يتاليادا كوفە قۇرامىن زەرتتەيتىن قازاق قىزىنان كەڭەس: كوفەنى قالاي ىشكەن دۇرىس؟ - فوتو
جوعارى سۇرانىسقا يە IT سالاسىنىڭ مامانى دا، كۇردەلى زەرتتەۋلەرمەن اينالىساتىن عالىم قازاق جاستارى دا شەتەلدە از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى - گۇلجان حاميت. «قازاقپارات» ح ا ا ءتىلشىسى يتاليانىڭ ارنايى گرانتىمەن كوفە قۇرامىنا حيميالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋمەن اينالىسىپ جاتقان قانداسىمىز گۇلجان حاميتپەن سۇحباتتاسقان ەدى.
- گۇلجان، عىلىمعا كەلۋىڭىز بەن يتالياعا شاقىرتۋ جونىندە كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز؟
- حيمياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم مەكتەپ قابىرعاسىندا باستالدى. انامنىڭ حيميادان ساباق بەرۋى دە اسەر ەتكەن شىعار. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، ءوزىم ارمانداعان قاز ۇ ۋ- دىڭ حيميا فاكۋلتەتىنە قابىلداندىم. ارينە، حيميانى تولىق مەڭگەرۋ وڭاي شارۋا ەمەس، سوندىقتان قاز ۇ ۋ- دى ۇزدىك ءبىتىرىپ، ءبىلىمىمدى ءارى قاراي شىڭداۋ ءۇشىن «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن مانچەستەرگە اتتاندىم. مانچەستەردە ماگيستر دارەجەسىن العان سوڭ، ەلگە كەلىپ، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (ن ۋ) اناليتيكالىق حيميا زەرتحاناسىندا جۇمىس ىستەدىم. وندا كومىردى گازداندىرۋ ارقىلى ەكولوگيالىق تازا ەنەرگيا الۋ جوباسىندا كىشى عىلىمي قىزمەتكەر بولعان ەدىم.
ءبىراق بۇل جوبانىڭ سوڭىنا دەيىن قاتىسا المادىم. سەبەبى ايگىلى ەسپەرەسسو ماشيناسىن شىعاراتىن Nuova Simonelli كومپانياسىنىڭ شاقىرتۋىمەن يتالياعا بارۋدى ءجون سانادىم. Nuova Simonelli - ەسپرەسسو كوفە ماشيناسىن شىعارۋمەن عانا اينالىسپايدى، ولاردىڭ كوفە سالاسىن تەرەڭىنەن زەرتتەيتىن تۇتاس عىلىمي زەرتحاناسى بار. وسىلايشا، زەرتحانادا كامەرينو ۋنيۆەرسيتەتىمەن بىرىگىپ، كوفە قۇرامىنا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدەمىز.
- كوفە تۋرالى الەمگە ءتۇرلى ميفتەر تاراعان. بىرەۋلەر سەرگەكتىك سىيلايدى دەسە، ەندى ءبىرى جۇرەككە زيان دەيدى. عالىم رەتىندە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزدى بىلگىمىز كەلەدى: كوفەنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن زيان تۇستارىن اتاپ بەرە الاسىز با؟
- كوفە قۇرامى تۋرالى دالەلسىز اقپاراتتار حالىق اراسىندا ءجيى كەزدەسەدى. كوفە ءتۇرلى حيميالىق قوسپالاردان قۇرالعان، ولاردىڭ ىشىندە «كوفەين» تەرمينى ءجيى اتالادى. كوفەيننەن بولەك، كوفەدە اعزا ءۇشىن وتە ماڭىزدى ورگانيكالىق كومپونەنت - نيكوتين قىشقىلى (نياتسين نەمەسە ۆيتامين B6)، انتيوكسيدانتتار، ءجۇزىم مەن بۇرشاقتاردا كوپ كەزدەسەتىن فەنول كومپونەنتتەرى جانە حلوروگەندى قىشقىلدار (حلور بۇل كومپونەنتتە جوق، تەك اتاۋى عانا) بار. كوفەنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى ونىڭ ءيىسى، ياعني كوفە اروماسىنىڭ قۇرامىندا سەرگىتكىش تابيعي قوسپالار كوپ. ءبىراق بۇل قوسپالار «ۇشپا ورگانيكالىق قوسىلىستار» (لەتۋچيە ورگانيچەسكيە سوەدينەنيا) بولعاندىقتان، كوفە سالقىنداي باستاعاندا سەرگىتكىش قاسيەتتەرى دە باسەڭدەيدى.
