇرىلار ەدى. بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالار ەكونوميكالىق دەربەستىككە قول جەتكىزىپ، وزدەرىنىڭ ساياسي وكىلەتتىلىگىن ايتارلىقتاي كەڭەيتەتىن، ال جالپى وداقتىق ورتالىق ءبىرىڭعاي سىرتقى ساياسات پەن ورتاق قاۋىپسىزدىككە جاۋاپ بەرەتىن ەدى.

1991 -جىلى باستالىپ، جۇمىسى بىرنەشە ايعا سوزىلعان وداقتىق كەلىسىم جوباسى جاڭا تاريحقا نوۆووگاريەۆو پروتسەسى دەگەن اتاۋمەن ەندى (نوۆو-وگاريەۆودا كسرو پرەزيدەنتىنىڭ ماسكەۋ تۇبىندەگى رەزيدەنتسياسى ورنالاسقان). 1991 - جىلى 29 - شىلدەدە ءبىز ر س ف س ر پرەزيدەنتى بوريس ەلتسينمەن جانە ك س ر و پرەزيدەنتى ميحايل گورباچيەۆپەن كەزدەسىپ، ت م و- نى قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە 20 - تامىزدا قول قويۋعا شەشىم قابىلدادىق. ءبىراق ول ورىندالعان جوق. كەلىسىلگەن قۇجاتقا قول قويۋعا ءبىر كۇن قالعاندا كەڭەستىك باسشىلاردان، ونىڭ ىشىندە ەلدىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتىنەن، پرەمەر- مينيستر مەن كۇشتىك قۇرىلىم باسشىلارىنان قۇرىلعان توڭكەرىسشىلەر جاڭا ادىلەتتى كەلىسىمنىڭ جاسالۋىنا قارسىلىق كورسەتىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولدى. ولار توتەنشە جاعداي جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەت (ت ج م ك) قۇرىپ، قىرىمدا دەمالىپ جاتقان ميحايل گورباچيەۆتى سىرقات دەگەن جالعان جەلەۋمەن بيلىكتەن زاڭسىز شەتتەتتى.

سول كۇنى مەن قازاقستان ازاماتتارىنا ۇندەۋ جولداپ، سابىر ساقتاۋعا، توزىمدىلىك تانىتۋعا شاقىردىم. ماسكەۋدەگى بيلىكتى زاڭسىز باسىپ العان توڭكەرىسشىلەردىڭ ەلەۋلى قىسىمىنا قاراماستان، مەن وتانداستارىمدى قازاقستان اۋماعىندا توتەنشە جاعداي ەنگىزىلمەيتىنىنە بەرىك تۇردە سەندىردىم.

1991 -جىلى 20 - تامىزدا ماسكەۋ مەن لەنينگرادتىڭ كوشەلەرىنە ونداعان مىڭ ادام قارسىلىق كورسەتۋگە شىقتى، تانكتەردىڭ جولىنا بارريكادالار قۇرۋ باستالدى. ەلدەگى احۋال بارىنشا ۋشىعا ءتۇستى. بۇلىكتى باستاعان ىمىرالاستاردىڭ ساياسي تايازدىعى ازاماتتىق تەكەتىرەستەر مەن بۇرىن- سوڭدى بولماعان اۋقىمداعى قانتوگىسكە باستاۋى مۇمكىن بولاتىن. وعان جول بەرۋگە استە بولمايتىن ەدى. مەن توڭكەرىسشىلەردىڭ باسشىلارىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، ولاردىڭ ارەكەتتەرىن رەسپۋبليكانىڭ اتىنان اشىق سىنعا الدىم جانە قانتوگىسكە جول بەرمەۋدى قاتاڭ تۇردە تالاپ ەتتىم.

بۇلىكشىلەر قايتا قۇرۋ جىلدارىنىڭ قيىندىقتارىنان قاجىعان قوعام ءۇنسىز كەلىسە سالادى دەپ ۇمىتتەندى جانە سونشالىقتى بۇقارالىق سيپاتتاعى قارسىلىقتى كۇتپەدى. 21 - تامىز كۇنى توڭكەرىسشىلەر تىزە بۇكتى. ميحايل گورباچيەۆ ماسكەۋگە ورالدى. توڭكەرىس جاساۋ ارەكەتى جۇزەگە اسپادى. وداقتىق كەلىسىمگە قول قويىلماۋى جانە تامىز بۇلىگى ورتالىق بيلىكتىڭ قوعام الدىنداعى بەدەلىن تۇبەگەيلى جويدى. كەڭەستەر وداعىنىڭ مەملەكەتتىك- ساياسي تۇرعىدان كۇيرەۋى پروتسەسى ۋشىعىپ، كۇشەيە ءتۇستى.

1991 -جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ورتالىق بيلىك مۇلدەم دارمەنسىز جاعدايدا بولدى. بۇل جاعدايدا ماعان قازاقستان تاعدىرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىما الۋعا جانە بىرنەشە پرينتسيپتى ستراتەگيالىق شەشىمدەر قابىلداۋعا تۋرا كەلدى. مەن الدىمەن، ءوز جارلىعىممەن كەڭەستىك اسكەري كۇش- قۋاتتىڭ تىرەگى سانالاتىن، الەمدەگى اسا ءىرى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جاپتىم. ەگەمەن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش مەملەكەتتىك اكتىسى بۇكىل پلانەتاعا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ يادرولىق قاتەردەن ازات، بەيبىت ومىرگە ۇمتىلىسىن پاش ەتتى.

سول كۇندەرى مەن «قازاق ك س ر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى»، «وداققا باعىنىشتى مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردى قازاق ك س ر ۇكىمەتىنىڭ باسقارۋىنا كوشىرۋ تۋرالى»، «قازاق ك س ر- ءنىڭ التىن قورى مەن الماز قورىن قۇرۋ تۋرالى»، «قازاق ك س ر- ءىنىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق قىزمەتىنىڭ دەربەستىگىن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى» ءبىرقاتار تۇعىرلى جارلىقتارعا قول قويدىم. قازاقستاندىقتار وسىناۋ ساياسي قۇجاتتاردى زور ىقىلاسپەن قابىل الدى. سول كۇندەردە ءبىزدى قانشالىقتى قيىن بولسا دا جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، قيىندىقتاردى جەڭە الاتىنىمىزعا رياسىز سەنىم بىرىكتىردى. كۇللى

الەمنىڭ كوز الدىندا ءوزىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا سەنىمى نىق جاڭا مەملەكەت قۇرىلدى، تۇڭعىش قازاق عارىشكەرى توقتار اۋباكىروۆتىڭ 1991 -جىلى 2 - قازاندا بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان كەڭەستىك- اۆستريالىق ەكيپاج قۇرامىندا عارىشقا سامعاۋى وسى سەنىمنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. «سويۋز تم-13» عارىش كەمەسىنىڭ كوك جۇزىنە اتتانۋى قازاقستان ءۇشىن جالپى ۇلتتىق وقيعاعا اينالدى ءارى كەڭەستىك كوسموناۆتيكا تاريحىنا نۇكتە قويدى. ادامزاتتى عارىش كوگىنە العاشقى بولىپ اتتاندىرعان ەلدىڭ تاريحى وسىدان ەكى اي وتكەننەن كەيىن ءبىرجولا اياقتالدى.

1991 -جىلى 8 - جەلتوقساندا بەلوۆەجە ورمانىندا رەسەي، ۋكراينا مەن بەلارۋس پرەزيدەنتتەرى كەڭەس وداعىنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى» اتتى كىتابى

سوڭعى جاڭالىقتار