كوفە اعزاداعى تامىر جولدارىن كىشىرەيتىپ، قان اينالىمىن جىلدامداتادى. سوندىقتان بولار، دارىگەرلەر قان قىسىمى جوعارى ادامدارعا كوفەنى ءجيى ىشۋگە تىيىم سالادى. كوفەنى نەمەسە كوك شايدى الساق، ەكەۋىنىڭ نەگىزگى حيميالىق كومپونەنتتەرى بىردەي، تەك شايدا تىنىشتاندىرعىش توپتار كوپ بولسا، كوفەدە سەرگىتكىشتەر كوپ.
- كوفە تۋرالى ءوزىڭىز جۇرگىزگەن زەرتتەۋ تۇجىرىمدامالارىمەن بولىسە الاسىز با؟ كوفەسۇيەر قاۋىمعا قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
- زەرتتەۋ جۇمىستارىمنىڭ ناتيجەسى جاقىن ارادا عىلىمي ماقالا بولىپ جارىق كورەدى. جوعارىدا ايتقانىمداي، كوفە قۇرامىندا ءتۇرلى قوسپالار بولعاندىقتان، ءبىز كوفەنى ازىرلەۋدەگى وزگەرەتىن حيميالىق كومپونەنتتەردىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەيمىز جانە ەش ارتىق حيميالىق قوسپاسىز كوفەنىڭ شىنىاياقتاعى تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ جولدارىن تابۋدى كوزدەپ وتىرمىز. سوندىقتان، الدا تالاي قىزىقتى زەرتتەۋلەر كۇتىپ تۇر. ال، كوفەسۇيەر قاۋىمعا بەرەر كەڭەسىم، تاڭەرتەڭ ءسۇت قوسىلعان كوفە، تۇسكى استان سوڭ - ءسۇتسىز نەمەسە ءسۇتى ازىراق كوفە ىشسەڭىز، كوفە كومپونەنتتەرى اعزاڭىزعا پايدالى اسەرىن تيگىزەدى.
- قازاقستانداعى كوفە ءىشۋ مادەنيەتى جونىندە نە ايتاسىز؟ كوفەنى قالاي ازىرلەگەن ءجون؟ كۇنىنە نەشە شىنىاياق كوفە ىشۋگە بولادى؟
- ارينە، كوفە ءىشۋ سالتى بىزگە تاڭسىق بولدى، ءبىراق ەلىمىزدە بىرتىندەپ كوفە ءىشۋ مادەنيەتى قالىپتاسىپ كەلەدى. قازاقستانداعى كوفە ورتالىقتارىنىڭ كوپشىلىگى - امەريكالىق جانە ۇلى بريتانيالىق كوفە كومپانيالارىنىڭ (Costa, Starbucks ت. س. س) فرانچايزەرلەرى. كوفەنى دايىنداۋدىڭ جولدارى وتە كوپ. يتاليادا نەمەسە امەريكادا كوفەنىڭ نەگىزى رەتىندە «ەسپرەسسو كوفە» 25 م ل قوسىلادى. بۇل - تازا كوفە داندەرىنەن الىنعان نەگىزگى كونسەنترانت. ءارى قاراي، ءسۇت قوسىپ تۇرلەندىرە بەرەدى جانە ءسۇتتىڭ ەسپرەسسوعا دەيىن نەمەسە كەيىن قوسىلۋىنا بايلانىستى اتاۋلارى دا وزگەرەدى.
جالپى، كۇنىنە 3-4 شىنىاياققا دەيىن كوفە ىشۋگە بولادى. ءبىراق، كوفە مەن شايدى اشقارىنعا ىشۋگە بولمايدى، ءبىر شىنىاياق سۋدان كەيىن عانا ىشسە پايدالى. ويتكەنى، جوعارىدا اتاپ وتكەن قىشقىلدى قوسپالار اسقازان قىشقىلىن كوبەيتىپ جىبەرەدى. مۇمكىن بولسا، كوفەنى تاماقتان سوڭ ىشكەن ابزال، سەبەبى كوفەدە تاماقتى دۇرىس قورىتۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن قوسپالار بار.
- سوڭعى ۋاقىتتا سپورتپەن شۇعىلدانۋشىلارعا جاتتىعۋ الدىندا كوفە ىشۋگە كەڭەس بەرىلىپ ءجۇر. سپورتشىلار ءۇشىن كوفە قانشالىقتى پايدالى؟
- بۇل ءادىستى ءوزىم دە كوپ قولدانامىن. سپورتتىق جاتتىعۋلاردان جارتى ساعات بۇرىن ءسۇتسىز جانە قانتسىز كوفە ىشسەڭىز، جاتتىعۋ جاساۋعا جاقسى كومەكتەسەدى. اسىرەسە، قان اينالىمى تومەن جاندار ءۇشىن كوفە - تاپتىرماس ەنەرگيا كوزى. جاتتىعۋ الدىندا ىشكەن كوفە مەتابوليزمدى كۇشەيتەدى جانە قۇرامىنداعى انتيوكسيدانتتار اۋادا ەركىن تارالعان زياندى زاتتاردان قورعاپ، كوپتەگەن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ الدىن الادى. سونداي- اق، كوفە جاتتىعۋ كەزىندەگى بۇلشىقەتتەردىڭ اۋىرۋىن باسىپ، قيىن جاتتىعۋلاردى تولىققاندى ورىنداۋعا كومەكتەسەدى.
- كوفە نارىعى افريكادان وڭتۇستىك امەريكاعا دەيىنگى ءبىرقاتار مەملەكەتتەردە دامىعان. تۇتىنۋشىلار قاي ەلدىڭ كوفەسىن تاڭداعان ءجون؟
- كوفەنىڭ نەگىزگى ەكى ۇلكەن توبى بار - «ارابيكا» جانە «روبۋستا». ارابيكادا حوش ءيىستى زاتتار كوبىرەك كەزدەسسە، روبۋستا قويۋلىعىمەن تانىمال. كوفە جىلى قوڭىرجاي جەردە جاقسى وسەدى، ونىڭ ىشىندە تاۋلى، ۆۋلكاندى جەرلەردىڭ كوفەسىندە وزىنە ءتان ءيىسى بولادى، قۇرامىندا قىشقىلى از جانە دۇرىس ءپىسىپ- جەتىلۋىنە بايلانىستى باعالارى دا وزگەرە بەرەدى. ەڭ قىمبات، ءبىراق سول باعاسىنا لايىقتى كوفە - يامايكا ەلىندە وندىرىلەتىن «Blue Mountain» دەر ەدىم. بۇل كوفەنىڭ ەرەكشەلىگى - تومەن قىشقىلدى، حوش ءيىستى جانە ءدامىنىڭ اۋىزدا ۇزاق ساقتالۋىندا. وڭتۇستىك امەريكادا كولۋمبيا مەن گۆاتەمالا ەلىنىڭ ارابيكاسى دا جاقسى كوفەلەر قاتارىندا، ال افريكادا كوفەنىڭ وتانى سانالاتىن ەفيوپيانىڭ تاۋارلارى جاقسى. سونىمەن بىرگە ازياداعى يندونەزيا، ۆەتنام جانە فيليپپين ءوزىنىڭ ەڭ قىمبات «ليۋۆاك كوفەسىمەن» تانىمال. ليۋۆاك كوفە مۋسانگ جانۋارىنىڭ كوفە داندەرىن جۇتىپ، ونى اسقازاندا فەرمەنتتەپ، تابيعي جولمەن سىرتقا شىعارۋى ارقىلى جاسالادى. مۇنداي تازا وڭدەلگەن «ليۋۆاك» كوفەسى وتە قىمبات باعالانادى.
قازاقستانعا كوبىنەسە برازيليا، ەفيوپيا، كەنيا جانە كولۋمبيا ەلدەرىنەن قۋىرىلعان كوفە داندەرى كەلەدى. بىزدەگى كوفە دايىنداۋشىلار كوفەنىڭ ءيىسى مەن ءدامىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن ارابيكا مەن روبۋستانىڭ قوسپاسىن قولدانادى جانە مۇنداي كوفە كوپشىلىككە ۇنايدى. تاڭداۋعا كەلسەك، ناقتى مىنا ەلدىڭ كوفەسىن الىڭىز دەپ كەسىپ ايتۋ قيىن، سەبەبى ءار كوفەنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار جانە تۇتىنۋشىنىڭ تالعامى دا ءارتۇرلى. ءبىر عانا ايتارىم، كوفەحانالاردان قۋىرىلعان كوفە داندەرىن بولەك ساتىپ الساڭىز، كەز كەلگەن ۋاقىتتا كوفە ءلاززاتىنا بولەنەر ەدىڭىز جانە اقشاڭىزدى دا ۇنەمدەر ەدىڭىز.
- بولاشاققا قۇرعان جوسپارىڭىز بار ما؟ يتاليادا قانشا ۋاقىت بولاسىز؟
- يتالياداعى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارى ءۇش جىلعا جوسپارلانعان، جوبانى باستاعانىمىزعا ءبىر جىل تولادى. بولاشاققا تاماق سالاسىندا حيميالىق زەرتتەۋمەن اينالىسقىم كەلەدى. «اس - ادامنىڭ ارقاۋى» دەگەندەي، ۇلتتىق تاعامدارىمىزدىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەر پايداسى قانداي؟ يتاليا مەن جاپونيا حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى نەگە ۇزاق؟ ونداعى تاعام مادەنيەتىنىڭ قۇپياسى نەدە؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە زەرتتەۋلەر جاساپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىنداعى تاماق حيمياسىنىڭ ماڭىزىن ارتتىرعىم كەلەدى.
- سۇحباتىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت!
سۇحباتتاسقان ايجان سەرىكجان قىزى